Düyünlü zob

Düyünlü zob və ya qalxanabənzər vəzin düyünləri — adətən normal qalxanabənzər vəz daxilində əmələ gələn düyünlərdir (toxuma və ya mayenin yüksəlmiş sahələri).[1] Onlar hiperplastik və ya şiş ola bilər. Qalxanabənzər vəzin şişlərinin yalnız kiçik bir hissəsi bədxassəli olur. Zobda kiçik, asimptomatik düyünlər tez-tez rast gəlinir və çox vaxt nəzərə çarpmır.[2]

Düyünlü zob
XBT-10 E04.1, E05.2, E05.1
XBT-9 241.0
DiseasesDB 5332
MedlinePlus 007265
MeSH D016606
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Böyüyən və ya simptomlar yaradan düyünlər tibbi yardıma ehtiyac duya bilər. Zob uninodulyar — bir düyünlü, multinodulyar — çox düyünlü - və diffuz ola bilər.

Simptomları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çox vaxt qalxanabənzər vəzin toxumasının bu anormal böyümələri onun kənarında yerləşir və boğazda bir parça kimi hiss edilə bilər. Böyük olduqda, bəzən boynun ön hissəsində qabar kimi görünə bilərlər.

Bəzən düyünlü zob tiroid kisti adlanan maye ilə dolu boşluq şəklində özünü göstərir. Çox vaxt bərk komponentlər maye ilə qarışır.

Qalxanabənzər vəzin kistləri çox vaxt xoşxassəli olur və bəzən bədxassəli bərk komponentləri ehtiva edən degenerasiyalı tiroid adenomaları nəticəsində yaranır.[3]

Diaqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tibbi müayinə zamanı düyün aşkar edildikdən sonra endokrinoloqa, tiroidoloqa və ya otorinolarinqoloqa müraciət edilməlidir. Çox vaxt ultrasəs müayinəsi düyünün varlığını təsdiqləmək və bütün vəzin vəziyyətini qiymətləndirmək üçün aparılır.

Qalxanabənzər vəz stimullaşdırıcı hormonun və anti-tiroid antitellərin ölçülməsi xoşxassəli düyünlü zobun məlum səbəbi olan Haşimoto tiroiditi kimi funksional tiroid xəstəliyinin olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.[4]

Sitopatologiya üçün incə iynə biopsiyası istifadə olunur.[5][6][7]

Qalxanabənzər vəzi düyünləri gənc yetkinlərdə və uşaqlarda geniş yayılan xəstəlikdir. İnsanların təxminən 50% -i bu xəstəliyə sahibdir, lakin adətən tibbi müayinə zamanı yalnız həkim tərəfindən aşkar edilir və ya əlaqəli olmayan bir vəziyyətin araşdırılması zamanı təsadüfən aşkar edilir.[8]

Təsadüfi düyünlərin müalicəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerika Radiologiya kolleci KT, MRT və ya Pozitron emissiya tomoqrafiyası — PET-KT-də təsadüfi görüntüləmə tapıntıları kimi qalxanabənzər vəzi düyünlərini aşağıdakı müayinəsini tövsiyə edir:[9]

Düyün xüsusiyyətlərinə görə təklif olunan işlər
Xüsusiyyətləri İş
  • Yüksək Pozitron emissiya tomoqrafiyası - PET siqnalı və ya
  • Yerli invazivlik və ya
  • Şübhəli limfa düyünləri
 Ultrasəs
Çoxlu düyünlər Ultrasəs
35 yaşdan kiçik bir insanda tək düyün
  • Böyüklərdə ölçüsü ən azı 1 sm və ya uşaqlarda hər hansı bir ölçü olduqda ultrasəs müayinəsi mümkündür.
  • Yetkinlərdə ölçüsü 1 sm-dən azdırsa, tələb olunmur
Ən azı 35 yaşında bir insanda tək düyün
  • Ölçüsü ən azı 1,5 sm olduqda ultrasəs müayinəsi mümkündür
  • 1,5 sm-dən az olduqda ehtiyac yoxdur

Ultrasəs

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ultrasəs düyünün ölçüsünü, teksturasını, funksiyasını və vaskulyarlığını, boyundakı limfa düyünlərinin metastazlarına çıxışı müəyyən etmək və İncə İynə Aspirasiya Sitologiyası (İİAS) və ya biopsiya aparmaq üçün birinci dərəcəli qeyri-invaziv tədqiqat kimi faydalıdır. Ultrasəs nəticələri biopsiya və uzunmüddətli izləmə üçün göstərişləri müəyyən edir.[10] Düyündə şübhəli tapıntılar bunlardır — hipoekoik, qeyri-müəyyən edilmiş kənarlar, periferik halo və ya qeyri-müntəzəm kənarın olmaması, incə, nöqtəli mikrokalsifikasiyalar, bərk düyünlərin olması, düyün daxilində nizamsız qan axını.

Xoşxassəli şişin əlamətləri: hiperekogenlik, dismorfik və ya əyri xəttli kalsifikasiyalar, düyündə qan axınının olmaması və kistik (maye ilə dolu) düyünün olması. Bununla belə, tək və ya çoxlu düyünlərin olması bədxassəli şişin yaxşı göstəricisi deyil. Bədxassəli şiş yalnız ultrasəs müayinəsinin nəticələri və İİMA hesabatı bədxassəli şişi göstərdiyi halda diaqnoz qoyulur.[11]

TG-HMS (Tiroid Görüntü Hesabatı və Məlumat Sistemləri) — qalxanabənzər vəzin düyünlərinin şübhəli tapıntılarını təsvir edən sonoqrafik təsnifat sistemləridir.[12]

Ultrasəs elastoqrafiyası olan başqa bir görüntüləmə üsulu, xüsusilə follikulyar qalxanabənzər vəzin xərçəngi üçün zob bədxassəli şişlərinin diaqnostikasında faydalıdır. Bununla belə, yara ətrafında kifayət qədər miqdarda normal toxuma, düyün ətrafında kalsifikasiya edilmiş qabıq, kistik düyünlər, ərimiş düyünlərin olması ilə məhdudlaşır.[13]

İncə iynə biopsiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İncə İynə Aspirasiya Sitologiyası (İİMA) iynə və şprisdən istifadə edərək diaqnoz üçün sitoloji nümunələrin əldə edilməsində ucuz, sadə və təhlükəsiz üsuldur.[14]

İİMA üçün göstərişlər:

  • 2 ultrasəs kriteriyası ilə bədxassəli şişləri göstərən 1 sm-dən çox düyünlər
  • ekstrakapsulyar uzanan istənilən ölçüdə düyünlər və ya mənbəyi bilinməyən limfa düyünlərinin böyüməsi
  • baş və boyun nahiyəsində radiasiya zədələnməsi olan istənilən ölçülü düyünlər
  • ailədə və ya qohumda I-ci dərəcəli qalxanabənzər vəzin xərçəngi
  • II tip çoxsaylı endokrin neoplaziya və yüksək kalsitonin səviyyəsi.

Bununla belə, kalsitonin səviyyələrində artım siqaret, xroniki alkoqol istifadəsi və böyrək çatışmazlığı ilə də əlaqəli ola bilər.[15]

Qalxanabənzər vəzinin sitopatologiyasının hesabatına dair Bethesda Sistemi zob sitoloji nümunəsinin xoş və ya bədxassəli olduğunu bildirmək üçün istifadə edilən sistemdir. Onu 6 kateqoriyaya bölmək olar:

Bethesda sistemi
Kateqoriya Təsvir Bədxassəli şiş riski[16] Tövsiyə[16]
I Diaqnostik olmayan/qeyri-qənaətbəxş – 3 aydan çox müddət ərzində ultrasəs müayinəsi ilə təkrarlanan İİMA
II Xoşxassəli (kolloid və follikulyar hüceyrələr) 0–3% Klinik təqib
III Qeyri-müəyyən əhəmiyyətə malik atipiya (QMA) və ya qeyri-müəyyən əhəmiyyətə malik follikulyar yara (QMFY) (atipik xüsusiyyətlərə malik follikulyar və ya limfoid hüceyrələr) 5–15% Təkrarlanan QMFY
IV Follikulyar düyün/şübhəli follikulyar düyün (hüceyrə sıxlığı, mikro follikullar, dispers təcrid olunmuş hüceyrələr, az kolloid) 15–30% Cərrahi lobektomiya
V Bədxassəli şişlər üçün şübhəli 60–75% Cərrahi lobektomiya və ya total tiroidektomiya
VI Bədxassəli 97–99% total tiroidektomiya

Qan testləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qan testləri biopsiyadan əvvəl və ya onun əvəzinə edilə bilər. Zob hormonu (xərçəng olma ehtimalı daha azdır) və ya hipotiroidizm ifraz edən bir düyün ehtimalı, zob stimullaşdırıcı hormon (ZSH) və zob hormonları tiroksin (T4) və triiodotironin (T3) ölçülməklə araşdırılır. Serum zob otoantitelləri üçün testlər bəzən aparılır, çünki bunlar otoimmün zob xəstəliyini göstərə bilər (bu, düyünlü xəstəliyi təqlid edə bilər).

Digər görüntüləmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qalxanabənzər vəzin skanı

Zobun müayinəsi zamanı radioaktiv yod qəbulu testindən istifadə edərək zobun skan edilməsindən istifadə edilə bilər.[17] Normaldan daha aşağı TSH ilə müşayiət olunan isti düyünü göstərən yod-123 skan edilməsi, düyün xərçəngli olmadığına güclü sübutdur, çünki isti düyünlərin əksəriyyəti xoş xassəlidir.

Qalxanabənzər vəzin kompüter tomoqrafiyası zob xərçənginin qiymətləndirilməsində mühüm rol oynayır.[18] KT çox vaxt təsadüfən zobun anomaliyalarını aşkar edir və beləliklə, praktiki olaraq ilk araşdırma üsuluna çevrilir.[18]

Bədxassəlilik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boyundakı neoplazmaların yalnız kiçik bir faizi bədxassəli olur (təxminən 4-6,5%,[19]) zobun düyünlərinin çoxu xoşxassəli kolloid düyünlərdir.

Bədxassəli şişə diaqnoz qoyarkən nəzərə alınmalı bir çox amil var. Udmaqda və ya danışmada çətinlik, şişmiş boyun limfa düyünləri və ya möhkəm, hərəkətsiz düyün bədxassəli xəstəliyin daha çox göstəricisidir. Xərçəngin yayılması kişilərdə - 20 yaşdan aşağı və ya 70 yaşdan yuxarı xəstələrdə, baş və boyun nahiyyəsində şüalanma, ailəsində qalxanabənzər vəzin xərçəngi olan xəstələrdə daha yüksəkdir.[20]

Zobda tək düyün

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xərçəng riskləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
İncə iynə aspirasiyasına məruz qalmış qalxanabənzər vəzdə tək düyünün histopatoloji diaqnozlarının nisbi halları.[21]

Tək zob düyünləri qadınlarda daha çox rast gəlinir, kişilərdə isə daha çox narahatlıq doğurur. Neoplastik düyünlərlə əlaqəli digər assosiasiyalar ailədə qalxanabənzər vəzi xərçənginin olması və baş və boyun nahiyəsinin daha əvvəl radiasiyaya məruz qalmasıdır. Zobda tək düyünün ən çox yayılmış səbəbi xoşxassəli kolloid düyünlərin olması və ikinci ən çox görülən səbəb follikulyar adenomadır.[22]

Baş və boyun nahiyəsinin radiasiyaya məruz qalması badamcıqların və adenoidlərin hipertrofiyası, "timus böyüməsi", sızanaq vulqarisi və ya Hodgkin lenfoması kimi əlamətlər yaşadığı şəraitdən asılı ola bilər. 1986-cı il fəlakəti zamanı Çernobıl AES-in yaxınlığında yaşayan uşaqlarda qalxanabənzər vəzi xərçənginə tutulma halları 60 dəfə artmışdı. Radiasiya nəticəsində yaranan tiroid xərçəngi çox vaxt limfa düyünlərinə metastazın yüksək dərəcəsi ilə multifokal olur və pis proqnoza malikdir.

Simptomları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Narahatedici əlamət və simptomlara səsin xırıltısı, ölçüsünün sürətlə artması, sıxılma simptomları (məsələn, nəfəs darlığı və ya disfagiya) və limfadenopatiyanın görünüşü daxildir.

İnvestisiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • TSH (Tiroid stimullaşdırıcı hormon) — əvvəlcə tiroid stimullaşdırıcı hormonun səviyyəsini təyin etmək lazımdır. Əgər təzyiq altındadırsa, o zaman düyün çox güman ki, hiperfunksiyalı (və ya "isti") düyündür. Onlar nadir hallarda bədxassəli olur.
  • İİAS – Incə iynə aspirasiya sitologiyası təzyiq altında olmayan TSH səviyyəsini nəzərə alaraq seçim araşdırmasıdır.[23][24]
  • Görüntüləmə - ultrasəs və radioyod skan edilməsi.

Zobun skan edilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Düyünlərin 85%-i soyuq düyünlərdir. Soyuq və isti düyünlərin 5-8%-i bədxassəli düyünlərdir.[25]

Düyünlərin 5%-i isti olur. İsti düyünlərdə bədxassəli şiş faktiki olaraq olmur.[26]

Cərrahiyyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aşağıdakı hallarda cərrahiyyə (tiroidektomiya) göstərilə bilər:

  • 3-4 dəfə təkrarlanan İİAS-a baxmayaraq düyünün yenidən yığılması
  • Bəzi hallarda ölçüsü 4 sm-dən çox olduqda
  • Sıxılma simptomları
  • Bədxassəli şişlərin əlamətləri (səs telinin disfunksiyası, limfadenopatiya)
  • Zob xərçəngini istisna etməyən sitopatologiya

Minimal invaziv prosedurlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hazırda iri simptomatik düyünlərin müalicəsi üçün qeyri-cərrahi, minimal invaziv, ultrasəslə idarə olunan üsullardan istifadə olunur. Bunlara perkutan etanol inyeksiyası, lazer termal ablasiya, radiotezlik ablasiyası, Yüksək intensivliyə fokuslanmış ultrasəs (YİFU) və perkutan mikrodalğalı ablasiya daxildir.[27]

YİFU bu yaxınlarda xoşxassəli zob düyünlərinin müalicəsində effektivliyini sübut etdi. Bu üsul qeyri-invazivdir, ümumi anesteziya olmadan və ambulator şəraitdə həyata keçirilir. Ultrasəs dalğaları fokuslanır və zobun düyünlərini məhv etməyə imkan verən istilik əmələ gətirir.[28]

Müalicəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bədxassəli düyünlər çıxarılır, xoşxassəli isə ambulator müalicə ilə məhdudlaşdırıla bilər.

Avtonom zob düyünü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avtonom düyün və ya "isti düyün" HPT oxunun (Hipotalamo-hipofiz-tiroid oxu) homeostatik nəzarətindən asılı olmayaraq zob funksiyasına malik olan bir düyündür. Belə düyünlər yalnız zəhərli olduqda müalicə edilməlidir: cərrahi eksizyon (tiroidektomiya), radioyod terapiyası və ya hər ikisi istifadə edilə bilər.[29]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "New York Thyroid Center: Thyroid Nodules". 2010-09-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  2. ↑ Vanderpump MP. "The epidemiology of thyroid disease". British Medical Bulletin. 99 (1). 2011: 39–51. doi:10.1093/bmb/ldr030. PMID 21893493.
  3. ↑ "Symptoms and causes - Mayo Clinic". Mayo Clinic (ingilis). 2017-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24.
  4. ↑ Bennedbaek FN, Perrild H, Hegedüs L. "Diagnosis and treatment of the solitary thyroid nodule. Results of a European survey". Clinical Endocrinology. 50 (3). March 1999: 357–363. doi:10.1046/j.1365-2265.1999.00663.x. PMID 10435062.
  5. ↑ Ravetto C, Colombo L, Dottorini ME. "Usefulness of fine-needle aspiration in the diagnosis of thyroid carcinoma: a retrospective study in 37,895 patients". Cancer. 90 (6). December 2000: 357–363. doi:10.1002/1097-0142(20001225)90:6<357::AID-CNCR6>3.0.CO;2-4. PMID 11156519.
  6. ↑ "Thyroid Nodule". www.meddean.luc.edu. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24.
  7. ↑ Grani G, Sponziello M, Pecce V, Ramundo V, Durante C. "Contemporary Thyroid Nodule Evaluation and Management". The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 105 (9). September 2020: 2869–2883. doi:10.1210/clinem/dgaa322. PMC 7365695 (#bad_pmc). PMID 32491169 (#bad_pmid).
  8. ↑ Russ G, Leboulleux S, Leenhardt L, Hegedüs L. "Thyroid incidentalomas: epidemiology, risk stratification with ultrasound and workup". European Thyroid Journal. 3 (3). September 2014: 154–163. doi:10.1159/000365289. PMC 4224250. PMID 25538897.
  9. ↑ Jenny Hoang. "Reporting of incidental thyroid nodules on CT and MRI". Radiopaedia. 2013-11-05. 2023-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24., citing:
    • Hoang JK, Langer JE, Middleton WD, Wu CC, Hammers LW, Cronan JJ, və b. "Managing incidental thyroid nodules detected on imaging: white paper of the ACR Incidental Thyroid Findings Committee". Journal of the American College of Radiology. 12 (2). February 2015: 143–150. doi:10.1016/j.jacr.2014.09.038. PMID 25456025.
  10. ↑ Durante C, Grani G, Lamartina L, Filetti S, Mandel SJ, Cooper DS. "The Diagnosis and Management of Thyroid Nodules: A Review". JAMA. 319 (9). March 2018: 914–924. doi:10.1001/jama.2018.0898. PMID 29509871.
  11. ↑ Wong KT, Ahuja AT. "Ultrasound of thyroid cancer". Cancer Imaging. 5 (1). December 2005: 157–166. doi:10.1102/1470-7330.2005.0110. PMC 1665239. PMID 16361145.
  12. ↑ Fernández Sánchez J. "Clasificación TI-RADS de los nódulos tiroideos en base a una escala de puntuación modificada con respecto a los criterios ecográficos de malignidad". Revista Argentina de Radiología. 78 (3). July 2014: 138–148. doi:10.1016/j.rard.2014.07.015.
  13. ↑ Soto GD, Halperin I, Squarcia M, Lomeña F, Domingo MP. "Update in thyroid imaging. The expanding world of thyroid imaging and its translation to clinical practice". Hormones. 9 (4). 10 September 2010: 287–298. doi:10.14310/horm.2002.1279. PMID 21112859.
  14. ↑ Diana SD, Hossein G. "Fine-Needle Aspiration Biopsy of the Thyroid Gland". Thyroid Disease Manager. 12 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 October 2017.
  15. ↑ Feldkamp J, Führer D, Luster M, Musholt TJ, Spitzweg C, Schott M. "Fine Needle Aspiration in the Investigation of Thyroid Nodules". Deutsches Ärzteblatt International (alman). Deutsches rzteblatt. 113 (20). May 2016: 353–359. doi:10.3238/arztebl.2016.0353. PMC 4906830. PMID 27294815.
  16. ↑ 1 2 Renuka IV, Saila Bala G, Aparna C, Kumari R, Sumalatha K. "The bethesda system for reporting thyroid cytopathology: interpretation and guidelines in surgical treatment". Indian Journal of Otolaryngology and Head and Neck Surgery. 64 (4). December 2012: 305–311. doi:10.1007/s12070-011-0289-4. PMC 3477437. PMID 24294568.
  17. ↑ MedlinePlus 003829|Thyroid scan
  18. ↑ 1 2 Bin Saeedan M, Aljohani IM, Khushaim AO, Bukhari SQ, Elnaas ST. "Thyroid computed tomography imaging: pictorial review of variable pathologies". Insights into Imaging. 7 (4). August 2016: 601–617. doi:10.1007/s13244-016-0506-5. PMC 4956631. PMID 27271508. Creative Commons Attribution 4.0 International License Arxivləşdirilib 2017-10-16 at the Wayback Machine
  19. ↑ "UpToDate". 2022-06-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-25.
  20. ↑ EMedicine|article|127491|Thyroid Nodule
  21. ↑ Diagram by Mikael Häggström, MD. Source data: Arul P, Masilamani S. "A correlative study of solitary thyroid nodules using the bethesda system for reporting thyroid cytopathology". J Cancer Res Ther. 11 (3). 2015: 617–22. doi:10.4103/0973-1482.157302. PMID 26458591.
  22. ↑ Schwartz 7th/e page 1679,1678
  23. ↑ Ali SZ, Cibas ES. "The Bethesda System for Reporting Thyroid Cytopathology II". Acta Cytologica. 60 (5). 2016: 397–398. doi:10.1159/000451071. PMID 27788511.
  24. ↑ Grani G, Calvanese A, Carbotta G, D'Alessandri M, Nesca A, Bianchini M, və b. "Intrinsic factors affecting adequacy of thyroid nodule fine-needle aspiration cytology". Clinical Endocrinology. 78 (1). January 2013: 141–144. doi:10.1111/j.1365-2265.2012.04507.x. PMID 22812685.
  25. ↑ Gates JD, Benavides LC, Shriver CD, Peoples GE, Stojadinovic A. "Preoperative thyroid ultrasound in all patients undergoing parathyroidectomy?". The Journal of Surgical Research. 155 (2). August 2009: 254–260. doi:10.1016/j.jss.2008.09.012. PMID 19482296. 2021-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-26.
  26. ↑ Robbins pathology 8ed page 767
  27. ↑ Tumino D, Grani G, Di Stefano M, Di Mauro M, Scutari M, Rago T, və b. "Nodular Thyroid Disease in the Era of Precision Medicine". Frontiers in Endocrinology. 10. 2019: 907. doi:10.3389/fendo.2019.00907. PMC 6989479. PMID 32038482 (#bad_pmid).
  28. ↑ "Echotherapy for thyroid nodules". Echotherapy. 2023-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-26.
  29. ↑ Vigneri R, Catalfamo R, Freni V, Giuffrida D, Gullo D, Ippolito A, və b. "[Physiopathology of the autonomous thyroid nodule]". Minerva Endocrinologica. 18 (4). December 1993: 143–145. PMID 8190053.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]