Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev

Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev (1860, Yelizavetpol, Tiflis quberniyası – 1920, Gəncə) — maarifçi, xeyriyyəçi, 1-ci gildiya taciri, Gəncə Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin və Gəncə Şəhər Dumasının üzvü olub. Məşədi Əli Rəfiyev və Musa bəy Rəfiyevin atasıdır.

Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev
1909 – 1913
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1860
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1920
Vəfat yeri
Partiya
Uşaqları
Təltifləri Medal "For Diligence" (1801)
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hacı Məmmədhüseyn Əlirza oğlu Rəfiyev 1846-cı ildə Gəncədə anadan olub.[1] İlk təhsilini Gəncədə Şah Abbas məscidində yerləşən mədrəsədə alıb. Ərəb, fars və rus dillərini öyrənib.[1] Sonradan ticarətçi və sənayeçi olan o, 1-ci gildiya taciri olub.[2][3] Xalça toxuculuğu və satışı sahəsində tanınıb.[4] Təbriz, Nijni Novqorod, İstanbul, Tehran və Parisdə xalça mağazaları olub.[4][5] Rəssamlıq qabiliyyəti olduğu üçün çəkdiyi milli naxışlarla da xalçalar toxutdurub. 1900-cü ildə Parisdə keçirilən Beynəxalq Sərgisidə çəkdiyi naxışlar əsasında toxunmuş gəbələrə görə sərginin “Grand Prix” yüksək mükafatı və medalı ilə təltif olunub.[4]

Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev Nizaminin qəbirüstü məqbərəsinin bərpasının təşəbbüskarlarından biri olub və onun maliyyələşdirilməsində iştirak edeib.[2][4] 1902-ci ildə Gəncədə Azərbaycan məktəbinin açılmasında rolu olub.[2] Ədəbiyyatşünas və tənqidçi Abdulla Surun İstanbulda ali təhsil almasını maliyyələşdirib.[6]

Maarifçilik fəaliyyətinə görə rus çarı tərəfindən “Çalışqanlığa görə” (“За усердие”) medalı ilə təltif edilib.[7] Gəncə general-qubernatorunun 1906-cı il 30 iyun tarixli fərmanı ilə Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev və onun oğulları Məşədi Əli və Abbas Gəncə Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin fəxri üzvü kimi təsdiq ediliblər.[8] Hacı Məmmədhüseyn və oğlu Məşədi Əli 1909–1913-cü illərdə Gəncə Şəhər Dumasının qlasnısı kimi fəaliyyət göstəriblər.[9][10] 1906-cı ildə yaradılan Difai Partiyasının Gəncə təşkilatının fəal üzvlərindən biri olub.[2][11]

1918-ci il yanvarın 7-də ruslara qarşı baş vermiş Şamxor hadisəsində şəhid olan azərbaycanlıların Gəncədə dəfn mərasiminin təşkilatçıları Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev və Həsən bəy Ağayev olub.[12]

1920-ci ildə Gəncə şəhərində vəfat edib.[1]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hacı Məmmədhüseyn Rəfiyev 3 dəfə ailə qurub. Bu evliliklərdən 6 oğlu və 5 qızı olub.[11] Məmmədhüseyn bəy ilk dəfə Xəlil bəy Xasməmmədovun bacısı Xeyrənsə xanım ilə ailə qurub. Bu evlilikdən Məşədi Əli, Musa, Abbas, Muxtar və Bilqeyis xanım dünyaya gəlib.[13] Xeyrənsə xanım 1896-cı ildə vəfat etdikdən sonra Məmmədhüseyn bəy 1899-cu ildə Abuzər bəy İrzayevin bacısı Sitarə xanımla ailə qurub. Bu evlilikdən Xanım, Həmidə, Yusuf, Mirzə, Şəfiqə adlı övladları dünyaya gəlib.[14] 1910-cu ildə Sitarə xanım dünyasını dəyişdikdən sonra Məmmədhüseyn bəy 1912-ci ildə Böyükxanım Hacıyeva ilə ailə qurub. Bu evlilikdən Fəridə adlı qızları dünyaya gəlib.[15]

Oğlu Məşədi Əli Rəfiyev Gəncə Şəhər Dumasının qlasnısı[16], Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsinin, Müsavat Partiyasının üzvü, Gəncə Dövlət Bankının sədri, Müsavat Partiyasının Gəncə təşkilatının sədri olub.[17][18] Gəncə üsyanınında iştirak edib. Üsyan məğlub olduqdan mühacirət edib və Müsavat Partiyasının xarici bürosunun üzvü olub.[19]

Oğlu Musa bəy Rəfiyev Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasının və Azərbaycan Cümhuriyyəti Milli Şurasının üzvü olub.[20] Azərbaycan Cümhuriyyətinin ikinci və beşinci hökumətlərində nazir vəzifəsini daşıyıb.[21][22] Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinə Müsavat partiyasından seçilərək Maliyyə-büdcə komissiyasında fəaliyyət göstərib.[23][24] Gəncə üsyanınında iştirak edib. Üsyan məğlub olduqdan sonra əvvəlcə İstanbula daha sonra isə Təbrizə mühacirət edib.[25][21]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 34. ISBN 978-9952-8142-4-8.
  2. ↑ 1 2 3 4 Tahirli, Abid. "Səlim Rəfiq və ailəsi haqqında salnamə". 525-ci qəzet. 2014-08-04. 2024-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-20.
  3. ↑ Rəfiyev, Tofiq. "Муса Рафиев - один из создателей Азербайджанской Демократической Республики". 1news.az (rus). 2022-05-29. 2022-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  4. ↑ 1 2 3 4 Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 35. ISBN 978-9952-8142-4-8.
  5. ↑ Yaqublu, Nəsiman. Cümhuriyyət qurucuları (PDF) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2018. 318. ISBN 978-9952-507-96-6. 2021-04-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-06-05.
  6. ↑ Keykurun, Nağı. Mekteb-i Ruhâni (Azerbaycan İstiklaline Hazırlık Safhaları) (türk). 70. Ankara: “Azerbaycan” dergisi. 1958. 5–7.
  7. ↑ Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 37. ISBN 978-9952-8142-4-8.
  8. ↑ Kərimzadə, Pərvin. "Общественные организации Гянджи начала ХХ века". Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов. 2010-07-22. 2022-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-21.
  9. ↑ Quliyev, Dilqəm. "Soy-kökünün tanınmış nümayəndəsi- Ruslan Rəfizadə". Xalq qəzeti (az.). 2024-01-07. 2024-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-21.
  10. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Gəncə Quberniyasından olan dövlət xadimləri (PDF) (az.). Gəncə: Elm nəşriyyatı. 2018. 225. 2022-12-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  11. ↑ 1 2 Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 38. ISBN 978-9952-8142-4-8. 2024-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  12. ↑ Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 56. ISBN 978-9952-8142-4-8. 2024-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  13. ↑ Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 39. ISBN 978-9952-8142-4-8. 2024-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  14. ↑ Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 40. ISBN 978-9952-8142-4-8. 2024-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  15. ↑ Özcan, Ömər. Səlim Rəfiq Rəfioğlu - Soyu, mühiti, təhsili, müəllimliyi, yaradıcılığı (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2013. 43. ISBN 978-9952-8142-4-8. 2024-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  16. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. 305. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  17. ↑ Yaqublu, Nəsiman. Cümhuriyyət qurucuları (PDF) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2018. 82. ISBN 978-9952-507-96-6. 2021-04-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-06-05.
  18. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Gəncə Quberniyasından olan dövlət xadimləri (PDF) (az.). Gəncə: Elm nəşriyyatı. 2018. 225. 2022-12-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  19. ↑ İbrahimli, Xaləddin. Azərbaycan mühacirət tarixi (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2012. 96. 2024-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
  20. ↑ Rəfiyev, Tofiq. "Муса Рафиев - один из создателей Азербайджанской Демократической Республики". 1news.az (rus). 2022-05-29. 2022-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  21. ↑ 1 2 Yaqublu, Nəsiman. Cümhuriyyət qurucuları (PDF) (az.). Bakı: Nurlar. 2018. 317. ISBN 978-9952-507-96-6. 2021-04-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  22. ↑ Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920-й год. Баку, 1920 (PDF) (rus). Bakı: Nağıl evi. 2011. 273. ISBN 978995221073-6. 2021-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  23. ↑ Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920-й год. Баку, 1920 (PDF) (rus). Bakı: Nağıl evi. 2011. 269. ISBN 978995221073-6. 2021-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  24. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 1918-1920: Parlament (stenoqrafik hesabatlar) (az.). I. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1998. 139. 2024-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  25. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Gəncə Quberniyasından olan dövlət xadimləri (PDF) (az.). Gəncə: Elm nəşriyyatı. 2018. 191. 2022-12-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.