Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur

"Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur" — Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu Mirzə Fətəli Axundovun 1850-ci ildə Azərbaycan dilində yazdığı dörd aktdakı ikinci komediya[1]. Komediyanın orta əsr feodal ideologiyasına, xurafatçılara qarşı yönəldildiyi qeyd olunur[2]. Müəllifin özü tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmiş komediya 1851-ci ildə Qafqaz qəzetində çap olunmuşdur[3]. Müəllifin tərcüməsində rus səhnəsindəki ilk əsər həmin il Sankt-Peterburqda baş tutdu, 1852-ci ildə pyes Tiflisdə[4], 1883-cü ildə isə Naxçıvanda nümayiş olundu[5].

Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur
1906-cı il Paris nəşrinin titul səhifəsi
1906-cı il Paris nəşrinin titul səhifəsi
Janr komediya
Müəllif Mirzə Fətəli Axundov
Orijinal dili azərbaycan dili
Yazılma ili 1850
Nəşr ili 1851
Nəşriyyat Qafqaz
Tərcümə 1851
Elektron versiya
Vikimənbənin loqosu Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Müsyö Jordanın prototipi, o illərdə əslində elmi araşdırmalar üçün Zaqafqaziyaya gəlmiş və xüsusən də komediya janrında fəaliyyət göstərdiyi Qarabağın florasını öyrənən Fransız təbiətşünası Aleksis Jordan (1814–1897) idi. Hətta ehtimal olunur ki, M. F. Axundov fransız alimi ilə şəxsən tanış olmuş və onunla söhbət etmiş, bu da alimin bədii obrazını yaratmasına kömək etmişdir[3]. Qeyd olunur ki, M. F. Axundovun yaradıcılığında Aleksis Jordanın elmi fəaliyyəti və bitkilərin təsnifatına etdiyi düzəlişlər barədə həqiqi məlumatlar verilir.

Süjet

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Süjet 1848-ci ildə Qarabağda baş verir. Fransız botanist, Kral Akademiyasının üzvü Müsyö Jordan yerli bitki növlərini öyrənmək üçün buraya gəlir. O burda Təklə-Muğanlı Hətəmxan ağanın mülkündə qalır. Qardaşı oğlu, gənc Şahbaz, Jordanın Parislə bağlı hekayələrini özünə cəlb edir və Jordan ilə birlikdə elm öyrənmək üçün ora getməyə hazırlaşır, amma gəlini Şərafnis və xalası Şahrabanu xanım bunu istəmirlər. Gəzintiyə mane olmaq üçün İrandan gələn məşhur dərviş Məstəlinin köməyinə müraciət edirlər. Mastalinin sadəlövh və xurafatçı qadınların verdiyi yüz "chervonets" (pul vahidi) üçün Fransanın paytaxtını məhv etməyə başlayır. Mastali dəhşətli sehrləri çəkir, şeytanları və şeytanları çağırır və Parisin imicini məhv edəcəyi kimi bir zərbə ilə məhv etmək əmrini verir. Dərviş günahkar bir şəhəri təsvir edən lövhələrə qaçır və güclü bir zərbə ilə onları hamarlayırlar. Birdən qapı güclü döyülür və həyəcanla içəri girən Müsyö Jordan, Parisin məhv edildiyini və dərhal Fransaya getməli olduğunu bildirdi. Qadınlar, Mastalinin sehrli hərəkətlərinin tez bir zamanda icra olunmasından qorxurdular. Hətta dərvişin özü də əməllərindən qorxaraq pərdə arxasında gizlənir ki, heç kim onu ​​tapmasın. Qaçan Hatamxanın sualına: "Parisi kim məhv etdi?", Müsyö Jordan belə cavab verir: "Lənətə gəl! .. Şeytan! .. Şeytanlar! .. Vəlilər! .." Qadınlar Parisin dərviş Məstəlı tərəfindən məhv edildiyinə şübhə etmirlər. Əslində Parisdə bir inqilab baş verir və kral qaçır. Bundan qorxan fransız dərhal Qarabağı tərk edir. Şahbaz isə qalır. Qadınlar zəfər çalırlar[2].

Televiziyada

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1976-cı ildə komediya əsasında "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında rejissorlar Şamil Mahmudbəyov və Kamil Rüstəmbəyov "Dərviş Parisi partladır" filmini hazırladılar. Müsyö Jordan obrazını RSFSR-in əməkdar artisti Sergey Yurski, dərviş isə Azərbaycan SSR-nin əməkdar artisti Mirzə Babayev ifa edirdi. Filmdə SSRİ xalq artisti Adil İsgəndərov (Hətəmxan ağa), Azərbaycan SSR xalq artisti Leyla Bədirbəyli (Şəhrabanu-xanım), Həsən Turabov (Rəşid-bəy) və başqaları da rol aldılar.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Альгар, Хамид. Āḵūndzāda. I (Encyclopædia Iranica). 1984. 735–740.
  2. ↑ 1 2 М. Г. Рафили. Ахундов. Жизнь замечательных людей («Молодая гвардия» 25 000 nüs.). М. Под общей редакцией Дж. Джафарова. 1959. səh. 192.
  3. ↑ 1 2 Н. Мамедов. Реализм М.Ф. Ахундова (Маариф). Б. 1982. səh. 286.
  4. ↑ Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  5. ↑ История Азербайджана. II (Издательство Академии наук Азербайджанской ССР). Б. 1960. səh. 408.