III Feodor Alekseyeviç
III Fyodor Alekseyeviç (30 may (9 iyun) 1661 – 27 aprel,(7 may 1682) — 1676-cı ildən rus çarı, Romanovlar sülaləsindən, çar I Aleksey Mixayloviçinvə çariça Mariya Miloslavskayanın oğlu, çar V İvanın(doğma) və I Pyotrun böyük qardaşı (eyni qan).
| III Fyodor Alekseyeviç | |
|---|---|
| rus. Фёдор III Алексеевич | |
 | |
| 29 yanvar (8 fevral) 1676 – 27 aprel (7 may) 1682 | |
| Əvvəlki | I Aleksey |
| Sonrakı | Rəsmi: I Pyotr V İvan İkisidə çar elan edilmişdir. |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 9 iyun 1661[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 7 may 1682[1][2][…] (21 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | monarx |
| Atası | I Aleksey |
| Anası | Mariya Miloslavskaya |
| Həyat yoldaşları |
Qruşetskaya, Aqafya Semyonovna Apraksina, Marfa Matveyevna |
| Uşağı | I nikahdan oğlu İlya |
| Ailəsi | Romanovlar sülaləsi |
| Dini | Şərqi pravoslav kilsəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Böyük qardaşı I Alekseyin ölümündən sonra taxtın varisi elan edilmiş Fyodor Alekseyeviç, Mariya Miloslavskayadan olan Aleksey Mixayloviçin bütün övladları kimi, çox zəif və xəstə bir uşaq idi. Tədqiqatçılar Fyodorun sinqa xəstəliyindən əziyyət şəkdiyini iddia edirdilər. Bu xəstəliyin əlaməti padşahın ən çox çəkdiyi ayaqların şişməsi idi[3][4]. Atası və babası kimi Fyodor Alekseyeviç kral taxtına gənc yaşda gəldi — 15 yaşında gəldi. Müəllimlərindən biri Reç Pospolitadan olan Simeon Polotsk adlı təhsilli bir monarx idi,polyaklar kimi vacib olan hər şeyi ona aşılamışdı. Kral polyak dilində səlis danışırdı. Bəzi tədqiqatçılar onun latın dilini də bildiyini iddia edirdilər. Fyodor Alekseyeviç Avropa siyasəti ilə də maraqlanırdı. Boyar Dumasının iclaslarında ona və boyarlara səfirlik sifarişində tərtib olunan Qərb mətbuatının rəylərini oxuyurdular[5]. Musiqini və mahnı oxumağı çox sevirdi. Çar Fyodor Alekseyeviç və Aqafya Qruşetskayanın toyuna Simeon Polotsk və Simeonun yeni tələbəsi, rahib Silvester Medvedev, bu "bütün Rusiya torpağı üçün böyük və sevincli zəfər" mövzusunda məlumatlar yayımladılar. Hökmdarlığın ilk aylarında Fyodor Alekseyeviç ciddi xəstə idi və dövlətin həqiqi hökmdarları A. S. Matveyev, Patriarx Yoahim və İ. M. Miloslavski idi, lakin 1676-cı ilin ortalarında çar hakimiyyəti öz əlinə aldı, sonra Matveyev sürgünə göndərildi. Fyodor Alekseyeviçin qısa hakimiyyəti bəzi vacib hərəkətlər və islahatlarla yadda qaldı. 1678-ci ildə ümumi bir siyahıyaalma aparıldı,1679-cu ildə vergi gəlirlərini artıran birbaşa həyət vergisi tətbiq olundu. Hərbi işlərdə 1682-ci ildə orduda iflic rəhbərliyi ləğv edildi;bununla əlaqədar olaraq bit kitablar yandırıldı. Bu, boyarların və zadəganların atalarının işğal etdikləri xidmətlərinə görə hesablaşmalarının təhlükəli adətlərinə son qoydu, xidmətdə əsas meyar illərə dayanan təcrübə və şəxsi qabiliyyət götürülürdü. Ataların xatirəsini qorumaq üçün şəcərə kitabları tərtib edildi. Dövlət idarəetməsini mərkəzləşdirmək üçün bəzi əlaqəli prikazlar bir nəfərin rəhbərliyi altında birləşdirildi. Xarici sistem alayında xüsusi inkişaf nəzərə çarpırdı[6].1676–1681-ci illərdə Osmanlı İmperiyasına və onunla müttəfiq olan Krım xanlığına qarşı müharibə aparıldı, buna səbəb Ukraynadakı limanlar oldu. Baxçasaray müqaviləsinə əsasən Osmanlı imperiyası Sol sahil Ukraynasını və Kiyevi Rusiyaya güzəştə getdi.
Gənc krala öz sevimliləri — idarəçi Aleksey Lixaçev, köməkçisi İvan Yazıkovun təsiri — məhkəmə həyatı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi: gənc boyarlar saqqallarını qırxmağa başladılar; məhkəmədə ənənəvi vərdişlər və odnoryadoklarla(geyim növü)görünmək qadağan edildi[7]. Qərbə olan meyllilik yuxarıda göstərilən səbəblərə görə polonofiliya şəklini aldı: fürsətçilər Polşa adətlərini mənimsədilər, kuntuşi geyməyə başladılar, saçlarını polyaklar kimi kəsib,polyak dilini öyrənirdilər[8]. Savadlı bir insan olaraq 1681-ci ilin martında Çar Fyodor Alekseyeviç Zaikonospasski Monastırında — Slavyan-Yunan-Latın Akademiyasının öncülü olan Çap Məktəbinin yaradıcılarından biri oldu. Xüsusilə köhnə möminlərə qarşı repressiyalar davam etdi, əfsanəyə görə, padşahın yaxın vaxtda ölümünü proqnozlaşdıran onun ən yaxın silahdaşlarından Avvakum Petrov yandırıldı.
Padşahın varisi və olümü
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sevimliləri Yazıkov və Lixaçevin məsləhəti ilə çar, 1880-ci il 18 iyul tarixində Smolensk zadəganının qızı Aqafya Qruşetskaya ilə evləndi. Kralın yeganə oğlu, taxtın varisi İlya Fyodoroviç 11 iyul 1681-ci ildə anadan olub və həyatının onuncu günündə vəfat edib. Çariça Aqafya, doğuşdan sonra üçüncü günündə, 14 iyun 1681-ci ildə vəfat etdi.
İkinci evliliyi 15 mart 1682-ci ildə I Pyotrun gələcək ortağının,admiral Fyodor Matveyeviç Apraksinin bacısı Marta Matveyevna Apraksina ilə bağlandı. Kralın iki aydan bir qədər çox davam edən bu evliliyindən övladı yox idi.
Fyodor Alekseyeviç 1682-ci il aprelin 27-də 20 yaşında varisi barədə əmr vermədən vəfat etdi. Yəqin ki, ölüm səbəbi sinqa xəstəliyi idi[9]. Moskva Kremlinin Arxangel kafedralında dəfn edildi. Vərəsəlik məsələsi böyük ixtişaşlara səbəb oldu, lakin hər iki şahzadənin — İvan Fyodorov (V İvan) və Pyotrun böyük bacıları Sofiya Alekseyevnanın qəyyumluğu ilə varislik məsələsi öz həllini tapdı.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 RKDartists (nid.).
- ↑ 1 2 Teodor III de Rússia // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Богданов, Андрей Петрович Несостоявшийся император Федор Алексеевич. — М.: Вече, 2009. — С. 13, 55–56, 281.
- ↑ Новохатко О. В. Как закатывают царства Arxivləşdirilib 2022-05-20 at the Wayback Machine // Очерки феодальной России. — М.-СПб.: Альянс-Архео, 2009. — Вып. 13. — С. 398–399.
- ↑ Шамин С. М. Политико-географический кругозор членов правительства царя Фёдора Алексеевича //Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2004. — № 1 (15). — С. 16–31.
- ↑ Богданов А. П. В тени Великого Петра. — М., 1998.
- ↑ Шамин С. М. Мода в России последней четверти XVII столетия //Древняя Русь. Вопросы медиевистики. № 1. 2005. С. 23–38.
- ↑ Н. И. Костомаров. Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей. Т. 3. Терра, 1997. С. 176.
- ↑ Богданов, Андрей Петрович Несостоявшийся император Федор Алексеевич. — М.: Вече, 2009. — С. 281.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Корсакова В. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Богданов, Андрей Петрович В тени Великого Петра. — М., 1998.
- Богданов А. П. Фёдор Алексеевич // Романовы. Исторические портреты: Книга первая. Михаил Фёдорович — Петр III / Сост. А. Н. Сахаров. —М.: АРМАДА, 1997.
- Богданов А. П. Царь-реформатор Фёдор Алексеевич Романов (1676–1682). Старший брат Петра. — М., 2005. — 696 с.
- Замысловский, Егор Егорович Царствование Фёдора Алексеевича. Часть 1. Введение. Обзор источников. — М., 1871.
- Замысловский Е. Е. Сношения России с Польшей в царствование Фёдора Алексеевича. — М., 1888.
- Седов П. В. Закат Московского царства, царский двор конца XVII века. — СПб.: Петербургский институт истории, изд-во "Дмитрий Буланин", 2006. — 604 с.
- Соловьев С. М. История России с древнейших времен. Том 13, Глава 2
Kino
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Yeqor Luçişkin (uşaq), İvan Solovyov(böyük) — "Ayrılmaq (televiziya serialı)", (2011-ci il)
- Konstantin Şelyaqin — "Romanovlar (sənədli film). İkinci film" (2013-cü il).
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda III Fyodor Alekseyeviç ilə əlaqəli mediafayllar var.- Царь Федор Алексеевич. "Layiqli dəyər" ayəsi(çarın dövrümüzə qədər qorunan yeganə musiqi əsəri) (rus.)
.svg)