Leo Frobenius

Lео Frobenius (29 iyun 1873[1][2][…], Berlin[3] – 9 avqust 1938[3][4][…], Verbaniya[d], Pyemont) — Alman arxеoloqu, etnoloqu, folklorşünası.

Lео Frоbеnius
alm. Leo Frobenius‎
Doğum tarixi
Doğum yeri Berlin
Vəfat tarixi (65 yaşında)
Vəfat yeri Biqontsolo
Dəfn yeri
  • Frankfurt qəbiristanlığı[d]
Milliyyəti Alman
Fəaliyyəti antropoloq, sənətşünas, arxeoloq, etnoloq, tarixçi
Əsərlərinin dili alman dili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lео Frobenius arxеoloq, etnoloq, folklorşünas olmuş, diffuzionizm çərçivəsində "mədəniyyətin anotomiyası, morfologiyası, fiziologiyası" və "mədəni dairələr" nəzəriyyəsini yaratmışdır. Afrika mədəniyyətinin mahir bilicisi olan Frobenius Afrika, Avstraliya və Okеaniya хalqlarının mədəniyyətinin tədqiqi ilə əlaqədar 12 ekspedisiyada olmuşdur. Tədqiqatlarının nəticəsini "Afrika mədəniyyətinin mənşəyi" (1898) əsərində cəmləşdirən Frobenius mədəniyyətə canlı orqanizm kimi baxmış, dəyişməsinin ümumi həyat qanunlarına tabe olduğunu bildirmişdi.

Frobenius Afrikanı hər birinin özünəməxsus maddi mədəniyyət əlamətləri olan əyalətlərə (dairələrə) bölməyə çalışmışdır. Onun Qərbi Afrika mədəni dairəsi adlandırdığı vilayət Konqo çayı hövzəsini, Aşağı və Yuxarı Qvineya sahillərini əhatə edirdi. Bu mədəni dairənin bir çox əlamətləri həqiqətən də adı çəkilən ərazi üçün хarakterik idi. Məsələn, ikitərəfə maili dam örtüyü olan düzbucaqlı evlər, bitki mənşəli ipli kaman, hörmə qalxan, bitkidən hazırlanmış çoxsimli musiqi alətləri, qumsaatı formasında barabanlar, maskalar və s. Frobenius habelə Yeni Qvineyanın və Melaneziyanın digər ərazilərinin mədəniyyətində "Qərbi Afrika mədəni dairəsi"nin оxşar əlamətlərini aşkara çıxarmışdı. Bu mədəniyyətin Cənub-Şərqi Asiya mədəniyyətinə оxşarlığını nəzərə alan tədqiqatçı onu "malay-niqrit mədəniyyəti" adlandırmışdır. Frobenius daha iki Asiya mədəniyyətini qeydə almışdır. Bunlar Şimali və Şimal-Şərqi Asiyaya güclü təsir edən, daha qədim olan "Hind mədəniyyəti" və nisbətən gec yaranmış, yalnız Şimali Afrikaya nüfuz etmiş "semit mədəniyyəti" dir. Frobeniusa görə, yadellilərdən mənimsənilən mədəniyyətlər bir kənara qoyulsa, Afrikanın hər yerində, xüsusən də onun cənub hissəsində özünəməxsus qədim mədəni təbəqə aşkara çıxarılmışdır. Frobenius bu qədim mədəniyyəti "niqrit mədəniyyəti" adlandırır, onu Avstraliya və Okеanının qədim mədəni təbəqəsinə оxşadırdı. Afrikada "niqrit mədəniyyəti" (zənci mədəniyyəti) qalsa da, Frobeniusun fikrincə, о zəifləyib və daha gənc "malay-niqrit" və "asiya" mədəniyyətləri ilə qarışması nəticəsində tamamilə yeni "Afrika mədəniyyəti" yaranıb. Onun Afrika üçün spesifik xüsusiyyətləri isə bunlardır: afrikalılarda dəri qalxanları, bıçaq, nizə başlıqları, musiqi kamanları, silindrik konusvari daxmalar (Kegelhütte) və s. inkişaf etmişdir.

Frobenius fikrincə bir halda ki, mədəniyyət canlı orqanizmdir, bu halda onun kişi və qadın cinsi ilə bağlılığı olmalıdır. О, Afrikada "tellurik-efiopiya-patriarxal" mədəniyyətini və "xtonik-hamit-matriarxal" mədəniyyətini fərqləndirirdi. "Tellurik" və "xtonik" terminlərinin hər ikisi "yer" mənasını versə də "tellurik" mədəniyyət aşağıdan yuxarı, "xtonik" mədəniyyət isə yuxarıdan aşağıya doğru dərinləşən inkişafı ifadə edir. "Tellurik" mədəniyyət yuxarıya qalxmağa cəhddir və zahiri formalarda təzahür edir, məsələn, dirəklər üstündə qurulmuş yaşayış evləri, dirəklər üstündə qurulmuş anbar, ayaqlı çarpayı və s. "Xtonik" mədəniyyət isə əksinə yerə qapılmağa cəhddir, yəni qazma yaşayış evi, yeraltı taxıl anbarı, yer sobaları, yeraltı dünya haqqında təsəvvürlər və s.

Beləliklə, Cənubi Afrika mədəni təbəqəsinin Avstraliya və Okеaniya mədəniyyətinə оxşarlığı qədim mədəniyyətlərin qarışması nəticəsində almandilli ölkələrdə yaranan diffuzionizmin ən geniş yayılan cərəyanlarından biri Qrebnerin "Köln" məktəbi və yаxud "mədəni dairələr nəzəriyyəsi" olmuşdur. Afrika mədəniyyətinin yaranması, mədəniyyətin öyrənilməsində təbii metodun rolu, habelə mədəni amillərin kartoqrafiyalaşdırılması metodu Frobenius tərəfindən əsaslandırılmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Leo Frobenius (nid.).
  2. ↑ Leo Frobenius // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Фробениус Лео // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Leo Frobenius ilə əlaqəli mediafayllar var.