Leyli və Məcnun (Məktəbi)

"Leyli və Məcnun" — Məktəbi Şirazi tərəfindən Nizaminin eyni adlı məsnəvisinin təsiri ilə yazılmış lirik poemadır.

Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.

Qeysin doğulmasından sonra münəccimlər onun taleyində eşq olduğunu xəbər verirlər. O, böyüyür, məktəbə gedir və Leyli ilə sevişir. Müəllim qorxuya düşür, onlara çubuq ilə əzab vermək istəyir. Leylinin anası xəbərdar olub qızı məktəbə buraxmır. Leyli eşqini anasından gizlətmir. Məcnun məktəbi tərk edir. Hər gün Leyli qəbiləsinə gedib ahü-zar edir, gecələrini dağ-daşda keçirir. Ana-ata iztiraba düşür. Atası Leylini almaq vədəsi ilə Məcnunu evə gətirir. Qızın atası elçiləri rədd edir. Ata aciz qalır:

Əgər müharibə etsəm, o qoşun sahibidir, Məndə bir varsa onda min vardır.[1]

deyə oğlunu ram etmək istəyir. Məcnun yenə dağlara çəkilir. Atası səhranişin abidə müraciət edib oğlu üçün dua etməyi xahiş edir. Abid, eşqdən çəkinmək üçün dua etməkdən imtina edir, əksinə, Məcnunun ayaqlarına yıxılıb eşqinin artmasını belə xahiş edir:

Ağladı ki, ey Allah bu cavanı, Heç bir zaman bu bənddən xilas etmə, Ona əbədi yanğı bəxş et, Onun davasını ədəmdən et. Eşqdə hər ürəyi ağırlaşdır, Onun qəlbinə yarını mehriban et. [1]

Məcnunun söylədiyi aşiqəm şerləri xalq toplayır. Ata oğlunu Kəbəyə aparır, yola çıxmazdan əvvəl o, Leylinin qəbiləsinə baş çəkib ağlayır, Kəbəsinin burda olduğunu söyləyir. Atası Kəbədə ona dua etməyi tapşırı, o isə, üzünü Leyli qibləsinə tutub:

Ürəkdə Leylimin qəmini artıq et, Onun məhəbbətindən başqa nə varsa qəlbimdən çıxart. Hər kim ki, Leyli haqqında nəsihət verə, Ədəm qıfılı ilə onun dilini bağla.[1]

deyib səhraya üz tutur. Leyli sevgilisinin ayrılığından əziyyət çəkir. Bir gün atası bir nəfərin Leyli haqqında qəzəl oxuduğunu eşidir. Oxuyan adam özgə yerdən gəlmiş bir qərib imiş. Şah (Leylinin atası) əhvalatı soruşur, qərib də əhvalatı nəql edir. Bunu eşidən şah Məcnunu öldürmək qərarına gəlir. Məcnunu öldürmək üçün göndərilmiş adam onu dağda tapır, onu elə zəif halda gördükdə xəcalət çəkir. Məcnun onun yar yanından gəldiyini öyrənir, cəllad ona Leylinin sifarişini söyləyir:

Qorxuram ki, Mənimlə bir yastığa baş qoymadan, Başını kinlə kəsələr.[2]

Məcnun yar yolunda ölümdən qorxmadığını söyləyir. Öldürməyə gələn adam qayıdıb onu tapmadığını söyləyir. Ər-arvad məsləhət edib qızı pərdədə dustaq saxlayırlar. Leyli dərddən xəstələnir və təbib çağırırlar. Təbib qızın eşq xəstəsi olmasını təyin edir, ayrılıq qızdırması ilə yandığını söyləyir. Həkim bir səhər əlində bir dəstə güllə gəlib Leyliyə, indicə Məcnunun yanından gəlirəm, o sənin xəstəliyini eşidib, bu gülü sənə göndərdi – deyir. Həkim onların arasında bir həftə əlaqə saxlayır və Leyli sağalır.

Baharın gözəl bir günündə Leyli yoldaşları ilə bağa çıxır. O, ağlar halda güllərdən, çiçəklərdən sevgilisini soruşur. Bağın kənarından keçən İb Salam Leylinin ahını eşidib bağa baxır, onu görür və sevir – o da qızı Məcnun kimi axtarır:

Məcnun süfət o dərbədar oldu. Onu Dağdan, ancaq qızıl dağından axtardı.[2]

Qızı ona nişanlayırlar. Nofəl məsələyə qarışır. Müharibə zamanı Məcnun əsir düşür. Nofəl onu öldürəcəklərini görüb sülh bağlayır. Məcnunu azad edib müharibədən əl çəkir. Məcnun yenə çöllərə düşür. Məcnun tələyə düşmüş ahu görür, onu azad edib özünü tələyə bənd edir. Leyli qəbiləsinin adamları gəlib onu daşlayırlar, bir ovçu Məcnunu tapıb atasının yanına gətirsə də, Məcnun yenə qaçır. Leyliyə toy edirlər, onu köçürürlər, lakin, Leyli bir qonaq kimi öz eşqilə yaşayır. Vəhşi heyvanlarla gün keçirən Məcnun Leylinin ərə getməsini eşidir. O, gəlin kecavədə gedən sevgilisinə şikayət edir. Məcnnun Leylinin çobanına dərdini söyləyir. Çoban onu qoyun dərisində Leylinin həyətinə gətirir. O, dəri içində nalə edir, sevgilisinin evinin başına Kəbə kimi dolanır. Leyli bunu bilir. Nalə edən qoyunnu kəsmək istəyirlər, çoban bunu bilib qoyuna dərman etdiyini söyləyir və Məcnunu yola salır.

Leyli sevgilisinin səsini tanıyır. Çobanla görüşür hadisəni öyrənir və ona sifariş göndərir. Atanın görüşü, vəfatı, Məcnunun naləsi, Leylidən məktub alması, cavab yazması, Səlim Amiri və ananın görüşə gəlməsi Nizamiyə yaxın təsvir edilir. Burada sevgililərin görüşü İbn Salam öldükdən sonra baş tutur. İbn Salamın ölümü isə özündən olur. O, Leylinin Məcnun eşqilə yaşadığını bilincə, onu öldürmək üçün çöllərdə axtarışa çıxır. O, Məcnunu tapsa da, onun ətrafına toplanmış vəhşi heyvanlar tərəfindən parçalanaraq öldürülür.

İbn Salamın yoldaşları onun cəsədini evə aparırlar. Leyli fəlakətdən qurtardığına sevinir. Təbib vasitəsilə Məcnunu çağırtdırır, onlar görüşürlər, dərdləşirlər. Leyli bir yerdə yaşamağı arzu etdiyini söyləyir. Məcnun isə öz dərdlərini sayır və arzularını ifadə edir. Məcnunun gedişindən sonra Leyli xəstələnir. Canı dodağına gələndə Məcnunu yad edib ölür. Məcnun sevgilisinin ölümündən tutub cənazənin yanına gəlir və onu qucaqlayır. Canavarların qorxusundan heç kim onlara yaxın gələ bilmir. Məcnun nalə edib ölür. İki sevgili bir yerdə dəfn olunurlar.

Xəbərdarlığın sonu.

XV əsrdə yaşamış İran şairi Məktəbi Şirazi fars dilində yazıdığı “Leyli və Məcnun” poemasını 1490-cı ildə tamamlamışdır.^[3] Şair əsərin müqəddiməsində Nizaminin eyni adlı əsərində qüvvət aldığını söyləyir və yazır:

O xoş sözlü ki, təvil vaxtında, Əql peyğəmbərinə cəbraildir, Bir şeyx ki, peyğəmbərə nisbətilə, Elçilik meracını minbər etmişdir, Hər sözü mənada Məryəmdir, Onun nəfəsi Məsih nəfəsidir. O qamış qələmini səsləndirdiyi zaman, Doqquz dairəni sədası ilə doldurdu. Mən o hünəri ayaqda gördükdə, Kölgə kimi onun qanadı ilə uçdum.[1]

H. Araslı qeyd edir ki, “Məktəbi mövzunu Nizamidən alsa da, onu Dəhləvidən daha yaxşı inkişaf etdirir və öz qəzəlləri ilə şirinləşdirir. Burada bir sıra əlavələr və sufi təsirləri hiss olunur. Xeyirxah təbib obrazı verilir, gec-qüvvət məsələsi irəli sürülür və hadisə İran mühitinə köçürülür.”^[4]

Araslı, Həmid. Şərqdə Leyli və Məcnun əsərləri (“Nizami” (I kitab)). Bakı: Azərnəşr. 1940. 222.

• Leyli və Məcnun
• İran ədəbiyyatı