M109 (özüyeriyən artilleriya qurğusu)

M109 — ABŞ istehsalı olan 155 mm-lik özüyeriyən haubitsadır. İlk dəfə 1960-cı illərdə istifadəyə verilmiş və bir neçə dəfə təkmilləşdirilmişdir. M109 ailəsi Qərb yarımkürəsi ölkələrinin zirehli və mexanikləşdirilmiş piyada diviziyalarının manevr briqadalarının ən çox yayılmış dolayı atəş dəstəyi silahıdır.

M109
Tipi Özüyeriyən artilleriya
Ölkə
İstismar tarixçəsi
İstismar illəri 1992 – davam edir
İstifadə edilən döyüşlər
İstehsal tarixçəsi
İstehsalçı BAE Systems[1]
İstehsal illəri 1991 – 2003
İstehsal sayı 969 ədəd
Xüsusiyyətləri
Ağırlığı 24.070 kq[2]
Zireh 32 mm-lik yayılmış alüminium
Mühərrik Detroit Diesel 8V71T dizel
Sürət 65 km/saat
Mühərrik gücü 405 a.g.
Əsas silah 155 mm "L39" haubitsa topu
Köməkçi silah 12.7 mm "M2 Browning" pulemyotu
Uzunluğu
Eni 3,15 m[2]
Hündürlüyü 3,28 m[2]
Ekipaj 4–6 nəfər
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

M109-un altı ekipaj üzvü mövcuddur: bölmə komandiri, sürücü, topçu, topçu köməkçisi və iki sursat yükləyicisi. Topçu topu sola və ya sağa hərəkət etdirir, topçu köməkçisi isə topu yuxarı və aşağıya doğru hərəkət etdirərək hədəfləri nişan alır. M109A6 Paladinin isə yalnız dörd ekipaj üzvü olur: komandir, sürücü, topçu və sursat yükləyicisi.

Ölçülər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ağırlığı: 28.8 ton
  • Uzunluğu: 6.8 m
  • Lülə daxil olmaqla: 9.67 m
  • Lülənin uzunluğu: 7.2 m
  • Eni: 3.14 m
  • Hündürlüyü: 3.62 m
  • Klirens: 0.45 m

Performans

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Zəminə təzyiq: 0,78 kq/sm ²
  • Dalış dərinliyi: 1.1 m
  • Xəndək keçmə: 1.8 m
  • Divar dağıtmaq: 0.55 m
  • Qalxma dərəcəsi: 30º
  • Mənzili: 350 km
  • Dayandırılması: fərdi burulma bar və hidravlik amartizatorlar

Silahlanma

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Əsas silahın kalibri: 155 mm
  • Lülənin qalxma bucağı: −3º… +75º
  • Üfüqi tuşlama bucağı: 360º
  • Mərminin çıxış sürəti: 827 metr/saniyə
  • Atış tezliyi: 1–4 atış/dəqiqədə
  • Atəş məsafəsi: 24 km
  • Maksimal atəş məsafəsi: 30 km
  • Mərmi sayı: 39 ədəd
  • Köməkçi silahın kalibri: 12.7 mm
  • Mərmi: 12,7×99 mm
  • Atış tezliyi: 485–635 atış/dəqiqədə
  • Güllənin başlanğıc sürəti: 855 metr/saniyə
  • Atəş məsafəsi: 1.8 km
  • Maksimal atəş məsafəsi: 6.7 km
  • Mərmi sayı: 500 ədəd
Kanada Silahlı Qüvvələrinə məxsus olan 155 mm-lik M109A4 özüyeriyən artilleriya qurğusu

İstifadə edən ölkələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

M109A6 "Paladin" özüyeriyən artilleriya qurğusu yalnız ABŞ ordusu tərəfindən istifadə olunur. Digər ölkələr isə — M109 özüyeriyən artilleriya qurğusunun M109A1, M109A2, M109A3, M109A4, M109A5 modellərindən istifadə edir.

M109 istifadəçiləri
M109A6

Cari

[redaktə | mənbəni redaktə et]

M109A1

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Cibuti Cibuti − 2024-cü ildə 10 ədəd M109L[3] İtaliyadan ikinci əl texnika kimi alınmışdır[4]
  • Yunanıstan Yunanıstan − 2011-ci ildə 51 ədəd M109A1B var idi.[5] 2024-cü ildə ümumilikdə 418 ədəd M109A1B/A2/A3GEA1/A5 versiyaları istifadə edilir[6]
  • İraq İraq − 2024-cü ildə 6 ədəd M109A1 istifadə edilir [7]
  • İran İran − 2024-cü ildə 150-dən çox M109A1, həmçinin də, İran istehsalı olan Raad-2 modelləri[8] istifadə edilir.
  • İordaniya İordaniya − 2024-cü ildə 358 ədəd M109A1/A2 istifadə edilir [9]
  • Mərakeş Mərakeş − 2011-ci ildə 36 ədəd M109A1B istifadə edilirdi.[5] 2024-cü ildə isə ümumilikdə 130 ədəd M109A1/A1B/A2/A3/A4 versiyaları istifadə edilir[10]
  • Səudiyyə Ərəbistanı Səudiyyə Ərəbistanı − 2011-ci ildə 87 ədəd M109A1B istifadə edilirdi.[5] 2024-cü ildə ümumilikdə 110 ədəd M109A1B/A2 versiyaları istifadə edilir.[11]

M109A2/A3/A3B

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Braziliya Braziliya − 2024-cü ildə 37 ədəd M109A3[12] yenilənməlidir[13]
  • Çili Çili − 2024-cü ildə 24 ədəd M109A3 istifadə edilir[14]
  • Yunanıstan Yunanıstan −2011-ci ildə 84 ədəd M109A2 və 50 ədəd M109A3GE.[5] 2024-cü ildə ümumilikdə 418 ədəd M109A1B/A2/A3GEA1/A5 istifadə edilir [6]
  • Misir Misir − 2024-cü ildə 164 ədəd M109A2 istifadə edilir.[15]
  • İordaniya İordaniya − 2011-ci ildə 108 ədəd M109A2 var idi [5], 2024-cü ildə isə ümumilikdə 358 ədəd M109A1/A2 istifadə edilir.[9]
  • Küveyt Küveyt − 2024-cü ildə 37 ədəd M109A3 istifadə edilir.[16]
  • Livan Livan − 2024-cü ildə 12 ədəd M109A2 var[17]
  • Mərakeş Mərakeş − 2011-ci ildə 3 ədəd M109A2 var idi,[5] 2024-cü ildə isə təqribən 130 ədəd M109A1/A1B/A2/A3/A4 istifadə edilir.[10]
  • Pakistan Pakistan − 2024-cü ildə isə 200 ədəd A2 və 123 ədəd M109L istifadə edilir.[18]
  • Peru Peru − 2024-cü ildə 12 ədəd M109A2 istifadə edilir.[19]
  • Səudiyyə Ərəbistanı Səudiyyə Ərəbistanı − 2011-ci ildə 24 ədəd,[5] 2024-cü ildə isə 110 ədəd M109A1B/A2 istifadə edilir.[11]
  • İspaniya İspaniya − 2024-cü ildə 6 ədəd M109A2 İspaniya Dəniz Piyadaları tərəfindən istifadə edilir.[20]
  • Çin Respublikası Çin Respublikası − 2011-ci ildə 197 ədəd M109A2,[5] 2024-cü ildə isə 225 ədəd M109A2/A5 istifadə edilir.[21]
  • Ukrayna Ukrayna − 23 ədəd M109A3GN və 60 ədəd M109L 2022 və 2023-cü illərdə təhvil verilmişdir.[4] 2024-cü ildə isə 90 ədəd M109A3GN/A4/A5Öe/A6/L istifadə edilir.[22]
  • Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri BƏƏ − 2024-cü ildə 85 ədəd M109A3 istifadə edilir.[23]

M109A4

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İndoneziya İndoneziya − 2024-cü ildə 18 ədəd M109A4 istifadə edilir.[24]
  • Mərakeş Mərakeş − 2024-cü ildə təqribən 130 ədəd M109A1/A1B/A2/A3/A4 istifadə edilir.[10]
  • Ukrayna Ukrayna − 28 ədəd M109A4BE 2022-ci ildə təhvil verilmişdir.[4] 2024-cü ildə ümumilikdə 90 ədəd M109A3GN/A4/A5Öe/A6/L istifadə edilir.[22]

M109A5

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Avstriya Avstriya − 2024-cü ildə ümumilikdə 48 ədəd M109A5Öe istifadə edilir.[25]
  • Bəhreyn Bəhreyn − 2024-cü ildə ümumilikdə 20 ədəd M109A5 istifadə edilir.[15]
  • Braziliya Braziliya − 2024-cü ildə 40 ədəd M109A5 və 32 ədəd M109A5+ istifadə edilir.[14]
  • Çili Çili − 2024-cü ildə 24 ədəd M109A5+[12]
  • Yunanıstan Yunanıstan − 2011-ci ildə 12 ədəd M109A5.[5] 2024-cü ildə ümumilikdə 418 ədəd M109A1B/A2/A3GEA1/A5 istifadə edilir.[6]
  • Misir Misir − 2024-cü ildə 204 ədəd M109A5 istifadə edilir.[15]
  • İraq İraq − 2024-cü ildə 24 ədəd M109A5 istifadə edilir.[7]
  • İsrail İsrail − 2024-cü ildə 250 ədəd M109A5 istifadə edilir.[26]
  • Latviya Latviya − 2024-cü ildə 59 ədəd M109A5Öe istifadə edilir [27]
  • Livan Livan − 2024-cü ildə 24 ədəd M109A5 istifadə edilir.[17]
  • Mərakeş Mərakeş − 2024-cü ildə 70 ədəd M109A5 istifadə edilir.[10]
  • Pakistan Pakistan − 2024-cü ildə ümumilikdə 115 ədəd M109A5 istifadə edilir.[18]
  • Portuqaliya Portuqaliya − 2024-cü ildə 18 ədəd M109A5 istifadə edilir.[28]
  • İspaniya İspaniya − 2024-cü ildə 95 ədəd M109A5 istifadə edilir.[20]
  • Çin Respublikası Çin Respublikası − 2011-ci ildə 28 ədəd M109A5,[5] 2024-cü ildə isə 225 ədəd M109A2/A5 istifadə edilir.[21]
  • Tailand Tailand − 2024-cü ildə 20 ədəd M109A5 istifadə edilir.[29]
  • Ukrayna Ukrayna − 2022-ci ildə 6 ədəd M109A5Öe təhvil verilmişdir.[4] 2024-cü ildə ümumilikdə 90 ədəd M109A3GN/A4/A5Öe/A6/L istifadə edilir.[22]

M109A6 Paladin

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • ABŞ ABŞ − 2024-cü ildə 400 ədəd M109A6 istifadə edilir, təxminən 850 ədəd M109A6 isə anbarlarda ehtiyatdadır.[30]
  • Ukrayna Ukrayna − 2023-cü ildə 18 ədəd M109A6s təhvil verilmişdir.[4] 2024-cü ildə ümumilikdə 90 ədəd M109A3GN/A4/A5Öe/A6/L istifadə edilir.[22]

M109A7

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • ABŞ ABŞ − 2024-cü ildə 271 ədəd M109A7 istifadə edilir.[30]

KAWEST/KAWEST WE

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İsveçrə İsveçrə − 2024-cü ildə 133 ədəd M109 KAWEST WE istifadə edilir.[31]

K55A1

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Cənubi Koreya Cənubi Koreya − 1,180 ədəd K55A1 Koreya Quru Qoşunlarının və Koreya Dəniz Piyadaları Korpusunun istifadəsindədir.[32]

Potensial

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Keçmiş

[redaktə | mənbəni redaktə et]

M109

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  •  Efiopiya — 1975-ci ildə 12 ədəd satın alınmışdır (böyük ehtimalla ikinci əl)[4] və 1989-cu ilə qədər ən ən azı 6 dənəsi istifadə edilirdi.[34]
  •  Liviya − 2011-ci ildə 14 ədəd[5]
  •  Liviya − 2016-cı ildə İŞİD-ə qarşı bir dənəsi istifadə edilmişdir.[35]
  • İsveçrə İsveçrə: 1971-ci ildə 146 ədəd M109 (Pz Hb 66) satın alınmışdır.[36] Bütün texnikalar 1977-1979-cu illər ərzində M109A1B (Pz Hb 66/74) səviyyəsində modernizasiya edilmişdir.[37]

M109A1/A1B

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İsveçrə İsveçrə: M109A1B alınmış və 3 partiyada nümayiş etdirilmişdir: 1974-1978-ci illərdə 120 ədəd Pz Hb 74, 1981-1983-cü illərdə 207 ədəd Pz Hb 79 və 1991-ci ildən 1992-ci ilə qədər 108 ədəd Pz Hb 88 təqdim edilmişdir. Bundan əlavə 1977-1979-cu illər arasında 146 ədəd M119B M109A1B standartlarına qaldırılmışdır[37]. Alınmış nəqliyyat vasitələrindən ümumi sayı 581 ədəddir.

M109A2/A3/A3B

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Belçika Belçika − 167 ədəd A2, bunlardan 64 ədədi A4BE standartına yüksəldilmiş, 31-i Braziliyaya (1999–2001-ci illər), 43-ü Mərakeşə (2008-ci il) satılmış, qalanı isə 2015-ci ildə özəl şirkətlərə satılmışdır[38]
  • Danimarka Danimarka − 2–6 (M109 A3DK səviyyəsində təkmilləşdirilmişdir, əvvəllər 76 idi)[39]
  • Almaniya Almaniya[40] − 570 ədəd A3GE A1/A2, 1 iyul 2007-ci il tarixinə qədər istifadədən çıxarılmışdır və PzH 2000 ilə əvəz olunmuşdur[41]
  • İsrail İsrail − 30 ədəd M109A2 2024-cü ilə kimi anbarlardadır[26]
  • İtaliya İtaliya − 221 ədəd M109L (M109 modernizasiyasının A3 ekvivalenti, İtaliya istehsalı olan 155 mm/39 kalibrli toplar)[42], PzH 2000 ilə əvəz edilmişdir[41]
  • Niderland Niderland − 1998-ci ilə qədər 126 ədədi PzH 2000 ilə əvəz olunmuş, həmçinin 5-i Avstriyaya (1997), 87-si Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə (1997), 121-i İordaniyaya (2011-2012) satılmışdır.
  • Norveç Norveç − 2022-ci ildə Ukraynaya 22 ədəd verildikdən sonra anbarda 33 ədəd qalmışdır[43] 2021-ci ildə anbarda 55 ədəd idi[44]. K9 Thunder ilə əvəz olunmuşdurlar.[45]
  • Portuqaliya Portuqaliya − 6 ədəd M109A2 2024-cü ilə kimi anbardadır[28]
  • Cənubi Koreya Cənubi Koreya − 1180 ədəd K55 (Koreya versiyasının adı) 1985-1996-cı illər arasında Samsung Aerospace Industries tərəfindən istehsal edilmişdir.[46] Bütün texnikalar K55A1 səviyyəsində təkmilləşdirilmiş və 2011-ci ildən 2022-ci ilə qədər təhvil verilmişdir[47].
  •  Böyük Britaniya − 140+ 1965-ci ildə xidmətə qəbul edilmiş, -A1 və -A2 standartlarına yüksəldilmiş, 83 ədədi 1994-cü ildə Avstriyaya satılmışdır. (51 ədəd A2, 32 ədəd A3)

M109A4

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Belçika Belçika − 64 ədəd A4BE-dən 36 ədədi A4BE İndoneziyaya (2017–2018), digərləri isə 2015-ci ildə özəl şirkətlərə satılmışdır. Bu qalmış 28 ədəd texnika Ukraynaya çatdırılması üçün Böyük Britaniya tərəfindən alınmışdır.[48]
  • Kanada Kanada − 76 ədəd A4B+.[49] Kanada Silahlı Qüvvələri tərəfindən 1967-ci ildən 2005-ci ilə qədər istifadə edilmiş və daha sonra onlar tədricən ləğv edilmişdirlər. Bütün texnikalar 1980-ci illərdə M109A4B+ SPH standartlarında modernləşdirilmişdir. Onlar ilk növbədə Almaniyada yerləşən 4 Kanada Mexanikləşdirilmiş Briqada Qrupu tərəfindən istifadə edilmişdir.[50]

M109A5

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Səudiyyə Ərəbistanı Səudiyyə Ərəbistanı − 48 ədəd M109A5 2002 və 2004-cü illər arasında ikinci əl texnikalar kimi təhvil verilmişdir.[4][51] 2011-ci ilə qədər bu texnikaların heç biri xidmətdə qalmamışdır.[5]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 https://www.nsnlookup.com/equipment-intelligence/land/m109.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 http://www.military-today.com/artillery/m109.htm.
  3. ↑ IISS, 2024. səh. 488
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Arms transfer database". Stockholm International Peace Research Institute. 26 May 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 May 2024.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Foss, 2011. səh. 870
  6. ↑ 1 2 3 IISS, 2024. səh. 100
  7. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 358
  8. ↑ IISS, 2024. səh. 353
  9. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 364
  10. ↑ 1 2 3 4 IISS, 2024. səh. 374
  11. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 382
  12. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 417
  13. ↑ IISS, 2024. səh. 398
  14. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 421
  15. ↑ 1 2 3 IISS, 2024. səh. 348
  16. ↑ IISS, 2024. səh. 366
  17. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 368
  18. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 302
  19. ↑ IISS, 2024. səh. 447
  20. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 140
  21. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 315
  22. ↑ 1 2 3 4 IISS, 2024. səh. 212
  23. ↑ IISS, 2024. səh. 391
  24. ↑ IISS, 2024. səh. 273
  25. ↑ IISS, 2024. səh. 72
  26. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 361
  27. ↑ IISS, 2024. səh. 112
  28. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 128
  29. ↑ IISS, 2024. səh. 319
  30. ↑ 1 2 IISS, 2024. səh. 39
  31. ↑ IISS, 2024. səh. 145
  32. ↑ "미·러, 사거리 100km 미래형 자주포 경쟁에 K-9도 진화 중". 글로벌이코노믹 (koreya). 2022-04-24. İstifadə tarixi: 2024-09-07.
  33. ↑ "The Kingdom of Saudi Arabia – 155mm M109A6 Paladin Medium Self-Propelled Howitzer System". Defense Security Cooperation Agency. 5 April 2018. 7 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2018.
  34. ↑ Institute for Strategic Studies. The military balance, 1989-1990. London: Brassey's. 1989. ISBN 978-0080375694.
  35. ↑ Mitzer, Stijn; Oliemans, Joost. "Disaster at Tarhuna: When Haftar Lost Another Stronghold In Crushing Defeat To The GNA". Oryx. 15 March 2021. 19 April 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 May 2024.
  36. ↑ "Panzerhaubitze 66 M-109 / L-2315,5 cm Pz Hb 66 - Panzerhaubitzen - Raupenfahrzeuge | militärfahrzeuge.ch". militaerfahrzeuge.ch. 2023-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  37. ↑ 1 2 "Panzerhaubitze 66/74 M-109 / L-39Pz Hb 66/74 - Panzerhaubitzen - Raupenfahrzeuge". Militaerfahrzeuge. 2023-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  38. ↑ Franssen, Jens. "Belgische houwitsers nu toch naar Oekraïne, dankzij … de Britten". VERT NWS (holland). 21 September 2022. 17 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 January 2023.
  39. ↑ Stort set intet fungerende dansk artilleri tilbage Ingeniøren, October 2015. Quote: "Of the 6 operative, are only 2–4 available"
  40. ↑ Foss, 2011. səh. 868
  41. ↑ 1 2 Foss, 2011. səh. 810
  42. ↑ "Oto Melara 155 mm M109L self-propelled howitzer (Italy)". Armour and Artillery. Jane's. 2010-02-09. 12 December 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-23.
  43. ↑ "Norway has donated M109 to Ukraine". regjeringen.no (Norwegian Government). 8 June 2022. 29 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 November 2024.
  44. ↑ Fremover Arxiv surəti 2 oktyabr 2023 tarixindən Wayback Machine saytında, Bekrefter norsk artilleri til Ukraina (2022-05-24)
  45. ↑ Axe, David. "NATO Countries Are Giving Ukraine Hundreds Of Their Old Howitzers—and Replacing Them With South Korea's Excellent K-9". Forbes (ingilis). 23 January 2023. İstifadə tarixi: 14 May 2024.
  46. ↑ [첨단국가의 초석, 방위산업] 자주포 개발사 - 전설의 시작 K-55 (koreya), 16 September 2015, İstifadə tarixi: 2022-08-06
  47. ↑ "생존·기동·효율성 완벽 호흡…'환상의 짝꿍' 자랑". 국방일보 (koreya). 7 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-14.
  48. ↑ Franssen, Jens. "Belgische houwitsers nu toch naar Oekraïne, dankzij … de Britten". VRT NWS (holland). 21 September 2022. 17 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 January 2023.
  49. ↑ "Transformation". Structure (fact sheet). The Canadian Army. 2006. 2008-06-07 tarixində arxivləşdirilib.
  50. ↑ Lathrop, R.; Zaloga, Steven J. M109 155mm Self-Propelled Howitzer 1960–2005. Bloomsbury USA. 2005. səh. 48. ISBN 978-1-84176-631-7.[daimi ölü keçid]
  51. ↑ Foss, 2011. səh. 867

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda M109 ilə əlaqəli mediafayllar var.