Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi

Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi (ukr. Маріупольський краєзнавчий музей) — Ukraynanın Mariupol şəhərində, Georgievskaya küçəsi 20 ünvanında yerləşən diyarşünaslıq muzeyi. Muzey Donetsk vilayətinin cənub hissəsinin təbii şəraitini və vilayətinin qədim zamanlardan indiki dövrə qədərki tarixini əhatə edir. Muzeyin əsas fəaliyyət istiqamətləri kolleksiya, sərgilər, tədqiqatlar, elmi təhsil və kitabxanadır.[1][2] 2022-ci ildə Mariupolun mühasirəsi zamanı dağıdılmışdır.

Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi
Донецький обласний краєзнавчий музей в місті Маріуполі
Жданівський краєзнавчий музей
Маріупольський краєзнавчий музей
Əsası qoyulub 6 fevral 1920
Ölkə
Yerləşir Mariupol, Donetsk vilayəti
47°05′34″ şm. e. 37°33′27″ ş. u.
Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi xəritədə
Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi
Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Muzey 6 fevral 1920-ci ildə Mariupol İnqilab Komitəsinin şəhər xalq maarif şöbəsi tərəfindən yaradılmışdır. Bu , Donetsk vilayətində ilk dövlət muzeyi olmuşdur. Muzey tədqiqatçılarının səylərinin nəticəsi Azov ətrafındakı ərazilərdə qoruqların yaradılmasına öz töhfəsini vermişdir. Bunlara Xomutov çölü (1926), Belosaray dili (1927) və daş qəbirlər (1927) aiddir. 1937-ci ildə Mariupol Muzeyi regional muzey statusu əldə etmiş və "Donetsk Regional Diyarşünaslıq Muzeyi" adını almışdır. 1950-ci ildə Stalino şəhərində (indiki Donetsk) regional yerli ənənələr muzeyinin yaradılması ilə əlaqədar olaraq, Mariupol Diyarşünaslıq Muzeyi yerli əhəmiyyətli muzeylər kateqoriyasına keçirilmişdir.[3][4]

2 noyabr 1970-ci ildə dövrün "Jdanov Diyarşünaslıq Muzeyi”nin filialı olan “A. A. Jdanov Memorial Ev-Muzeyi” açılmışdır. Muzeyin şöbələri bunlar idi: təbiət, sovetdən əvvəlki dövr, sovet dövrünün tarixi, müasir dövr. 1992-ci ildə Sartana kəndində Azov dənizi regionunun "Xalq Həyatı Muzeyi" və "Yunanların Milli Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi" filiala çevrilmişdir.[3] 2022-ci ildə muzey Mariupolun mühasirəsi zamanı Rusiyanın atəşi nəticəsində demək olar ki, tamamilə məhv olmuşdur.[5][6][7]

Sərgilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Muzeyin yeddi sərgi zalı və 17,000-ə yaxın kitabdan ibarət elmi kitabxanası var idi. Muzeyin fondunda 53,000-ə yaxın eksponat, o cümlədən maddi, şəkilli, yazılı (əlyazma və çap), numizmatik, arxeoloji, fotoqrafik, təbii və digər xarakterli elementlər var idi.[2][4] Daimi ekspozisiya Donetsk vilayətinin cənub hissəsinin təbii şəraitini və onun qədim dövrlərdən indiki dövrə qədərki tarixini əks etdirmişdir. Burada sivilizasiyanın antropogen amillərinin təsiri altında əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalan rayonun flora və faunasının müxtəlifliyi vurğulanmışdır.[3]

1995-ci ildən 2001-ci ilə qədər sovet dövrü tarixinin və qismən də sovetdən əvvəlki dövr tarixinin ekspozisiyası yenidən təşkil edilmiş və genişləndirilmişdir. Sovet dövründən əvvəlki dövrü əhatə edən ekspozisiya regionun qədim dövrlərdən məskunlaşma prosesini, o cümlədən Azovətrafı regionda qəsəbələrin, kəndlərin, sənətkarlığın, ticarətin, mədəni irsin formalaşmasında rol oynayan ukraynalılar, yunanlar, almanlar, mennonitlər, yəhudilər və kazakların tarixi haqqında məlumat verilmişdir. Sovet dövrünü əhatə edən sərgi Mariupolun Ukraynanın cənubundakı ən böyük sənaye mərkəzinə çevrilməsi prosesini göstərən məişət əşyalarına, o cümlədən maketlərə və orijinal eksponatlara yönəldilmişdir. 2001-ci ildə Ukraynanın müstəqilliyinin 10-cu ildönümündə "Ukraynanın müstəqilliyi illərində Mariupol şəhəri" adlı yeni daimi sərgi açılmışdır. Burada Mariupolun istehsal sahələrində, təhsil, mədəniyyət və incəsənət sahələrində iştirakını nümayiş edilmişdir.[2][3]

Muzeydə Azov regionuna aid bir sıra nadir tapıntılar saxlanılırdı. Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən II Yekaterinanın xristian yunanlar haqqında verdiyi fərman idi. Bununla onların Krım xanlığından 1778-ci ildən 1780-ci ilə qədər Sartana kəndi də daxil olmaqla Pryazoviyanın şimalına köçürülməsi prosesi başlamışdır.[8] Burada 1760-cı ilə aid kəfən və 1811-ci ilə aid İncil də var idi. Muzeydə sərgilənən fotolar və açıqcalar Mariupol şəhərinin və onun sakinlərinin 1870-ci illərdən indiki dövrə qədərki tarixini izləyirdi.[2][3]

Arxeoloji kolleksiyanın əsasını unikal abidələrin materialları təşkil edirdi. Bunlara Amvrosivska abidəsi, Neolit dövrünə aid qəbiristanlıq, alətlər, zərgərlik nümunələri, qədim və orta əsr köçərilərinə aid daş heykəllər ("daş qadınlar") kolleksiyası aiddir. Kolleksiyada həmçinin, uzunqulaq başı formalı tunc toqqa, "skif heyvanı" üslubunun nümunəsi, Qızıl Orda qəbiristanlığından şərq istehsalı olan tunc güzgülər var.[3]

Kolleksiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • "Qonta və Zaliznyak" poçt markası. Müəllif: Nikolay Andreyovç Storojenko. 2013-cü il.

    "Qonta və Zaliznyak" poçt markası. Müəllif: Nikolay Andreyovç Storojenko. 2013-cü il.

  • 2010-cu ildə muzeyə giriş bileti.

    2010-cu ildə muzeyə giriş bileti.

  • Şekspirin əsərlərinin rus dilinə tərcüməsinin 1904-cü il nəşri. Sankt-Peterburqda "Brokhauz və Efron" tərəfindən nəşr edilmişdir.

    Şekspirin əsərlərinin rus dilinə tərcüməsinin 1904-cü il nəşri. Sankt-Peterburqda "Brokhauz və Efron" tərəfindən nəşr edilmişdir.

  • Rostovu təsvir edən XX əsrə aid böyük saxsı qablar.

    Rostovu təsvir edən XX əsrə aid böyük saxsı qablar.

  • Yekaterina Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

    Yekaterina Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

  • Aleksandr Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

    Aleksandr Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

  • Aleksandr Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

    Aleksandr Keramika Fabriki. XX əsrin əvvəlləri.

Numizmatika[redaktə | mənbəni redaktə et]

Muzeyin numizmatik kolleksiyasında Roma imperiyası, Bizans, Şimali Qara dəniz regionunun qədim şəhərləri, Moskva knyazlığı, Rusiya imperiyası, Reç Pospolita, Avstriya-Macarıstan, SSRİ sikkələri, Rusiya imperiyası və SSRİ-nin mükafatları var.[3]

  • 1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış iki qrivna.

    1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış iki qrivna.

  • Mariupolun şərəfinə dekorativ medal.

    Mariupolun şərəfinə dekorativ medal.

  • Üzərində İvan Mazepanın təsviri olan 10 qrivinalıq əskinas (ən köhnə versiya, dövriyyədən tədricən çıxarılmışdır)

    Üzərində İvan Mazepanın təsviri olan 10 qrivinalıq əskinas (ən köhnə versiya, dövriyyədən tədricən çıxarılmışdır)

  • 1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış Ukraynadan beş qəpik.

    1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılmış Ukraynadan beş qəpik.

Filiallar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xalq Həyatı Muzeyi (Georgiyevskaya küçəsi, 55) – 1989-cu ildə açılmış bu filial XVIII əsrin sonlarında Azov vilayətinin ərazisində məskunlaşmış müxtəlif millətlərin nümayəndələrinin həyatının xüsusiyyətlərini işıqlandırmışdır. Kuinci Müasir İncəsənət və Mədəniyyət Mərkəzi (Metallurqlar prospekti, 25) – 2004-cü ildə açılan bu filial hər il ekspressionizmdən abstraksionizmə qədər müxtəlif incəsənət nümunələrini təqdim edən daimi sərgilər və bir neçə müvəqqəti sərgiyə ev sahibliyi edir. Burada elmi fəaliyyətlər və maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilirdi.[9][10]

Azov Dənizi Vilayəti Yunanlarının Tarix və Etnoqrafiya Muzeyi (Sartana kəndi, General Kurkçi küçəsi, 37a) – 1992-ci ildən fəaliyyət göstərən filialdır. Bu muzey xristian yunanların 1778-ci ildən 1780-ci ilə qədər Krım xanlığından Azov vilayətinə köçürülməsinin tarixini, kəndlərin qurulması və yunan diasporunun məskunlaşmasının indiki dövrə qədərki iqtisadi inkişafının tarixi sərgilənirdi. Kuindji İncəsənət Muzeyi (Georgiyevskaya küçəsi, 58) – 30 oktyabr 2010-cu ildən ziyarətçilər üçün açıq olan bu filial kral məktəbinin banisi Vasili Qyatsintovun həyat yoldaşı Valentina Qacinova üçün toy hədiyyəsi olaraq 1902-ci ildə tikilmiş art-nuvo malikanəsində yerləşir. Muzeydə rəsm əsərləri, mebellər, sənədlər, məktublar, fotoşəkillər və medal nümunələri nümayiş etdirilirdi. XIX əsr rəssamı Arxip Kuinciyə həsr olunsa da, muzeyin kolleksiyasına digər Ukrayna rəssamlarının əsərləri də daxil idi.[4][11][12]

Muzey 21 mart 2022-ci ildə Mariupolun mühasirəsi zamanı hava hücumu nəticəsində dağıdılmışdır. Kuincinin üç orijinal əsəri o zaman muzeydə deyildi, lakin digər rəssamların əsərləri, məsələn, Kuincinin müasiri İvan Ayvazovskinin orada saxlanılırdı.[11]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Маріупольський краєзнавчий музей". Рідна країна (ukrayna). 4 de agosto de 2011. 2021-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 de marzo de 2022.
  2. ↑ 1 2 3 4 "Маріупольський краєзнавчий музей". Museum.dp (ukrayna). 2022-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 de marzo de 2022.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Мариупольский краеведческий музей". Мариупольский городской совет (ukrayna). 2009-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 de marzo de 2023.
  4. ↑ 1 2 3 "Мариупольский краеведческий музей - музей". Mandria (ukrayna). 2012-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 de marzo de 2022.
  5. ↑ "Mariupol's history museum survived WWII, but not Russia's bombardment" (ingilis). NBC News. 2022-04-29. 2022-04-30 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ "Mariupol museum staff work to recover exhibits damaged by bombing" (ingilis). Australian Broadcasting Corporation. 2022-04-27. 2022-05-01 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ "Ничего, кроме пепла: Как сейчас выглядит разбитый Мариупольский музей". КОМСОМОЛЬСКАЯ ПРАВДА (rus). 2022-04-28. 2022-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-06.
  8. ↑ "Ukraine's Greek village of Sartana: The persecutions, the war and the thirst for Greek education". Greek City Times (ingilis). 6 de marzo de 2022. 11 de agosto de 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 de marzo de 2022.
  9. ↑ "Kuindzhi Center for Contemporary Art and Culture". Misto Mariupol. 19 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 March 2022.
  10. ↑ "Kuindzhi Center for Contemporary Art and Culture". Kuindzi Centre. 16 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 March 2022.
  11. ↑ 1 2 "Mariupol museum dedicated to 19th-century artist Arkhip Kuindzhi destroyed by airstrike". The Art Newspaper (ingilis). 23 de marzo de 2022. 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 de marzo de 2022.
  12. ↑ "Kuindzhi Art Museum". Misto Mariupol (ingilis). 2023-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 de marzo de 2022.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]