Odurağaran

Odurakəran — Azərbaycan Respublikasının Yardımlı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.

Odurakəran
38°56′ şm. e. 48°18′ ş. u.HGYO
Ölkə  Azərbaycan
Rayon Yardımlı rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 976 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 754 nəf.
Xəritəni göstər/gizlə
Odurakəran xəritədə
Odurakəran
Odurakəran

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dağətəyi ərazidədir. XIX əsrə aid ədəbiyyatda Ordukəran kimi qeyd edilmişdir. Oykonim Ürdükəran adının təhrif olunmuş variantı hesab olunur. Kəndin adı talış dilindəki ürdü – (qamış) və kəran (evlər, kənd) sözlərindən ibarət olub, "qamış evlər" mənasındadır.(ATEL, I c.s.141). Akad. B.Budaqov da bu fikirdədir. (www.budaq.com). Astara rayonunuda da eyniadlı bulaq və kənd adı mövcuddur. Toponimin talış dilində izahı tamamilə yanlışdır. Oykonim ordu/urdu və kəran komponentlərindən ibarətdir. Mənbələrin təsdiqlədiyi kimi Odurağaran Ordukəranın təhrif edilmiş formasıdır. Odur ki, toponimin əvvəlki adı (Ordukəran) üzərində fikir söyləmək daha doğrudur. Ordu sözü mənbələrdə "kağanın yaşadığı şəhər" mənasında qeyd olunur.(Azərbaycan dilinin tarixi, s.139) Q.Qeybullayev hunlardan danışarkən Urdi və Urekan toponimlərini də qeyd edir.[1]

Urdu "Drevnetyurkskiy slovar"da "ostanovka", "mesto prebıvaniya" (yaşayış yeri –Ş.M.) mənasında qeydə alınmışdır. (DTS., s.154). Ordu sözü "stavka", "rezidençiya xana" (xanın iqamətgahı-Ş.M.) (DTS, səh.370), "Kitabi -Dədə Qorqud" dastanlarında isə "kənd, mahal", "yaşayış yeri" mənasında işlənmişdir: "Otuz iki dişdən çıqan bütün orduya yayıldı; Atının cilovsın döndərdi, ordısına gəlür oldı; Oğlanı ata bindirdilər, alubanı ordısına gətdilər.[2]

Kəran/qaran/ğaran lekseminə gəldikdə deyə bilərik ki, Yardımı ərazisində həmin komponentlə bitən digər yer adları da mövcuddur və onların B.Sultanlının qeyd etdiyi kimi "ağaran" (ağartı) şəklində izahı inandırıcı görünmür. N.Məmmədov kəran leksemini dilimizdəki "kənar" sözü ilə izah etmişdir. Bu fikir həqiqəti əks etdirmir. Biz yuxarıda ğaran lekseminə aydınlıq gətirdik. Sözün "yer", "ərazi", "kənd" mənasında kir-an// ker-an fonetik variantları da mümkündür. Kır/kir sözü Yardımlı şivələrində ker (yer, yoxuş, qaya, ulum, torpaq) şəklində arxaikləşmişdir. Dilimizdəki kir və yer sözü də bu sözlə eyni kökdəndir. Lerik rayonunun Mistan i.ə.v.-də Ker oykonimi mövcuddur. Tədqiqatçılara görə, oykonim türk dillərindəki Kör/ker sözlərindən olub "qoruq, gözətçi məntəqəsi" mənalarındadır. Topnimin təkibindəki –an morfemi iran dillərində olduğu kimi, qədim Azərbaycan dilində də mənsubiyyət, cəmlik bildirib. Bu yanaşmaya görə, Odurağaran (Ordukəran) toponimi türk mənşəli olub, "Urdu xana məxsus yerlər", yaxud "Urdu xanın mühafizə edildiyi yer" mənasındadır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Toponimiya Azerbaycana", s.31
  2. ↑ R.Məhərrəmova. Kitabi-Dədə Qorqudun söz xəzinəsi, Bakı. 2007, s.109;183