Sabancı mərkəz məscidi

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Sabancı mərkəz məscidi — Adananın Rəşadbəy bölgəsində, Mərkəzi parkın cənubunda və Seyhan çayının qərb sahilində yerləşir. 1998-ci ildə istifadəyə verilmişdir. 32 metr diametrli əsas günbəzi vardır. Məscidin layihə memarı Nəcib Dinçdir. Yaxın Şərqin və Türkiyənin ən böyük məscididir.

Sabancı mərkəz məscidi
36°59′29″ şm. e. 35°20′03″ ş. u.HGYO
Ölkə	Türkiyə
Şəhər	Adana
Yerləşir	Adana
Memar	Necip Dinç
Tikilmə tarixi	1998—1999
Üslubu	Osmanlı memarlığı
Vəziyyəti	yaxşı
Sabancı mərkəz məscidi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sabancı mərkəz məscidi tarixi bir struktur olmamasına baxmayaraq, monumental kütləsi, uğurlu arxitekturası və şəhər siluetində görkəmli duruşu ilə yerli və əcnəbi ziyarətçinin diqqətini cəlb edir.

Sabancı mərkəz məscidi, Adana şəhərinin mərkəzində, Seyhan çayı sahilində yerləşən Türkiyənin ən böyük məscididir. 32 metr diametrli baş tağı ilə Türkiyənin ən böyük künbəzə malik məscidi oarak qəbul edilir. Yaxın şərqin ən böyük məscidi kimi də qəbul edilir. Sabancı mərkəz məscidi, mövqeyi etibarilə Adanada yerləşən baş arter-lərin, dəmir yolunun və Adana ətraf rayon və rayonlara birləşdirən yolların kəsim nöqtəsində və hündür minarələri kilometrlərlə uzaqdan görünür olması səbəbindən şəhərin sanki simvolu halına gəlmişdir.

Adana şəhər siluetinə hakim olan quruluşu ilə şəhərin tacı kimi durur. Adana Sabancı mərkəz məscidinin təməli, dövlət mərasimi ilə 13 dekabr 1988 tarixində atılmışdır. Torpaq sahəsi zamanın Böyükşəhər Bələdiyyəsi rəsmiləri Türkiyə Diyanət Fonduna təhvil verilmişdir. Məscidin layihə memarı bir çox beynəlxalq layihələrdə də yer almış olan memar Nəcib Sakitdir.

Məscid, Həsr Etmişlər tərəfindən böyük maraqla qarşılanmış; Adana xeyriyyəçilərin, Türkiyə Diyanət Fondunun və dövlət büdcəsinin töhfələri ilə məscidin%50si bitirmişdir. 1996-cı ildə maliyyə dəstəyə ehtiyac duyulduqda xeyriyyəçi Sabancı ailəsi ilə təmas yaradılıb. Sabancı ailəsi də "VAKSA" vasitəsilə cəmi bir trilyon yüz qırx milyard TL ianədə olaraq məscidin tamamlanmasına yardımçı olmuşlar. Əvvəllər məscid "Mərkəz məscidi" olaraq tanınırdı, amma Sabancı ailəsinin hədiyyəsindən sonra Sabançı mərkəz məscidi olaraq adlandırılmışdır.

Məscid Sabancı ailəsinin verdiyi böyük dəstək ilə qısa müddətdə tamamlanaraq, 18 dekabr 1998-ci İldə yenə dövlət mərasimi ilə Prezident Süleyman Dəmirəl ilə Sakıp Sabancı tərəfindən mərasimlə açılıb. Son camaat və ətraf keçirməsi, o cümlədən məscidin bütün işləri, 2000-ci ilin Dekabr ayında başa çatdırılmışdır. Əsər, Osmanlı məscid memarlığının orijinal əsərlərindən olan Sultan Əhməd və Səlimiyə məscidlərinin sintezindən meydana gəlmişdir.

Altı minarə və siluet olaraq Sultan Əhməd məscidinə, plan və iç məkan hissəsinə görə Səlimiyə məscidinə bənzəyir. Məscidin əsas günbəzinin daxili diametri 32 mt olub, səkkiz sütun üzərində tikilib. Əsas gövdə sahəsi 3600 mt², ümumi məscid tikinti sahəsi 6600 m²dir. Əsas günbəzinin namaz qılınan yerinin hündürlüyü 54 mt-dir. Əsas gövdə ilə bitişik dörd minarə 99 mt-dir. Son camaat yerinin guşələrində yer alan iki minarə isə 75 mt yüksəklikdədir. Məscid son camaat yerilə birlikdə 6600 mt²-dir Məscid, açıq və qapalı sahələrdə (mahfil və eyvanlar daxil olmaqla) 20.000 nəfərlik tutuma malikdir. Məsciddə olan xətt əsərlərinin hamısı Xəttat Hüseyn Kutluya aiddir.

Baş künbəzdə 9 mt diametrində “Ayet-el Kürsi” yazılmışdır. Cənub tərəfində (qiblə səmtində) olan 2X16=32 mt boyundakı kuşak yazısı isə Nur Surəsinin 35-36-37 və 38-ci Ayələridir. Səkkiz əsas sütunu ilə baş tağ təbilinin meydana gətirdiyi səkkiz ədəd aslan sinəsində isə Lafzatullah ilə Peyğəmbərin və ilk xəlifələrin adları var. Alt qat pəncərə nişanlarında qərb hissəsində başlamaq üçün Fatihə Surəsi ilə davamında Cəbrayıl Hədisi şərifi, üst qat pəncərə nişanlarında isə Esma-yıl Hüsna, Allahın (C.C). gözəl adları var. Qapı üstlərində, içəridə və çöldə, müxtəlif ayələr yazılıbdır.

Məscid çiniləri klassik İznik çiniləri texnikası ilə İznikdə İznik Fondu tərəfindən düzəldilmişdir. Qiblə bölümündə olan dörd ədəd lövhə, böyüklük baxımından dünyada ən böyük məscid lövhəsidir. Məsciddə bütün naxış işləmələri memar-əqqaş Semih İrteşə aiddir. Mehrab, mimbər, kürsü, tac qapı və digər qapılar mərmər olub klassik Osmanlı məscidlərində olan əsərlərə oxşar tərzdə çəkilmiş və Nihad Qartal usta tərəfindən böyük ustalıqla və sanatkarane incəliklə işlənmişdir. Taxta qapılar kündekari janrında olub Əhməd Yılçay usta tərəfindən, bütün vitraylar Əbdülqadir Aydın usda tərəfindən, mukarnas işləri Ali Turan usta tərəfindən aparılmışdır. Məscid minarələri ağ sement ilə fil dişi rəngində qırma material qarışdırılaraq əldə edilən betondan dəmir-beton olaraq tikilmişdir. Eyni tərzdə baş tağ və köməkçi günbəzlər brüt beton olaraq tikilmişdir.

Məscidin daxili və xarici maarifləndirmə layihələri ilə daxili səsləndirmə layihələri Philips tərəfindən çəkilmişdir. Bu layihələrdə Philips materialları istifadə edilmişdir. Bundan başqa məsciddə liftli minarəyə qoyulan və ASELSAN tərəfindən reala edilən mərkəzi simsiz yayımı ilə 60 km diametrli bir dairə içində qalan 275 ədəd məscidə mərkəzi yayım sistemi ilə moizə yayını aparılır.

Məscidin qərb hissəsində müstəqil bir bölmə olaraq tədqiqatçılara və xalqa xidmət etmək üçün klassik və rəqəmsal bir kitabxana da var. Səbil bulağından xüsusi dini günlərdə bal şərbəti təqdim olunur. Məscid, mövqeyi etibarilə Adanada yerləşən baş arter-lərin, dəmir yolunun və Adana ətraf rayon və rayonlara birləşdirən yolların kəsim nöqtəsində və hündür minarələri uzaqdan göründüyü üçün şəhərin sanki simvolu halına gəlmişdir.

Memar Sinan Səlimiye məscidini inşa etdikdən 150 il sonra Ədirnə Dəftərdar kəndxudası Dayazadə Mustafa Əfəndi risaləsində Səlimiye məscidindəki hər bir subyekti İslam dininə məxsus elementlərlə birləşdirmiş və müqayisə etmişdir. Mustafa Əfəndinin bu yan məna şərh etməsi haqqında Memar Sinan müstəqildir və Ər Sinanın məscidi buna görə şərh edib etmədiyi da hər hansı bir mənbədə yer almır və doğruluğu heç vaxt məlum olmayacaqdır. Ancaq Dünya tarixinin bənzərsiz memarlarından biri olan Memar Qoca Sinanın günün dini, sosial və mədəni şəraiti düşündükdə yan de göz ardı edilməsi düşünülə. Yan məna şərh etmələrinə misal olaraq, Türk İslam arxitekturasında, çox tağlı tikililərdən tək qübbəli quruluşlara keçid prosesinin də bir yan anlam olaraq "İslamdakı Tövhid" inancı ilə əlaqələndirilməsi göstərmək olar. Eynilə Səlimiye məscidində olduğu kimi Sabancı mərkəz məscidində də məscidi meydana gətirən elementlərin, yan mənalarına dair şərhlərin, aparan və yaptıranından müstəqil də olsa, ən azından yaraşdırma olaraq belə keçirildiyi faktdır. Və yan anlam kimi qiymətləndirilə fikirlərdən bəziləri bunlardır:

1. Baş məkandakı 5 günbəz, İslamın 5 şərtindən qarşılıq verir.
2. Şadırvanlı həyətdəki 28 günbəz, Quranda adı keçən 28 peyğəmbərə işarə edir.
3. İki məkandakı cəmi 33 günbəz təqdis, tahmid, ucan ayrı-ayrı 33er dəfə təkrarına ifadə edir.
4. Baş tağ hündürlüyü 54 mt olub, 54 fərzi ifadə edir.
5. Baş günbəz diametri 32 mt olub, 32 fərzə qarşılıq gəlir.
6. Baş tağ pəncərə Peyğəmbərimizə peyğəmbərlik gəldiyi yaşa, bir gündə qılınan 40 rükət namaza, məscid-i Peyğəmbərdə qılınan müjdəli 40 vaxt namaza kimi cavabdır.
7. Məsciddəki 6 minarə, imanın 6 erkan cavabdır.
8. Dörd minarənin uzunluğu 99 mt olub; Esma Hüsnaya, təqdis, tahmid, ucan 33er dəfə təkrarının cəminə bərabər gəlir.
9. Altı minarə 16 şərəfə; Tarix boyu qurulmuş 16 Türk dövlətini rəmzlər.
10. Baş tağ ətrafındakı 4 yarım günbəz (tromp); Edille şeriyye (İslamın 4 əsas mənbəyi Quran, sünnə, icması ümmət, müqayisə fukaha), 4 böyük xəlifəyə, 4 böyük kitaba, 4 məzhəbə, 4 böyük məlyə cavabdır.
11. Bir alt mərtəbədəki 12 yarım günbəz "İslamın" qəbul etdiyi 12 təsəvvüf yoluna əvəz edir.
12. Bir alt qatdakı güzgülü pəncərələr; Hər cəbhədə ayrı-ayrı 28 olub, Quranda adı keçən peyğəmbərlərə ifadə edir.
13. Baş tağı daşıyan 8 ayaq "Efali mükellefine (fərz, vacib, sünnet,müsteap, mübah, fazil, müfsid, haram) uyğun gəlir.
14. Ana gövdəyə 5, şadırvan-lı həyətə 3 monumental qapıla düşülür ki, cəmi 8 cənnət qapısına qarşılıq gəlir.

• Adananın tacı: Sabancı Merkez Camii Arxivləşdirilib 2012-09-17 at the Wayback Machine
• Sabancı Merkez Camii
• Sabancı Merkez Cami - Adana Arxivləşdirilib 2016-03-31 at the Wayback Machine