Simulyasiya

Simulyasiya (lat. simulatio - görünmə, iddia) — vəzifədən və ya işdən azad olmaq, həbsdən yayınmaq, dərman qəbul etmək və həbs cəzasını yüngülləşdirmək kimi arzu olunan nəticəyə nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuş fiziki və ya psixoloji simptomların uydurulması, simulyasiyası və ya şişirdilməsi.[1][2][3] Simulyasiya tibbi diaqnoz olmasa da, "klinik diqqət mərkəzi" və ya "sağlamlıq xidmətləri ilə əlaqə səbəbi" kimi qeyd edilə bilər.[4][2] Həm ICD-10 (Xəstəliklərin və əlaqəli sağlamlıq problemlərinin Beynəlxalq Statistik Təsnifatı), həm də DSM-5 (Diaqnostik və Statistik Manual) tərəfindən kodlanır.

Simulyasiya
XBT-10 Z76.5
XBT-9 V65.2
MeSH D008306

Simulyatorlar həmişə pis niyyətlə hərəkət etmirlər. Məsələn, evsiz bir şəxs xəstəxanaya yerləşdirilmək üçün özünü ruhi xəstə kimi göstərə bilər.[5]

Simulyasiya sığorta, səhiyyə sistemlərinə, ictimai təhlükəsizliyə, veteranların əlillik müavinətlərinə təsir göstərir. Simulyasiya adətən məqsədə çatan kimi başa çatır.[6]

Simulyasiya simptomların qəsdən saxtalaşdırılmadığı somatizasiya pozuntusu kimi həddindən artıq xəstə davranışın oxşar formalarından fərqlənir. Digər bir pozuntu, ikinci dərəcəli, xarici fayda üçün heç bir istəyin olmadığı süni bir pozuntudur.[7][6] Hər ikisi DSM-5 (Diaqnostik və Statistik Manual) tərəfindən diaqnoz edilə bilən kimi tanınır. Bununla belə, bütün tibb işçiləri bu fərqlərlə razılaşmırlar.[8]

Növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qəsdən və patoloji simulyasiyanı ayırd edirlər:

Cəmiyyətdə və mədəniyyətdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Travmadan sonra sinir pozuntusu (Post travmatik sindrom)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Veteranlara, xüsusən də travmadan sonra sinir pozuntusu olduqda, həkim simulyasiya etdiklərinə inanarsa, əlillik müavinətlərindən imtina edilə bilər. Müşahidələr göstərdi ki, veteranların 10%-dən çoxu öz xidmət stajlarını saxtalaşdırıb və ya şişirdirlər.[9][10]

Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntu tədqiqatlara əsasən universitet və ya kollec tələbələri ətrafında cəmlənir. Bu, tələbənin uğur qazanması halında əldə edilə biləcək əhəmiyyətli faydalar, o cümlədən tələbənin maddi yardımı və akademik işdən azad edilməsi ilə bağlıdır. DÇHP üçün dərmanlar imtahanlarda idrakı yaxşılaşdıran nootropik vasitələri də əhatə edə bilər.[9]

Hüquqi məsələlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Simulyasiya Birləşmiş Ştatlar ordusunda Vahid Hərbi Ədalət Məcəlləsinə uyğun olaraq, "xəstəlik, fiziki qüsur, zehni gerilik və ya pozuntu" kimi tərif verən məhkəmə hərbi cinayətidir. Texas Sığorta Departamentinin məlumatına görə, fırıldaqçılıq, o cümlədən simulyasiya, ABŞ sığorta işində hər il təxminən 150 milyard dollara başa gəlir.[11][12] Digər qeyri-sənaye mənbələri bunun 5,4 milyard dollara qədər aşağı ola biləcəyini bildirir.[13]

Aşkarlanması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riçard Rogers və Daniel Şumann aşkar ediblər ki, DSM-5 meyarlarından istifadə real simulyatorların yalnız 13,6-20,1%-nin dəqiq müəyyən edilməsi ilə nəticələnir (əsl müsbət cavablar).[14] Bununla belə, insanların 79,9-86,4%-i eyni meyarlara görə səhv olaraq saxta (yalançı pozitiv) kimi təsnif edilir. Simulyasiyanın saxta ittihamı mənfi reaksiyalara səbəb olur, bəziləri isə zorakılığa səbəb ola bilər. Beləliklə, simulyasiyanın dəqiq aşkarlanması aktual ictimai məsələdir.[15]

Testlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ən təsdiqlənmiş test olan Minnesota Çoxfazalı Şəxsiyyət İnventariyası-2 kimi bir neçə simulyasiya qiymətləndirmə metodu mövcuddur. Digər testlərə psixiatrik simptomlar üçün istifadə edilən Bildirilən Simptomların Strukturlaşdırılmış Müsahibəsi və yalançı yaddaş çatışmazlığı üçün nəzərdə tutulmuş Yaddaşın Zərərliliyi Testi (TOMM) daxildir.

Mədəniyyət və təhsil də bu testlərdə təsir göstərə bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, savadlılıq balları aşağı olan yetkinlər simulyasiya edilmiş yaddaş testində əhəmiyyətli dərəcədə pis nəticə verir, buna görə də təhsil səviyyəsinin simulyasiya ballarına təsiri ilə bağlı narahatlıqlar var.[16]

Bir saxta pozuntu üçün mövcud meyarlar digər pozuntuya aid olmaya bilər. Məsələn, post travmatik stress pozuntusu simulyasiya etmək üçün testlər neyrokoqnitiv pozuntuları simulyasiya etmək üçün işləməyə bilər; ona görə də yeni meyarlar yaratmaq lazımdır.[9]

Göstərici davranış

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeyri-müəyyənliyi aşkar edən tək bir test olmasa da, [19] səhiyyə işçiləri qəsdən aldadıcılığı göstərə biləcək müəyyən davranışları izləməyə təşviq edilir.

Simulyasiyanı göstərən xüsusiyyətlərə aşağıdakılar daxildir:[9][17]

  • simptomlar haqqında ziddiyyətli ifadələrin verilməsi;
  • inandırıcı olması nəzərdə tutulan dramatik və ya qeyri-adi davranış;
  • təsvir edilən simptomlara uyğun olmayan davranış;
  • onların iddia edilən pozuntusunun müalicəsinə zidd hərəkətlər;
  • təfərrüatlı təsvirə görə mənfi simptomlara həddindən artıq heyranlıq;
  • simptomların qəfil dayanması və ya başlanması.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ malingering // Malingering. Gale Encyclopedia of Medicine. 2008. August 10, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 5, 2019 – The Free Dictionary vasitəsilə.
  2. ↑ 1 2 QC30 Malingering // ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. International Classification of Diseases (11th). World Health Organization. April 2019. August 1, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 5, 2019.
  3. ↑ Association, American Psychiatric. DSM-5® classification. American Psychiatric Association. 2016. ISBN 978-0-89042-566-4. OCLC 969741924.
  4. ↑ Bienenfield, David. "Malingering". Medscape. WebMD LLC. aprel 15, 2015. dekabr 30, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: dekabr 30, 2016. In the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5), malingering receives a V code as one of the other conditions that may be a focus of clinical attention.
  5. ↑ "How to distinguish between malingering, genuine psychosis". www.healio.com (ingilis). 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-19.
  6. ↑ 1 2 Alozai, Ubaid ullah; McPherson, Pamela K., "Malingering", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023, PMID 29939614, 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-04-19
  7. ↑ Fogel, Barry S.; Greenberg, Donna B. Psychiatric Care of the Medical Patient. Oxford University Press. doi:10.1093/med/9780199731855.003.0037. ISBN 978-0-19-973185-5. 2022-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-20.
  8. ↑ Clinical assessment of malingering and deception. Richard Rogers (3rd). New York: Guilford Press. 2008. ISBN 978-1-59385-699-1. OCLC 175174373.
  9. ↑ 1 2 3 4 Tracy, Derek K.; Rix, Keith J. B. "Malingering mental disorders: Clinical assessment". BJPsych Advances (ingilis). 23 (1): 27–35. doi:10.1192/apt.bp.116.015958. ISSN 2056-4678. 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-25.
  10. ↑ Townsend, Mark. "Many military veterans' PTSD claims 'fabricated or exaggerated'". The Guardian (ingilis). 2016-01-23. ISSN 0261-3077. 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-29.
  11. ↑ Garriga, Michelle. "Malingering in the Clinical Setting". Psychiatric Times. 24 (3). mart 2007. noyabr 19, 2009 tarixində arxivləşdirilib.
  12. ↑ Dinsmoor, Robert Scott. Malingering // Fundukian, Laurie J. (redaktor). The Gale Encyclopedia of Medicine. 4 (4th). Gale. 2011. 2737–2739. ISBN 978-1-4144-8646-8.
  13. ↑ Brennan, Adrianne M.; Meyer, Stephen; David, Emily; Pella, Russell; Hill, Ben D.; Gouvier, William Drew. "The vulnerability to coaching across measures of effort". The Clinical Neuropsychologist. 23 (2). fevral 2009: 314–328. doi:10.1080/13854040802054151. PMID 18609324. dekabr 29, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: dekabr 29, 2016 – ResearchGate vasitəsilə. Malingering accounts for nearly one-fifth of all medical care cases (i.e., doctor visits, hospitalizations) within the United States and combined medical and legal costs approach five billion dollars annually (Ford, 1983; Gouvier, Lees-Haley, & Hammer, 2003).
  14. ↑ Rogers, Richard; Shuman, Daniel W., redaktorlar "Malingering and Deception in Criminal Evaluations", Fundamentals of Forensic Practice: Mental Health and Criminal Law (ingilis), Boston, MA: Springer US, 2005, 21–55, doi:10.1007/0-387-25227-4_2, ISBN 978-0-387-25227-8, İstifadə tarixi: 2023-03-29
  15. ↑ "Malingering | Psychology Today". www.psychologytoday.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-03-29.
  16. ↑ Nijdam-Jones, Alicia; Rivera, Diego; Rosenfeld, Barry; Arango-Lasprilla, Juan Carlos. "The effect of literacy and culture on cognitive effort test performance: An examination of the Test of Memory Malingering in Colombia". Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology. 41 (10). 2019-11-26: 1015–1023. doi:10.1080/13803395.2019.1644294. ISSN 1380-3395. PMID 31322039.
  17. ↑ "How to distinguish between malingering, genuine psychosis". www.healio.com (ingilis). 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-29.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]