Somatizasiya pozuntusu

Somatizasiya pozuntusu — somatik simptomlarla bağlı təkrarlanan, çoxsaylı və cari, klinik cəhətdən əhəmiyyətli şikayətlərlə xarakterizə edilən psixi və davranış pozuntusu.[3]

Somatizasiya pozuntusu
XBT-10 F45.0
XBT-10-KM F45.0
XBT-9 300.8
XBT-9-KM 300.81[1][2]
DiseasesDB 1645
MedlinePlus 000955

Xəstəliklərin Beynəlxalq Statistik Təsnifatının ən son versiyası olan BST-10 hələ də somatizasiya sindromunu ehtiva edir.[4]

Kriteriyaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

DSM-5 — Psixi pozuntuların diaqnostik və statistik təlimatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

DSM-5-də bu pozuntunun adı somatik simptom pozuntusu (SSP) olaraq dəyişdirilib və əsasən somatik şikayətləri olan SSP (əvvəllər somatizasiya pozuntusu adlanırdı) və ağrı xüsusiyyətləri olan SSP (əvvəllər ağrı pozuntusu kimi tanınır) daxildir.[5]

PPDS — Psixi Pozuntuların Diaqnostik və Statistik Təlimatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

PPDS-ın diaqnostik kriteriyaları bunlardır:[6]

  • 30 yaşından başlayaraq bir neçə il ərzində somatik şikayətlər tarixi.
  • Bu cür simptomlar ümumi tibbi vəziyyət və ya psixoaktiv maddələr istifadəsi ilə tam izah edilə bilməz və ya əlaqəli tibbi vəziyyət olduqda, somatik simptomlar nəticəsində yaranan pozuntular ümumiyyətlə gözləniləndən daha ağırdır.
  • Şikayətlər yalançı və ya saxta pozuntuluqda olduğu kimi saxtalaşdırılmır.

Simptomların hamısı eyni vaxtda yox, lakin pozuntu zamanı baş verə bilər. Somatizasiya pozuntusunun özü xroniki, lakin dəyişkəndir, nadir hallarda tamamilə həll olunur. Müəyyən edilmiş şikayət sahələrinin hərtərəfli fiziki müayinəsi somatizasiya pozuntusunun diaqnozu üçün çox vacibdir. Tibbi müayinə şəxsin subyektiv şikayətlərinin obyektiv sübutunu təmin edir.[6]

Somatizasiya pozuntusunun diaqnozu çətindir, çünki psixoloji amillərin subyektiv ağrı hissini nə dərəcədə gücləndirdiyini müəyyən etmək çətindir. Məsələn, xroniki ağrı ABŞ əhalisinin 30% -ində yaygındır[7] və bu, ağrının əsasən psixoloji amillərdən qaynaqlandığını müəyyən etməyi çətinləşdirir.

XBT-10 — Xəstəliklərin və əlaqədar sağlamlıq problemlərinin Beynəlxalq Statistik Təsnifatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xəstəliklərin və əlaqədar sağlamlıq problemlərinin Beynəlxalq Statistik Təsnifatının ən son versiyası olan XBT-10-da somatizasiya sindromu belə təsvir edilmişdir:[4]

"Əsas xüsusiyyətlər ən azı iki il davam edən çoxsaylı, təkrarlanan və tez-tez dəyişən fiziki simptomlardır. Əksər xəstələrin həm ilkin, həm də ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım xidmətləri ilə uzun və mürəkkəb əlaqə tarixçəsi var, bu müddət ərzində bir çox mənfi araşdırmalar və ya nəticəsiz kəşfiyyat əməliyyatları aparıla bilər. Simptomlar bədənin hər hansı bir hissəsinə və ya sisteminə aid ola bilər. Xəstəliyin gedişi xroniki, dəyişkən və çox vaxt sosial, şəxsiyyətlərarası və ailə davranışlarının pozulması ilə əlaqələndirilir."

XBT-10 həmçinin somatizasiya sindromunun aşağıdakı alt qruplarını ehtiva edir:[4]

Səbəbləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Somatizasiya pozuntusu bir əsrdən artıq müddət ərzində öyrənilmiş və diaqnoz qoyulsa da, onun patofizyologiyası ilə bağlı mübahisələr və qeyri-müəyyənlik mövcuddur. Mövcud izahatların çoxu ağıl və bədən arasında yanlış əlaqə anlayışına diqqət yetirir. Genetika, ehtimal ki, pozuntunun inkişafına çox az kömək edir.[8]

Somatizasiya pozuntusunun ən köhnə izahatlarından biri, bədənin emosional və psixoloji stressin öhdəsindən gəlmək cəhdinin nəticəsi olduğu nəzəriyyəsini irəli sürür. Nəzəriyyə bildirir ki, bədənin psixoloji, emosional və sosial sıxıntıların öhdəsindən gəlmək üçün məhdud imkanları var və müəyyən nöqtədən sonra simptomlar fiziki olaraq, əsasən həzm, sinir və reproduktiv sistemlərə təsir göstərir.

Ağılın bədənə təsir etdiyi bir çox fərqli rəy sistemi var: məsələn, baş ağrılarının psixoloji faktorlarla əlaqəli olduğu,[9] stresin və kortizol hormonunun immunitet funksiyalarına mənfi təsir göstərdiyi bilinir. Bu, irritabl bağırsaq sindromu olan insanlarda nə üçün somatizasiya pozuntularının daha çox olduğunu və somatoform pozulmaları olan xəstələrin əhvali-ruhiyyə və ya narahatlığına səbəb olma ehtimalını izah edə bilər.[6] Fiziki, emosional və ya cinsi istismara məruz olan insanlarda somatoform pozulmalar halları əhəmiyyətli qədər çoxdur.[10]

Somatizasiya pozuntularının səbəbi ilə bağlı başqa bir fərziyyə pozuntusu olan insanların daxili fiziki hisslərə və ağrıya qarşı həssaslığının artmasıdır.[11] Somatik hisslərə bioloji həssaslıq insanı somatoform pozulmaların inkişafına meylləndirə bilər. O da mümkündür ki, insan orqanizmində ağrı ilə əlaqəli sinirlərin və ağrının qavranılmasına cavabdeh olan sinirlərin stressorlara xroniki məruz qalması nəticəsində həddindən artıq həssaslıq yarana bilər.[12]

Koqnitiv nəzəriyyələr somatizasiya pozuntusunu mənfi, təhrif edilmiş və fəlakətli düşüncələrdən və bu idrakların gücləndirilməsindən irəli gəldiyini izah edir. Fəlakətli düşüncə insanı yüngül əzələ ağrısı və ya nəfəs darlığı kimi yüngül xəstəliklərin xərçəng və ya şiş kimi ciddi bir xəstəliyin sübutu olduğuna inandıra bilər. Bu düşüncələr daha sonra dəstəkləyici sosial əlaqələrlə gücləndirilə bilər. Partnyorunun ağrı siqnallarına daha çox reaksiya verən həyat yoldaşı, daha çox ağrı ifadə etmə ehtimalını artırır.[13]

Uşaqlarının somatik şikayətlərinə həddindən artıq diqqətli olan valideynlərin uşaqları daha çox somatik simptomları inkişaf etdirirlər.[14] Şiddətli koqnitiv pozuntular somatoform pozulmalar olan bir insanın davranışını məhdudlaşdırmasına və əlilliyin artmasına və funksiyaların pozulmasına səbəb ola bilər.[15]

Neyroimaging məlumatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Somatizasiya pozuntusu ilə bağlı koqnitiv-affektiv nevrologiyanın bəzi araşdırmaları, somatizasiya pozuntusu olan xəstələrdə fəlakətin ağrıya daha çox həssaslıq göstərdiyini göstərir. Müvafiq beyin sahələrinə dorsolateral prefrontal, insular, rostral anterior singulat, premotor və parietal kortekslər daxildir.[16][17]

Müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu günə qədər koqnitiv davranış terapiyası (KDT) müxtəlif somatoform pozuntular, o cümlədən somatizasiya pozuntusu üçün ən yaxşı müalicədir.[18][19][20] KDT xəstələrə xəstəliklərinin fəlakətli olmadığını başa düşməyə kömək etmək və onlara "simptomlarının pisləşməsindən" qorxmadan əvvəllər məşğul olduqları fəaliyyətlərə tədricən qayıtmaq imkanı vermək məqsədi daşıyır. Müalicə edən həkimlə məsləhətləşmələr və əməkdaşlıq da müəyyən effekt verir.[20][21]

Yaşlılarda somatizasiya pozuntusunu müalicə etmək üçün elektrokonvulsiv şok terapiyası (EŞT) istifadə edilmişdir, lakin EŞT istifadəsinin yan təsirləri ilə bağlı bəzi narahatlıqlar səbəbindən nəticələr hələ də mübahisəlidir.[22]

Epidemiologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Somatizasiya pozuntusu qadınların 0,2%-dən 2%-nə,[23][24] və kişilərin 0,2%-nə təsadüf etdiyi təxmin edilir.

Somatizasiya pozuntusunun yayılmasında mədəni fərqlər var. Məsələn, somatizasiya pozuntusu və onun simptomlarının Puerto-Rikoda əhəmiyyətli dərəcədə daha çox olduğu aşkar edilmişdir.[25] Bundan əlavə, bu diaqnoz afroamerikalılar və orta təhsildən aşağı və ya daha aşağı sosial-iqtisadi statusu olanlar arasında daha çox rast gəlinir.[26]

Adətən digər psixoloji pozuntularla, xüsusən də əhval və ya narahatlıq pozuntuları ilə müşayiət olunan xəstəliklər var.[6][27] Tədqiqatlar həmçinin somatizasiya pozuntusu ilə şəxsiyyət pozuntuları, xüsusən də assosial, narsissizm, isteriya, çəkinən və asılı şəxsiyyət pozuntuları arasında komorbidləri göstərmişdir.[28]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
  2. ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu. 2018-06-29 2018.
  3. ↑ Drs; Strotzka, H.; Lipowski, Z.; Yu-cun, Shen; You-xin, Xu; Strömgren, E.; Glatzel, J.; Kühne, G.-E.; Misès, R.; Soldatos, C.R.; Pull, C.B.; Giel, R.; Jegede, R.; Malt, U.; Nadzharov, R.A.; Smulevitch, A.B.; Hagberg, B.; Perris, C.; Scharfetter, C.; Clare, A.; Cooper, J.E.; Corbett, J.A.; Griffith Edwards, J.; Gelder, M.; Goldberg, D.; Gossop, M.; Graham, P.; Kendell, R.E.; Marks, I.; Russell, G.; Rutter, M.; Shepherd, M.; West, D.J.; Wing, J.; Wing, L.; Neki, J.S.; Benson, F.; Cantwell, D.; Guze, S.; Helzer, J.; Holzman, P.; Kleinman, A.; Kupfer, D.J.; Mezzich, J.; Spitzer, R.; Lokar, J. "The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders Clinical descriptions and diagnostic guidelines" (PDF). www.who.int World Health Organization. Microsoft Word. bluebook.doc. səh. 116. 23 March 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 June 2021 – Microsoft Bing vasitəsilə. (#missing_pipe); (#first_missing_last); (#missing_name)
  4. ↑ 1 2 3 "Highlights of Changes from DSM-IV-TR to DSM-5" (PDF). American Psychiatric Association. May 17, 2013. September 17, 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: September 6, 2013.
  5. ↑ Association, American Psychiatric. Diagnostic and Statistical Manual of Mental DisordersAmerican Psychiatric Associati (5th). Arlington: AMERICAN PSYCHIATRIC PUBLISHING. 2013. ISBN 978-0890425558.
  6. ↑ 1 2 3 4 American Psychiatric Association. . Washington, DC: American Psychiatric Association. 2000. 486–490. ISBN 978-0-89042-025-6.
  7. ↑ Hoffman BM, Papas RK, Chatkoff DK, Kerns RD. "Meta-analysis of psychological interventions for chronic low back pain". Health Psychol. 26 (1). January 2007: 1–9. doi:10.1037/0278-6133.26.1.1. PMID 17209691.
  8. ↑ Kato K, Sullivan PF, Evengård B, Pedersen NL. "A population-based twin study of functional somatic syndromes". Psychol Med. 39 (3). March 2009: 497–505. doi:10.1017/S0033291708003784. PMC 3947533. PMID 18578896.
  9. ↑ Martin PR, MacLeod C. "Behavioral management of headache triggers: Avoidance of triggers is an inadequate strategy". Clin Psychol Rev. 29 (6). August 2009: 483–95. doi:10.1016/j.cpr.2009.05.002. PMID 19556046.
  10. ↑ Pribor E. F.; Yutzy S. H.; Dean J. T.; Wetzel R. D. "Briquet's Syndrome, dissociation and abuse". American Journal of Psychiatry. 150 (10). 1993: 1507–1511. CiteSeerX 10.1.1.474.4552. doi:10.1176/ajp.150.10.1507. PMID 8379555.
  11. ↑ Katzer A, Oberfeld D, Hiller W, Gerlach AL, Witthöft M. "Tactile perceptual processes and their relationship to somatoform disorders". J Abnorm Psychol. 121 (2). May 2012: 530–43. CiteSeerX 10.1.1.702.448. doi:10.1037/a0026536. PMID 22149912.
  12. ↑ Farrugia D, Fetter H. "Chronic pain: Biological understanding and treatment suggestions for mental health counselors". Journal of Mental Health Counseling. 31 (3). 2009: 189–200. doi:10.17744/mehc.31.3.f2l6hk4834p82483.
  13. ↑ Williamson D, Robinson ME, Melamed B. "Pain behavior, spouse responsiveness, and marital satisfaction in patients with rheumatoid arthritis". Behav Modif. 21 (1). January 1997: 97–118. doi:10.1177/01454455970211006. PMID 8995045.
  14. ↑ Watt MC, O'Connor RM, Stewart SH, Moon EC, Terry L. "Specificity of childhood learning experiences in relation to anxiety sensitivity and illness/injury sensitivity: Implications for health anxiety and pain". Journal of Cognitive Psychotherapy. 22 (2). 2008: 128–143. CiteSeerX 10.1.1.579.8368. doi:10.1891/0889-8391.22.2.128.
  15. ↑ "Somatization disorder". Encyclopedia of Mental Disorders. May 30, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 10, 2008.
  16. ↑ Stein DJ, Muller J. "Cognitive-affective neuroscience of somatization disorder and functional somatic syndromes: reconceptualizing the triad of depression-anxiety-somatic symptoms". CNS Spectr. 13 (5). May 2008: 379–84. doi:10.1017/S1092852900016540. PMID 18496475.
  17. ↑ García-Campayo J, Fayed N, Serrano-Blanco A, Roca M. "Brain dysfunction behind functional symptoms: neuroimaging and somatoform, conversive, and dissociative disorders". Curr Opin Psychiatry. 22 (2). March 2009: 224–31. doi:10.1097/YCO.0b013e3283252d43. PMID 19553880.
  18. ↑ Allen LA, Woolfolk RL, Escobar JI, Gara MA, Hamer RM. "Cognitive-behavioral therapy for somatization disorder: a randomized controlled trial". Arch. Intern. Med. 166 (14). July 2006: 1512–8. doi:10.1001/archinte.166.14.1512. PMID 16864762.
  19. ↑ Mai F. "Somatization disorder: a practical review". Can J Psychiatry. 49 (10). October 2004: 652–62. doi:10.1177/070674370404901002. PMID 15560311.
  20. ↑ 1 2 Kroenke K. "Efficacy of treatment for somatoform disorders: a review of randomized controlled trials". Psychosom Med. 69 (9). December 2007: 881–8. doi:10.1097/PSY.0b013e31815b00c4. PMID 18040099.
  21. ↑ Smith GR, Monson RA, Ray DC. "Psychiatric consultation in somatization disorder. A randomized controlled study". N. Engl. J. Med. 314 (22). May 1986: 1407–13. doi:10.1056/NEJM198605293142203. PMID 3084975.
  22. ↑ Zorumski CF, Rubin EH, Burke WJ. "Electroconvulsive therapy for the elderly: a review". Hosp Community Psychiatry. 39 (6). June 1988: 643–7. doi:10.1176/ps.39.6.643. PMID 3042587.
  23. ↑ deGruy F, Columbia L, Dickinson P. "Somatization disorder in a family practice". J Fam Pract. 25 (1). July 1987: 45–51. PMID 3598478.
  24. ↑ Lichstein PR. "Caring for the patient with multiple somatic complaints". South. Med. J. 79 (3). March 1986: 310–4. doi:10.1097/00007611-198603000-00013. PMID 3952541.
  25. ↑ Canino G, Bird H, Rubio-Stipec M, Bravo M. "The epidemiology of mental disorders in the adult population of Puerto Rico". Revista Interamericana de Psicologia. 34 (1X). 2000: 29–46.
  26. ↑ Noyes R, Stuart S, Watson DB, Langbehn DR. "Distinguishing between hypochondriasis and somatization disorder: a review of the existing literature". Psychother Psychosom. 75 (5). 2006: 270–81. doi:10.1159/000093948. PMID 16899963.
  27. ↑ Lieb, Roselind; Meinlschmidt, Gunther; Araya, Ricardo. "Epidemiology of the association between somatoform disorders and anxiety and depressive disorders: An update". Psychosomatic Medicine. 69 (9). 2007: 860–863. doi:10.1097/psy.0b013e31815b0103. PMID 18040095.
  28. ↑ Bornstein, Robert F; Gold, Stephanie H. "Comorbidity of personality disorders and somatization disorder: A meta-analytic review". Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment. 30 (2). 2008: 154–161. doi:10.1007/s10862-007-9052-2.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]