Stratum (dilçilik)
Stratum (çoxluq forması ilə strata) — dilçilikdə dilin müxtəlif təbəqələri və ya qatlarını ifadə etmək üçün istifadə olunan bir anlayışdır. Bu termin, dilin quruluşunu daha yaxşı başa düşmək üçün, xüsusilə də dil səviyyələrini və onların bir-birinə təsirini təsvir etmək məqsədilə tətbiq olunur. Stratum anlayışı, dilin həm daxili qatlarını (məsələn, fonologiya, morfologiya, sintaksis) təsnif etməyə, həm də sosial, tarixi və ya leksik təbəqələr arasındakı münasibətləri öyrənməyə kömək edir.[1]
.png)
Stratum anlayışının istifadə sahələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Dil Quruluşu
- Fonoloji Stratum: Dilin səs sisteminə aid olan səviyyədir. Bu qat dilin fonemləri, tonları və hecalarının təşkilini əhatə edir.
- Morfoloji Stratum: Sözlərin daxili quruluşu və onların necə formalaşdığını izah edən təbəqədir. Bu səviyyə köklər, şəkilçilər və prefikslərlə işləyir.
- Sintaktik Stratum: Cümlə quruluşunu və sözlərin bir-biri ilə necə əlaqələndiyini izah edən səviyyədir. Bu səviyyədə sözlərin cümlədəki yerləri və quruluş qaydaları öyrənilir.
- Semantik Stratum: Söz və ifadələrin mənalarını izah edən qatdır. Bu səviyyədə sözlər və cümlələr arasındakı məna əlaqələri təhlil edilir.[2]
- Sosial və Tarixi Stratumlar:
- Bu, bir dildə mövcud olan müxtəlif sosial təbəqələri və ya qatları izah etmək üçün istifadə olunur. Məsələn, dilin müəyyən təbəqəsi qədim dövrə aid ola bilər, müəyyən bir dialekt qrupuna və ya sosial təbəqəyə xas xüsusiyyətlər daşıya bilər.
- Tarixi stratum anlayışı, dilin müxtəlif zamanlarda müxtəlif dillərdən aldığı söz və strukturları təsvir edir. Məsələn, İngilis dilində Latın, Fransız və ya qədim Anglo-Sakson mənşəli sözlər müxtəlif stratumlara aid ola bilər.[3]
- Leksik Stratum:
- Dilin lüğət qatları arasında əlaqələri öyrənmək üçün istifadə olunur. Məsələn, İngilis dilində gündəlik danışıq üçün istifadə olunan yerli sözlər və xüsusi peşələrdə və ya elmi sahələrdə işlədilən terminlər fərqli leksik stratumlara aid ola bilər.[4]
Stratumların dilin analizində əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Stratum anlayışı dilçilərə dilin quruluşunu müxtəlif səviyyələrdə incələmək üçün mühüm vasitə təmin edir. Hər bir stratum (yəni təbəqə) dilin daha geniş mənzərəsini təşkil edən ayrılmaz bir parça kimi qəbul edilir. Beləliklə, dilin səslərdən məna və sosial məzmun qatlarına qədər çoxşaxəli quruluşunu anlamağa imkan verir.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "İngilislər niyə uels dilində danışmırlar?" Hildegard Tristram, Anglo-Sakson İngiltərəsində İngilislər, N. J. Higham (ed.), Boydell Press 2007 ISBN 1843833123, səh. 192 -214. [1] Arxiv surəti 19 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ Saarikivi, Janne. Substrata Uralica: Şimali Rus dialektlərində Finno-Uqor substratının təsiri ilə bağlı araşdırmalar (Ph.D.). Helsinki Universiteti. 2006. 12–14.
- ↑ Pierre-Yves Lambert, La Langue gauloise (Paris: Errance, 1994), 46-7. ISBN 978-2-87772-224-7
- ↑ Giovanni Battista Pellegrini, "Substrata", in Romance Comparative and Historical Linguistics, ed. Rebecca Posner et al. (The Hague: Mouton de Gruyter, 1980), 65.
- ↑ Henri Guiter, "Sur le substrat gaulois dans la Romania", in Munus amicitae. Studia linguistica in honorem Witoldi Manczak septuagenarii, eds., Anna Bochnakowa & Stanislan Widlak, Krakow, 1995.