Substitut

Qarşılıqlı əvəzedici əmtəə (dəyişdirilə bilən məhsullar, substitut (lat. substitutio — əvəzedici)) — onlardan birinin qiyməti ilə digərinə olan tələb arasında birbaşa əlaqə olan mal (və ya xidmət), yəni azalma (artım) bir əmtəənin (xidmətin) qiyməti digərinə tələbin azalmasına (artımına) səbəb olur.

Kempbell Makkonnell və S.L. Brüya görə, əvəz oluna bilən mallar,onlardan birinin qiyməti ilə digərinə olan tələb arasında birbaşa əlaqə olan, yəni bir məhsulun (və ya xidmətin) qiymətinin azalması (artım) digərinə tələbin azalmasına (artımına) səbəb olur.^[1].

Əvəzedici mallar (əvəzedicilər) — bir məhsulun qiymətinin artması digər məhsulun istehlakının artmasına səbəb olan, bir məhsulun qiymətinin aşağı düşməsi digər bir məhsulu istehlakçılar üçün daha az arzuolunmaz hala gətirən mal və ya xidmətlərdir.

Belə mallara misal ola bilər: portağal və naringi, qəhvə və çay və s. ^[2].

Əvəzedici malların qiymətlərinin dəyişməsi tələb əyrisinə təsir edən əsas amillərdən biridir. Alınan cütdən birinci əvəzedici malın qiymətinin azalması ikinci malın tələb əyrisinin sola sürüşməsinə səbəb olur. Məsələn, çayın qiyməti aşağı düşərsə, bir çox istehlakçılar adi miqdarda qəhvəni köhnə qiymətə almaqdan imtina edəcəklər (nəzərə alsaq ki, onlar daha ucuz çaya asanlıqla keçə bilərlər), qəhvəyə tələbat azalacaq və qiymətdə dəyişiklik olacaq. tələb əyrisi sola. Əksinə, çayın qiyməti artarsa, daha çox istehlakçı kofeyə keçməyə qərar verərsə (yəni, qəhvənin eyni qiyməti ilə əvvəlkindən daha çox qutu satılacaq), tələb əyrisi sağa doğru sürüşür.

Əgər tələbin çarpaz elastikliyinin dəyəri sıfırdan böyükdürsə, mallar əvəzedici sayılır^[2]:

${\displaystyle E_{XY}^{D}={\frac {\Delta Q_{X}/Q_{X}}{\Delta P_{Y}/P_{Y}}}={\frac {\Delta Q_{X}}{\Delta P_{Y}}}{\frac {P_{Y}}{Q_{X}}}>0}$,

burada ${\displaystyle E_{XY}^{D}}$ -hər hansı iki mal üçün tələbin elastikliyi ${\displaystyle X}$ və ${\displaystyle Y}$, ${\displaystyle Q}$ - alınan malların miqdarı, ${\displaystyle P}$ - məhsulun qiyməti. Yəni tələbin çarpaz elastikliyi düsturu məhsula tələbin dəyişmə dərəcəsini göstərir ${\displaystyle X}$ başqa bir malın qiymətinin dəyişməsinə cavab olaraq ${\displaystyle Y}$.