İqtisadi müvazinət

artıqlığında

İqtisadi müvazinət (ing. economic equilibrium) — istehsal olunan məhsulların satıldığı və mövcud əmək ehtiyatlarından və istehsal güclərindən tam istifadə edildiyi və pozulmuş nisbətlərin sürətlə bərpa edildiyi şərtlərdə tələbin ödənildiyi iqtisadiyyatın vəziyyəti^[1]. İqtisadiyyatda iqtisadi müvazinət iqtisadi qüvvələrin tarazlaşdırıldığı və xarici təsirlər olmadığı təqdirdə iqtisadi dəyişənlərin (balanslı) dəyərlərinin dəyişməyəcəyi bir vəziyyəti xarakterizə edir.

K.R. Makkonnell və S.L.Brüya əsasən, müvazinət qiyməti, tələb miqdarı ilə təklifin bərabər olduğu rəqabətli bir bazarda bir qiymətdir, yəni məhsul və xidmət qıtlığı və ya artıqlığının olmadığı bir qiymətdir, bu da bazarda yuxarı və ya aşağı meyllərin olmadığını göstərir.

Bazar müvazinəti (ing. market equilibrium) — məhsula olan tələbin təklifinə bərabər olduğu bazarda olan vəziyyətdir. Belə vəziyyətdə məhsulun həcmi və qiymətinə müvazinət deyilir və ya bazarların klirinq vəziyyətinə uyğun gəlir. Tələb və təklifdə dəyişiklik olmadığı təqdirdə bu qiymət sabit qalmağa meyllidir. Bazar müvazinəti qiyməti və müvazinət həcmi ilə xarakterizə olunur.

Çox sayda alıcı və satıcıya sahib olan rəqabətli bir bazarda, məhsulun artığı və ya çatışmazlığı meydana gəldiyi qiymətlər xaricində müvazinət qiymətini təyin etmək üçün sayım metodundan istifadə edirik. Beləliklə, yüksək qiymətə istehsalçılar çox miqdarda məhsul istehsal etmək istəyirlər, lakin alıcılar yalnız az miqdarda məhsul almağa hazırdır və həddindən artıq istehsal baş verir. Aşağı qiymətə alıcılar çox miqdarda məhsul almağa hazırdırlar, lakin istehsalçılar az miqdarda məhsul istehsal etməyə hazırdırlar və mal və xidmət çatışmazlığı yaranır. Müəyyən bir orta qiymətlə, müvazinət qiymətində istehsalçılar istehlakçıların istədiyi və ala bildikləri qədər istehsal etməyə hazırdırlar. Bazarda məhsulun qiymətini aşağı endirəcək və bazarın məhsulun artmasına səbəb olmadığı bir məhsul çatışmazlığı meydana gətirməyən artıqlıq yoxdur.

Belə bir müvazinət qiymətində (və ya bazar rəsmiləşdirmə qiymətində) tələb və təklif miqdarı tarazlaşdırılır. Bu, qrafik olaraq tələb və təklif dəyərlərinin üfüqi oxda göstərildiyi bazar tarazlığındakı qiymət şəklində göstərilir. Müvazinət qiyməti tələb və təklif əyrilərinin kəsişməsində baş verir. Müvazinət qiymətini aşan hər hansı bir qiymət üçün təklif tələbdən daha çox olacaq və nəticədə artıqlıq satıcıların qiyməti rəqabətçi şəkildə yıxmasına səbəb olacaqdır. Qiymətin endirilməsi tədarükü azaldacaq, eyni zamanda alıcıları daha çox şey almağa həvəsləndirəcəkdir. Müvazinət qiymətindən aşağı olan hər hansı bir qiymətdə, tələb olunan miqdar tədarük olunan miqdarı aşdıqda məhsul çatışmazlığına səbəb olur. Qiymət artımı istehsalçılara tədarükü artırmağa və istehlakçıların bir məhsul almasına imkan verəcək, nəticədə artıqlıq aradan qalxacaq^[2]

K.R. Makkonnell və S.L.Brüya əsasən, qiymətlərin tarazlaşdırma funksiyası, təklif və təklifin rəqabətçi qüvvələrinin satış qərarı ilə satın alma qərarının sinxronlaşdırıldığı səviyyədə bir qiymət təyin etmək qabiliyyətidir. Rəqabətçi qüvvələr tələb və təkliflə bağlı qərarı avtomatik olaraq uzlaşdıra bilmirsə, bu zaman çatışmazlığı və ya artıqlığı aradan qaldırmaq üçün dövlət tərəfindən inzibati tənzimləmə tələb olunur ^[2].

Müvazinət sabit və qeyri-sabitdir. Müvazinətin pozulmasından sonra bazar tarazlıq vəziyyətinə gələrsə və əvvəlki müvazinət qiyməti və həcmi qurulursa, müvazinətə sabit deyilir. Balanssızlıqdan sonra yeni bir tarazlıq yaranarsa və qiymət səviyyəsi ilə tələb və təklifin həcmi dəyişərsə, tarazlıq qeyri-sabit adlanır.

Müvazinət sabitliyi — bazarın əvvəlki müvazinət qiymətini və həcmini təyin edərək tarazlıq vəziyyətinə gəlmə qabiliyyətidir.

Davamlılıq növləri

• Mütləqdir
• Nisbi
• Yerli (qiymət dalğalanmaları baş verir, lakin müəyyən hədlər daxilində)
• Qlobal (Hər hansı bir dalğalanma üçün ayarlayın)

• Paylama
• Məlumat
• Stimullaşdırıcı
• Balanslaşdırma
• Normallaşdırma. Malların bölüşdürülməsini normallaşdırır, istehlakçıya müəyyən bir malın onun üçün mövcud olub olmadığı və müəyyən bir gəlir səviyyəsində nə qədər istehlaka etibar edə biləcəyi barədə bir siqnal verir. Eyni zamanda, bu, istehsalçıya təsir göstərir, xərcləri geri ala biləcəyini və ya məhsulu istehsal etməkdən çəkinməsini göstərir.