Yakov Uxsay

Yakov Qavriloviç Uxsay (çuvaş Ухсай Николаевич Яккăвĕ, 13 noyabr 1911 Slakbaş kəndi, Bələbəy rayonu, Ufa quberniyası - 7 iyul 1986, Çeboksarı, Çuvaşıstan ASSR, RSFSR) — SSRİ, Çuvaşıstan şairi və yazıçısı, dramaturq, tərcüməçi, publisisti. SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (1938), Çuvaşıstan ASSR-in xalq şairi (1950). 1943-cü ildən bəri Sov.İKP(b) üzvü.[1][2]

Yakov Qavriloviç Uxsay
çuvaş Ухсай Николаевич Яккăвĕ
Doğum tarixi 13 (26) noyabr 1911
Vəfat tarixi 7 iyul 1986(1986-07-07) (74 yaşında)
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Milliyyəti çuvaş
Təhsili
Fəaliyyəti şair, dramaturq
Əsərlərinin dili Çuvaş dili
Janr poema
Üzvlüyü
Mükafatları "Lenin" ordeni "Oktyabr inqilabı" ordeni "Şərəf nişanı" ordeni

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

13 noyabr (26) 1911-ci ildə Slakbaş kəndində (indiki Başqırdıstan Respublikasının Bələbəy rayonu) kasıb kəndli ailəsində anadan olub. Uxsay klassik və çuvaş poeziyasının banisi məşhur "Narspi" poemasının müəllifi Konstantin İvanovun əmisi oğludur.[3]. İlk təhsilini Bijbulyak kəndli gənclər məktəbində almışdır. Sonra 1930-1933-cü illərdə Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxumuşdur. Moskvada Çuvaş dilində nəşr olunan "Kommunar" qəzetində müxbir işləmişdir.

Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yakov Uxsayın ədəbi debütü 1929-cu ildə "Suntal" jurnalının 7-ci sayında baş tutmuşdur. Burda onun "Doğma çölümə aşiq oldum ..." (çuvaş Juratrem ep tavan hire... ) şeiri çap olunmuşdur.[4]

1934-1936-cı illərdə növbə ilə Başqırdıstanda, daha sonra Çeboksarıda yaşayıb və öz yaradıcılığı ilə bərabər Konstantin İvanovun naməlum əsərlərinin axtarışını aparırdı. 1936-cı ilin dekabrında Uxsay Çeboksarıda yerləşməyə qərar verdi.

Gənc Uxsay olduqca sərt bəyanatlar səsləndirirdi. Belə ki, o, çuvaş pedaqoqu İvan Yakovlevi Konstantin İvanovun erkən ölümündə günahlandırırdı. Həmçinin Uxsay çuvaş dilinin tədqiqatçısı Nikolay Aşmarinin çuvaş mahnı yaradıcılığına “qolçomaqlar və keşişlər” gözü ilə baxdığını iddia edirdi.[5][6] Düzdür, sonralar Uxsay belə bir münasibətin səhv olduğunu etiraf etmişdir.[7]

1937-ci ildə Uxsay "Suntal" jurnalında "xalq düşmənləri" ilə əlaqəli olmaqda günahlandırıldı. P.Xuzanqay, A.Talvir və K.Çulqase ilə birlikdə, çuvaş millətçisi Dmitri Petrov-Yumanın dəstəsi arasında açıq şəkildə yer almaqda ittiham edilirdi.[8]

Sentyabr ayında Uxsay Batırevo kəndinə köçdü. Lakin, bir ay sonra şair repressiyadan qorxaraq kəndi tərk etmək qərarına gəldi. Ancaq mindiyi minik maşını Tsivilsk yaxınlığında qəza etdi və yaralı Uxsay xəstəxanaya yerləşdirildi. 1937-ci ilin dekabrında Alatırda yaşadıqdan sonra şair Moskva ətrafında yerləşdi[9]

1938-ci ilin əvvəlində Uxsayın tənqidi dayandırıldı[10] və onu yenidən çap etməyə başladılar.[11] Ancaq Uxsay uzun müddət Çeboksarıda qalmadı və Ulyanovska köçdü. Burada o, cuvaş dili müəllimi olaraq pedaqoji məktəbdə işə düzəldi. Məktəbdə gələcək həyat yoldaşı Maria Dmitriyevna Muxina (1908-ci il doğumlu) ilə tanış oldu. 1939-cu ildə Uxsay Maria Muxina ilə evləndi və Çuvaşiyaya qayıtdı. Əvvəlcə Kozlovski rayonunun Tyurlema ​​kəndində müəllim işləyir, sonra isə 1940-cı ildə nəhayət Çeboksarıda məskunlaşır.[12]

Böyük Vətən müharibəsinin başlanması ilə Uxsay təlim batalyonunda kursant olur. Daha sonra Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası - Alatırda qurulan 141-ci Piyada Diviziyasına çağırılır. 1942-ci ilin iyulundan cəbhədə döyüşməyə başlayır.

Cəbhədə ilk dövrlər Uxsay əsgər idi, sonra divizion qəzetinin əməkdaşı və ordu mətbuatının müharibə müxbirinə çevrilir. O, 31-ci Tank Korpusunun "Na Şturm" qəzetinin əməkdaşı olur.[13]

1943-cü ildə Uxsay SSRİ Kommunist Partiyasına üzv seçilir.

Qırmızı Ordunun tərkibində Uxsay Voronej vilayətindən Praqaya qədər döyüş yolu keçir. 1946-cı ilin iyununda kapitan rütbəsində ordudan tərxis edilir.

Müharibədən sonra[redaktə | mənbəni redaktə et]

1946-1948-ci illərdə Uxsay "Tavan Atal" almanaxının redaktoru vəzifəsində çalışır. 1948-ci ildə peşəkar yazıçıya çevrilir. 1950-ci ildə Uxsay Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Xalq Şairi adına layiq görülür.

Uxsay sərt və kobud xarakterli insan olduğundan, həmkarları və ədəbi redaktorları ilə ziddiyyətli münasibətlərə malik idi. Belə ki, 1957-ci ildə Aleksey Talvir Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Yazıçılar İttifaqının sədri olduğu zaman, Uxsay Kommunist Partiyasından qovulmaqla təhdid olunmuşdu.[14]

25 sentyabr 1969-cu ildə Kozlovski rayonunun Karaçevo kəndində metal təbəqələrin düşməsi nəticəsində - Uxsayın həyat yoldaşı Mariya Dmitryevna həlak oldu. Ölüm qəza nəticəsində baş verməsinə baxmayaraq, mərhumun bacısı və ədəbi mühitdən bəzi şəxslər Uxsayı arvadını öldürməkdə günahlandırmağa çalışdılar.[15][16] Yalnız Uxsaya qarşı ittihamlar Çuvaşıstan ASSR Ali Sovetinin sədri Semyon İslyukov və ideologiya komitəsinin katibi İlya Prokopyevin şəfaəti sayəsində ləğv edildi.[17][18].

Ədəbi fəaliyyətindən əlavə, Uxsay ətraf mühitin qorunmasında da fəal iştirak edirdi. O, respublika mətbuatında meşələrin özbaşına kəsilmədən qorunması, çay və göllərin mühafizəsi, dərələrə qarşı mübarizə məsələlərini dəfələrlə qaldırırdı.[19] Ekoloji məsələlər üzərində işləyən Uxsay, torpaq eroziyasına qarşı təsirli mübarizə metodu kəşf edən Yadrinski rayonunun "Leninskaya İskra" kolxozunun sədri Arkadi Aydakla tanış oldu.[20]

Yakov Uxsay 7 iyul 1986-cı ildə Çeboksarı şəhərində vəfat etmişdir.

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çuvaş yazıçısı Mariya Uxsay (1908-1969) ilə evli olmuşdur.

Uşaqları: oğlu Yakov (1940-cı il doğumlu), körpə yaşda vəfat etmişdir. Qızları Olqa (1948) və Yelena (1951).

Əsas əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Şeir "Xalqın Qızıl Kitabı" (çuvaş Khalăkhin yltăn kĕneki) (1937). Dövrünün ruhu ilə 1936-cı il Stalin Konstitusiyası tərənnüm olunur.
  • "Tudimer" faciəsi (çuvaş Тутимĕр) (1940). Puqaçyov Üsyanı zamanı Başqırdistanın Çuvaş kəndindəki hadisələr haqqında bəhs edilir.
  • "Qara Bəxt" faciəsi (çuvaş Хура элчел) (1941). Çuvaş poeziyasının klassiki Konstantin İvanov və görkəmli Çuvaş pedaqoqu İvan Yakоvlеv arasındakı münasibətlər haqqında. Tənqidçilər Uxsayı əsərin İvanov və Yakovlevin mübarizəsi üzərində qurduğuna və Yakovlevi "Çuvaş istedadlarının təqibçisi və Rus pravoslavlığının hamisi" olaraq göstərdiyinə görə qınayırdılar.[21]
  • "Dədə Kəlbük" poeması (çuvaş Кĕлпук мучи) (1950). Yakov Uxsayın ən məşhur əsəri. Poemada doxsan yaşına qədər yaşayan çuvaş kəndlisi Kelbukun həyat hekayəsindən bəhs edilir. Çarizm dövründə anadan olan Kelbuk o zamankı istibdadın bütün zülmlərini yaşamış, vergi toplayanı öldürdüyü üçün katorqaya göndərilmiş, vətəndaş müharibəsi dövründə Ağ qvardiyaçların vəhşiliklərini görmüş və kolxoz quruluşunun bərqərar olması uğrunda mebarizə aparmış və Qırmızı Ordunun nasist Almaniyası üzərində qələbəsini görmək üçün yaşamışdır.
    • Əvvəlcə "Kelbuk" çuvaş tənqidçiləri tərəfindən olduqca soyuq qarşılandı. Belə ki, İlle Tuktaş Uxsayın kəndə zərər vuranların vəhşi xislətini göstərməsinə baxmayaraq, kütlənin meydana çıxmaqda olan kapitalizmə qarşı apardığı mübarizəni işıqlandırmadığına və bunun əvəzinə Kəlbukun həyatından "məzəli çıxarışlarını" gündəmə gətirdiyinə görə qınadı. Bununla belə Tuktaş, Kəlbukun köhnə ənənələri möhkəm tutduğunu, qürurlu olduğunu, yeməkdə doymadığını söyləmiş və "bu günlərdə belə doyurucu şeirə ehtiyac olmadığını" yazırdı.[22]
    • Bununla belə çuvaş tənqidindən fərqli olaraq, bütün İttifaq ədəbi birlikləri "Kelbuk"u yüksək səviyyədə təriflədilər. 1955-ci ildə Aleksandr Fadeyev Uxsay şeirinin "son illərin ən maraqlı və əlamətdar hadisələrindən biri" olduğunu elan etdi.[23]. Zamanla "Dədə Kelbuk" çuvaş şeirinin klassik bir əsərinə çevrildi.[24]
  • "Aşırım" çuvaş Ту урлă çул(1952) şeir şəklində roman. Çuvaş kəndindəki kollektivləşmə hadisələrinə həsr edilmişdir. Poemanın qəhrəmanı sadə kəndli Kalladır. "Aşırım" Səməd Vurğundan müsbət qiymətləndirmə almışdır.[25]
  • "Yer" poeması (çuvaş Çĕр) (1960). Poema XVIII əsrdə çar hakimiyyətinin zülmündən Başqırdıstana qaçan çuvaş kəndlilərindən bəhs edir.[26]
  • "İblisin qulu" (çuvaş Шуйттан чури) faciəsi (1967). Konstantin İvanovun eyni adlı bitməmiş əsərinə əsaslanır. İki qardaş - Juntier və Jastren - müharibədə talanla məşğul olurlar. Juntier var-dövlət naminə ruhunu şeytana satır və onun təhriki ilə Yastreni öldürür. Pirĕhti (mələk qızı) Juntieri yolundan döndərməyə çalışsa da, nəticəsi olmur.[27]
    • Faciədə Çuvaş mifologiyasının xarakterlərindən, xüsusən pis ruhlardan canlı şəkildə istifadə olunur. Uxsaya görə, tənqidçilər hətta onu "sovet ateist dövründə" "iblislik" lə məşğul olduğuna görə qınayırdılar.[28]
  • "Uşaqlığımın ulduzu" (çuvaş Ача чухнехи çăлтăрăм) (1971). Uxsayın özünün uşaqlığını canlandırdığı avtobiaoqrafik poema.

Yaradıcılığının tənqidi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Heyvan metaforaları çuvaş şairi Yakov Uxsay tərəfindən çox zəngin şəkildə təqdim olunur. Mənə oxumaq üçün onun "Aşırım" adlı böyük poeması verildi. Poemada mən bu mövzuya aid xeyli sayda möcüzələrlə qaşılaşdım. “Günəş gün batarkən yerə o qədər yaxındır ki, dovşan belə atlaya bilər! İnəyi qayaya bənzədir, sürücünün gördüyü qaçan at axara bənzəyir, kartofu quzu alnına bənzəyir, quzu buynuzu mumdur, qoçun buynuzu təkər kimidir ... Və nəhayət, dandinin çəkmələri ona sarı ördək balası kimi görünür! " (Yuri Oleşa, "Çızığsız gün, gün deyil").

Mükafat və fəxri adları[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Культурное наследие Чувашии". 2019-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-18.
  2. ↑ "Чувашская энциклопедия". 2019-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-18.
  3. ↑ Ухсай Е.Я. Слово об отце. – Чебоксары, 2009 г. – Стр. 47.
  4. ↑ Сунтал, №7 за 1929 г., стр. 11.
  5. ↑ Трактор, 1935, кн. 11, с. 94-100, 105-112.
  6. ↑ Сунтал, №3 за 1937 г., стр. 32.
  7. ↑ Тенюшев И. Я. Оружием публициста // Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая, Чебоксары, 1984 г. – Стр. 49.
  8. ↑ Сунтал, № 5 за 1937 г., стр. 2.
  9. ↑ Станьял В.П.Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ. Шупашкар, 2001 . С. 6-7.
  10. ↑ Сунтал, №5 за 1938 г., стр. 19-21.
  11. ↑ Сунтал, № 3 за 1938 г., стр. 33.
  12. ↑ Станьял В.П. Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ. Шупашкар, 2001 г. С. 7.
  13. ↑ "Ухсай Яков Гаврилович (капитан)". 2021-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-18.
  14. ↑ Письмо Якова Ухсая В.И. Краснову от 1 августа 1957 г. // Ухсай Я. Собрание сочинений, т. 7. 2019 г. Стр. 31.
  15. ↑ Из дневника Я. Г. Ухсая//Я. Г. Ухсай в воспоминаниях современников. Чебоксары, 2005. Стр. 220.
  16. ↑ "Впервые в истории чувашской литературы издана книга писем Якова Ухсая". 2019-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-18.
  17. ↑ Ухсай Е.Я. Слово об отце. Чебоксары, 2009 г. Стр. 82.
  18. ↑ Прокопьев И. П. Во имя народа. Чебоксары, 2001 г. Стр. 12. «Uxsaylar ailəsindəki yaxşı münasibətləri bildiklərinə baxmayaraq, bəzi şəxslər Mariya Dmitriyevnanın ölümündə Yakov Qavriloviçi günahlandırmağa çalışdılar. Bu böhtan növbəti ağır zərbə kimi gəldi və o ağır şəkildə yatağa düşdü. Buna görə də, Sov.İKP regional komitəsi, Ali Sovet Rəyasət Heyəti, sədri S.İslyukov və respublika hökuməti belə bir ağır ittihamın aradan qaldırılması üçün tədbirlər görməli və Y Uxsaya hərtərəfli müalicədə kömək etməli idilər.»
  19. ↑ Тенюшев И. Я. Оружием публициста // Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая, Чебоксары, 1984 г. – Стр. 48.
  20. ↑  Поэт Ухсай и председатель Айдак - о земле-кормилице (1985 г.)
  21. ↑ Одюков И.И. Образ И.Я. Яковлева в чувашской литературе // Ученые записки. Выпуск 42. Чебоксары, 1969 г. Стр. 140.
  22. ↑ Там же. Стр. 157.
  23. ↑ Фадеев А.А. Заметки о литературе // Литературная газета, 24 сентября 1955 г.
  24. ↑ Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая. Чебоксары, 1984 г. Стр. 6.
  25. ↑ Вургун, С. Советская поэзия //Литературная газета, 17 декабря 1954 г.
  26. ↑ Тăван Атăл. №3 за 1961 г. Стр. 96.
  27. ↑ Викторов Ю.В. Элли Юрьев. Художник и время. Чебоксары, 2005 г. Стр. 73-74.
  28. ↑ "Яков Ухсай (автобиография)". 2020-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-19.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Станьял, В. П. Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ : пурнăçĕпе пултарулăхĕн ĕлкевĕсем / В. П. Станьял. – Шупашкар : ЧПГАИ, 2001. – 64 с.[1]
  • Бассаргин, Б. А. Яков Ухсай : критико-биогр. очерк / Б. А. Бассаргин. – Чебоксары : Чувашкнигоиздат, 1965. – 115 с.
  • Власенко, А. Н. Яков Ухсай : лит. портрет / А. Н. Власенко. – М.: Совет. Россия, 1976. – 108 с.
  • Иванов, И. И. Творчество Якова Ухсая и развитие эпических жанров в чувашской советской поэзии : автореферат дис.на соискан. учен. степ. канд. филолог. наук / И. И. Иванов ; Морд.гос.ун-т им. Н. П. Огарева. – Саранск, 1982. – 20 с.
  • Иванов, И. И. Яркий и самобытный талант / И. И. Иванов. – Чебоксары : Чуваш. кн. изд-во, 1973. – 198 с.
  • Народность и художественность произведения Я. Г. Ухсая / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. – Чебоксары, 1984. – 59 с.[2]
  • Ухсай, Е. Я. Слово об отце : воспоминания, письма / Е. Я. Ухсай ; [худож. В. Н. Гончаров]. – Чебоксары : Чуваш. кн. изд-во, 2009. – 239 с., [8] л. ил.
  • Я. Г. Ухсай в воспоминаниях современников / [сост. А. И. Дмитриева, E. Я. Ухсай]. – Чебоксары : Калем, 2005. – 383 с.
  • Абрамов, В. Ухсай Яккăвĕн тĕнчинчи шыв кульчĕпе мунча рехечĕ //. Абрамов, В. Сăмахпа сăнар сипечĕ / В. Абрамов. – Шупашкар, 1998. – С. 67–71.
  • Агивер, Х. Ухсай тĕнчи / Х. Агивер // Тăван Атăл. – 1996. – № 11. – С. 3.
  • Артемьев, А. Еçченлĕхпе пултарулăх // Артемьев, А. Пурнăç чăнлăхĕпе писатель ăсталăхĕ / А. Артемьев. – Шупашкар, 1984. – С. 261-267.
  • Давыдов–Анатри, В. Пирĕн Ухсай / В. Давыдов–Анатри // Тăван Атăл. – 1996. – № 11. – С. 4–7.
  • Дедушкин, Н. С. Тăван çĕр сĕткенĕпе ÿснĕ поэзии // Дедушкин, Н. С. Пурнăç илемĕпе хавхаланса / Н. С. Дедушкин. – Шупашкар, 1988. – С. 53–64.
  • Eмельянов, А. «Пырать», – тетчĕ Ухсай / А. Eмельянов // Ялав. – 1999. – № 7. – С. 71–81.
  • Мурманский, А. Асран кайми Ухсай / А. Мурманский // Ялав. – 1995. – № 3. – С. 111–114.
  • Петров, К. Мана пил панă Ухсай Яккăвĕ : [аса илÿ] / К. Петров // Хыпар. – 2002. – 31 кăрлач.
  • Прокопьев, И. Тăван çĕре мухтаса / И. Прокопьев // Ялав. – 2001. – № 11. – С. 34–36.
  • Смирнова, H. "...Ман сассăм вилĕм урлă каçĕ, çухалмĕ вăл поэзире” / Н. Смирнова // Хыпар. – 2001. – 8 раштав.
  • Станьял, В. Ухсай сăввисемпе çырнă юрăсем / В. Станьял // Хыпар. – 2001. – 19 раштав.
  • Тагиров, Т. Ухсай çинчен сăмахăм / Т. Тагиров // Тăван Атăл. – 2001. – № 11. – С .7–11.
  • Ухсай Яккăвне аса илеççĕ // Хыпар. – 1996. – 26 чÿк. – Содерж.: «Кулак ывăлĕ задача шутласа пар тесе тилмĕретчĕ» / Ф. Николаев ; «Тăван çĕр сĕткенне туяс килет...» / А. Марков ; Пире «Кĕлпук мучи» паллаштарчĕ/ А. Романов.
  • Ухсай, E. Атă кунчинчи тетрадь / E. Ухсай // Тăван Атăл. – 2005. – № 3. – С. 51–56.
  • Ухсай, О. Аттем çинчен / О. Ухсай // Ялав. – 1993. – № 7. – С. 22–24.
  • Ухсай, О. Асамлă пÿлĕм /О. Ухсай // Хыпар. – 2004. – 18 çу.
  • "Хама поэт теме хăратăп эпĕ..." / фот. В. Исаев // Ялав. – 2001. – № 9. – С. 58–59.
  • Харрис, Р. Пирĕн Ухсай / Р. Харрис // Ялав. – 1992. – № 4. – С. 17.
  • Чекушкин, В. Ухсай Якковĕн чысне / В. Чекушкин // Тăван Атăл. – 1991. – № 11. – С. 1–5.
  • Афанасьев, П. «Ухсай – удивительное явление» / П. Афанасьев // Вести Чувашии. – 2001. – 21 дек. (№ 50). – С. 8.
  • Иванов, И. И. Творчество народного поэта Я. Г. Ухсая в критике и литературоведении / И. И. Иванов // Актуальные проблемы чувашской литературы. – Чебоксары, 1983. – С. 74–93.
  • Прокопьев, И. П. Славил он народ родной // Прокопьев, И. П По зову сердца / И. П. Прокопьев. – Чебоксары, 1998. – С. 23–31.
  • Семендер, Ю. Словно беркуты над Гусли–горой / Ю. Семендер // Совет. Чувашия. – 1996. – 27 нояб.
  • Сироткин, М. Я. Поэзия Якова Ухсая / М. Я. Сироткин // Ученые записки / НИИ яз., лит. и истории при Совете Министров Чуваш. АССР. – Чебоксары, 1955. – Вып. 12. – С. 163–190.
  • Тагиров, Т. Проезжая мимо Гусли–горы... / Т. Тагиров // Родники Слагбаша. – Уфа, 1996. – С. 136–147.
  • Ухсай, E. Из воспоминаний об отце / E. Ухсай // Халăх шкулĕ=Нар. шк. – 2001. – № 5. – С. 63–68.
  • Ухсай, О. Я. Ухсай Яков Гаврилович / О. Я. Ухсай // Чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2011. – Т. 4 : Си-Я. – С. 333.[3]
  • Ухсай, Я. Г. Время, творчество, долг / Я. Г. Ухсай // Советские писатели. Автобиографии. – Москва, 1972. – С. 616-633.[4]
  • Ухсай Яков Гаврилович // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. – Чебоксары, 2014. – С. 467.
  • Яков Ухсай был храбрым воином // Совет. Чувашия. – 2001. – 28 апр.
  • Федоров, Ф. С любовью о земле чувашской / Ф. Федоров // Вести Чувашии. – 2001. – 23 нояб. (№ 46). – С. 3.
  • Федоров, Ф. Чарующие строки о земле чувашской, хлебе насущном, дружбе народов / Ф. Федоров // Чебоксар. новости. – 2001. – 24 нояб.
  • Яков Гаврилович Ухсай: (1911-1986). «...Звучит на радость людям» / подгот. О. Я. Ухсай // Выдающиеся люди Чувашии. – Чебоксары, 2002. – С. 187-194. – (Б-ка Президента Чуваш. Респ. ; т. 1).

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]