Yasir Ərəfat
Yasir Ərəfat (ərəb. یاسر عرفات, tam adı Məhəmməd Əbdürəhman Əbdürauf Ərəfat əl-Qüdvə əl-Hüseyni; 4 avqust 1929[1] və ya 24 avqust 1929, Qahirə, Misir[1] – 11 noyabr 2004[2][3][…]) — Fələstin milli muxtariyyətinin 1-ci sədri (1994-2004), Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) lideri (1969-2004) və Nobel Sülh mükafatı laureatı (1994). FƏTH siyasi partiyasının qurucu üzvü olmaqla bərabər, 1959-cu ildən 2004-cü ilə qədər bu partiyaya rəhbərlik etmişdir. Ərəb milliyətçiliyi ideologiyasına sadiq idi. Fələstinin azadlığı üçün İsrailə qarşı mübarizə aparmışdır. Əvvəllər, İsrailin bir dövlət kimi varlığına qarşı çıxmasına baxmayaraq, 1988-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 242 saylı qərarını qəbul edərək bu fikrini dəyişdirmişdir.
| Yasir Ərəfat | |
|---|---|
| ərəb. یاسر عرفات | |
 | |
 | |
| 5 iyul 1994 – 11 noyabr 2004 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | Mahmud Abbas |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | محمد ياسر عبد الرحمن عبد الرؤوف عرفات |
| Doğum tarixi | 4 avqust 1929[1] və ya 24 avqust 1929 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 noyabr 2004[2][3][…] (75 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | beyin qansızması[d] |
| Partiya | |
| Təhsili | Qahirə Universiteti |
| İxtisası | Mühəndis |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, inşaat mühəndisi[d] |
| Atası | Əbdül Rauf Ərəfat |
| Anası | Zahva Əbu Səud əl-Hüseyni |
| Həyat yoldaşı | Suha Ərəfat (qızlıq soyadı Tavil) |
| Uşağı | Zahva (d. 1995) |
| Dini | İslam |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | Ali Baş Komandan |
|
|
|
| Təltifləri |
 |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ərəfat 1960-cı illərin sonu 1970-ci illərin əvvəllərində FƏTH təşkilatı daxili mübarizə içərisində İordaniya ilə açıq şəkildə qarşı-qarşıya qaldıqda olduğu kimi tez-tez anlaşılmazlıqların ortasında qalmışdır. Çox çətinliklə İordaniyadan çıxarılan və Livana yerləşən Ərəfat və FƏTH təşkilatı ölkənin işğala məruz qaldığı 1978 və 1982-ci illər aralığında İsrailin hədəfi oldu. Siyasi baxışlarından asılı olmayaraq, fələstinlilərin çoxu Ərəfatı azadlıq döyüşçüsü kimi tanıyırdı.[4] Bunun tam əksi olaraq, israillilərin əksər hissəsi isə təşkilatın mülki insanlara qarşı həyata keçirdiyi bir çox hərəkətinə görə onu terrorçu olaraq görməkdədir.[5][6]
Həyatının son dövrlərində FAT və İsrail arasında onilliklər boyunca davam edən anlaşılmazlığı sona çatdırmaq üçün İsrail hökuməti ilə bir sıra müzakirələr apardı. Bu cür danışıqlara 1991-ci ildə Madrid konfransı, 1993-cü ildə Oslo anlaşması və 2000-ci ildə təşkil olunan Kemp-Devid sammitini aid etmək olar. Danışıqlar zamanı islamçılar və FAT-ın bəzi solçu üzvləri onu İsrail hökumətinə qarşı çox kompromisə getdiyinə görə qınamışdır. O, 1994-cü ildə Osloda həyata keçirilən danışıqlara görə İshaq Rabin və Şimon Pereslə birlikdə Nobel Sülh mükafatına layiq görülmüşdür. Bu əsnada Həmas və digər hərbi-siyasi təşkilatlar gücü ələ keçirərək FƏTH və Ərəfatın nüfuzunu sarsıtmışdır.
2004-cü ilin sonlarında iki ildən çox müddət ərzində İsrail Ordusu tərəfindən Ramallahda yerləşən binalarda məcburi şəkildə saxlanılan Ərəfat komaya girmiş və vəfat etmişdir. Həqiqi ölüm səbəbi tam olaraq bilinməsə də, rus və fransız istintaq qrupları onun ölümündə heç bir qeyri-qanuni əməl aşkar etməmişdir.[7][8][9]
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Məhəmməd Əbdürəhman Əbdürauf Ərəfat əl-Qüdvə əl-Hüseyni rəsmi sənədlərə əsasən, 1929-cu ilin Avqust ayının 29-da Qahirədə anadan olmuşdur. Əldə olan digər sənədlərə görə isə, Ərəfat 1919-cu ilin Avqust ayının 4-də Beytül Müqəddəsdə (Yerusəlimdə) anadan olub. Bəzi iddialara görə Ərəfatın doğum yerini Yerusəlim göstərməsi özünü Fələstin dövlətinin paytaxtı elan etdiyi bu şəhərlə əlaqələndirmək istəyindən irəli gəlirdi. Bəziləri isə elə hesab edir ki, Yasir Ərəfat həqiqətən də Yerusəlimdə anadan olub, amma valideynləri onun gələcəkdə Misir vətəndaşı hüququ ala bilməsi üçün, doğum şəhərini Qahirə olaraq qeydə aldırıblar.
Ərəfatın atası Əbdürrauf Qəzzədə iri torpaq sahibi olmuşdur. Anası Zəhvə əbu Saur isə soykökü Məhəmməd Peyğəmbərə gedib çıxan məşhur Saud ailəsindəndir. Yasir Ərəfat ailənin 6-cı övladıdır.
Yasir Ərəfatın əsl adından istifadə etməməsinə səbəb onun gəncliyində Fələstin silahlı qüvvələrinə rəhbərlik edən Abdul Qadir əl Hüseyn olmuşdur. Fələstin silahlı qüvvələrinin tez-tez məğlubiyyətə uğramasından Abdul Qadir əl Huseyni müqəssir bilən Ərəfat, onun soyadını xatırladan soyadından imtina edərək Ərəfat soyadını qəbul edir. Bəzi mənbələrdə isə onun soyadını dəyişməsi Ərəfat dağının adı ilə əlaqəlidir.
Yasir Ərəfatın şəxsi həyatı ilə bağlı da ziddiyyətli məlumatlar vardır. O 1992-ci ildə özünün iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri 28 yaşlı pravoslav qadın Suha Tavillə evlənmişdir. Suha Tavil İslam dinini qəbul etmişdir. Onların arasinda 35 yaş fərq olmuşdur. Bəzi məlumatlara görə, Tavillə Ərəfat hələ 1989-cu ildə gizli şəkildə evlənibmiş. Lakin Suha, Ərəfatın həyatında yeganə qadın olmayıb.
Yasir Ərəfatın ilk, lakin nikahdan kənar həyat yoldaşının Nacla Yasin olduğu haqqında əsaslı məlumatlar var. “Umm-Nasr” ləqəbli Nacla 1972-1985-ci illərdə Ərəfatın şəxsi katibəsi olmuşdur.
Övladları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yasir Ərəfatın Suha Tavildən bir qızı dünyaya gəlmişdir. Lakin o hələ evlənməzdən əvvəl uşaq evindən 12 uşaq övladlığa götürmüşdür.
Fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]1967-ci ildə ərəb dövlətləri ilə İsrail arasında baş verən Altı günlük müharibədə İsrail Silahlı Qüvvələrinin gözlənilməz əks-hücum taktikası ilə ərəb dövlətini məğlubiyyətə uğratdı. Bu məğlubiyyətdən sonra Ərəfat öz silahdaşları ilə işğal olunmuş ərazilərdə partizan fəaliyyətini genişləndirdi. Bundan sonra Ərəfatçıların fəaliyyəti şöhrət qazandı. Yasir Ərəfata böyük şöhrət gətirən döyüş isə 1968-ci il Earame döyüşü oldu. Kiçik qruplarla hərəkət edən Ərafatçılar 10 minlik İsrail ordusuna güclü müqavimət göstərir. Bu döyüşdə İsrail ordusunun 4 tankı, 4 zirehli transportyorunu və 29 əsgəri məhv edildi. Karame ətrafındakı döyüş isə Yasir Ərəfat adının dünya mətbuatından bir müddət düşməməsinə səbəb oldu.
1969-cu ilin fevral ayında Fələstin Parlamentinin sədri seçilən Ərəfat 1970-ci ildə Fələstin Silahlı Qüvvələrinin Komandanı seçilir. Bu dövrdən başlayaraq, bütün ərəb ölkələri Yasir Ərəfatı fələstinlilərin başçısı kimi tanımağa məcbur olur.
Karame döyüşündən sonra Fələstin Silahlı Qüvvələrinə 15 min nəfər daxil olmuşdur. Döyüşdən sonra Fələstin dövlətçiliyinin bərpası istiqamətində xüsusi addımlar atılır. 1973-cü ildə ərəb dövlətlərinin İsraillə döyüşdə məğlubiyyətindən sonra Ərəfatın: “İsraillə yanaşı Fələstin dövlətinin qurulması Şərqdə sülhün bərpası üçün yeganə çıxış yoludur” – deməsi dünya mətbuatında geniş əks-səda tapdı.
1982-ci ildə dalbadal edilən hücumlara məruz qalan İsrail Şaronun başçılıq etdiyi hərbi hissələri Livana yeritdi və O dövrdə Livana himayədarlıq edən və ərazidə 30 minlik qoşun saxlayan Suriya qoşunlarına ağır zərbələr endirərək Beyrutu mühasirəyə aldı. Bu zaman Fələstin Azadlıq Təşkilatının mərkəzi Beyrutda yerləşirdi. İsrail hərbi hissələri Ərəfatın yerləşdiyi qərargahı tam mühasirəyə aldılar. Bütün beynəlxalq aləm Yasir Ərəfatın öldürüldüyü barədə xəbərin qısa bir müddətdə yayılacağını gözləyərkən gözlənilmədən Ərəfat və onun tərəfdarlarının sərbəst şəkildə Beyrutu tərk etmələrinə icazə verildi. Bu əmr Şarona İsrail rəhbərliyindən gələn zənglə verilmişdi. Səbəb isə müəmmalıdır. Böyük ehtimalla, İsrail rəhbərliyi Ərəfata açıq şəkildə terrorçuları dəstəkləyən və İsrailin varlığını qəbul etməyən şəxsin varis olacağından çəkinmişdilər. Ancaq bu məsələyə fərqli yanaşmalar çoxdur. Öldürülməsi barədə İsrail hökumətinin göstərişindən xəbərsiz olan Ərəfat isə Beyrutu qalib kimi tərk edib Tunisə yollandı. O, burada da İsrailə qarşı partizan müharibələrinə davam etdirdi.
1985-ci ildə İsrail aviasiyası Tunisdə Ərəfatın iqamətgahına bomba zərbələri endirdi. Bombardman zamanı 73 nəfər həlak oldu. Daim yer dəyişdirən Ərəfat isə o zaman orada deyildi.
Yasir Ərəfat 1987-ci ildə FAT İcraiyyə Komitəsinin sədri seçildi. 1999-cu ildə isə, o, Fələstin dövlətinin prezidenti seçildi. O, 1993-cü ildə Vaşinqtonda, Ağ Evdə İsraillə sülh sazişi imzaladı. Sonra isə Fələstin-İsrail münasibətləri tarixində ilk dəfə Ağ Evin qarşısındakı çəməndə Ərəfat və İsrail baş naziri İsxak Rabin əl-ələ verərək görüşdülər. Bir il sonra - 1994-cü il mayın 4-də Ərəfat Qahirədə İsraillə işğal edilmiş ərazilərə - Qəzzə və Ərihaya muxtariyyət verilməsi barədə anlaşma imzaladı. 1994-cü ildə isə İsraillə sülh sazişi imzaladığı üçün Ərəfata Nobel Sülh mükafatı verildi.
Ölümü
[redaktə | mənbəni redaktə et]2005-ci il Oktyabr ayının 24-də Yasir Ərəfatın mətbuat katibi onun soyuqladığını bildirdi. Növbəti günlərdə isə onun vəziyyəti ağırlaşdı. Tunis, İordaniya və Misirdən olan həkimlərin Ərəfatı müayinə etməsindən sonra onun müalicə üçün Fransaya yollanmasına qərar verildi. Noyabr ayının 3-də Yasir Ərəfatın ağır koma vəziyyətində olduğu açıqlandı. Həmin il noyabr ayının 11-də isə ölüm xəbəri dünya mətbuatında yayıldı. Onun qəfl ürək çatışmazlığından vəfat etdiyi bildirildi. Digər iddialara əsasən, Yasir Ərəfat MOSSAD tərəfindən ələ alınan həkim tərəfindən zəhərlənib öldürülmüşdür.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 Yasir Arafat, ياسر عرفات // Interactive Encyclopedia of the Palestine Question, الموسوعة التفاعلية للقضية الفلسطينية.
- ↑ 1 2 http://news.bbc.co.uk/1/hi/3984841.stm.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Major Richard D. Creed Jr., Eighteen Years In Lebanon And Two Intifadas: The Israeli Defense Force And The U.S. Army Operational Environment, Pickle Partners Publishing, 2014 p.53.
- ↑ Kershner, Isabel. "Palestinians May Exhume Arafat After Report of Poisoning". The New York Times. 4 iyul 2012. 30 January 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 may 2018.
- ↑ Hockstader, Lee. "A Dreamer Who Forced His Cause Onto World Stage". The Washington Post. 11 noyabr 2004. 13 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 may 2018.
- ↑ "Yasser Arafat: French rule out foul play in former Palestinian leader's death". The Guardian. 16 mart 2015. 2022-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-20.
- ↑ "France drops investigation into Arafat's death". Jerusalem Post. 2 sentyabr 2015. 2022-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-20.
- ↑ "Yasser Arafat investigation: Russian probe finds death not caused by radiation". CBS News. 26 dekabr 2013. 2022-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-20.
