Karluş Belu

Karluş Filipe Ximenes Belu (3 fevral 1948^[2][3][…], Baykay^[d]) — Şərqi Timorlu Roma katolik yepiskopudur. Onun dini fəaliyyəti ölkəsinin İndoneziya tərəfindən işğalını hər zaman qınadı. 1996-cı ildə "Şərqi Timor münaqişəsinin ədalətli və sülh yolu ilə həllinə çalışdığına görə" Nobel sülh mükafatına Joze Ramuş-Orta ilə birlikdə layiq görüldü.

Dili Əmri Apostol İdarəçisi Lorium yepiskopu Karluş Filipe Ximenes Belu
Seçilib	21 mart, 1988
Sələf	Ennio Appiqnanesi
Təyinatlar
Təyinat	26 iyul 1980 by Joze de Kruş Polikarpu [1]
Təqdis	19 iyun, 1988 Baş arxiyepiskop Fransesko Kanalini tərəfindən
Şəxsi məlumatlar
Doğum	3 fevral 1948(1948-02-03)[2][3][…] (76 yaş)
Milliyət	Şərqi Timorlu
Məzhəb	katolik
Yaşadığı yer	Maputu, Mozambik
Valideynlər	Dominqos Vaz Filipe Ermelinda Baptista Filipe
Təhsili	Portuqaliya Katolik Universiteti [4] Salesian Papa Universiteti [5]
Şüar	"Caritas Veritatis-Veritas Caritatis"[6]
İmza

Dominqos Vaz Filipe və Ermelinda Baptista Filipenin beşinci övladı Karluş Filipe Ximenes Belo, Portuqaliya Timorunun şimal sahilindəki Vemasse yaxınlığındakı Vaylakama kəndində anadan olmuşdur. Məktəb müəllimi olan atası Belu doğulandan iki il sonra vəfat edir. Uşaqlıq illəri, , 1968-ci ildə məzun olduğu Dilinin kənarındakı Dare kiçik seminariyasına getməzdən əvvəl, Baukau və Ossudakı katolik məktəblərində keçdi. 1969-cu ildən 1981-ci ilə qədər, Şərqi Timor və Makaoda praktiki təhsil müddətləri (1974–1976) xaricində, Belu Portuqaliya və Romada idi və 1980-ci ildə Salesian Cəmiyyətinin üzvü olaraq fəlsəfə və ilahiyyat təhsili aldı. 1981-ci ildə Şərqi Timora qayıdan Belu, Fatumakadakı Satış Kollecində 20 ay müəllim, daha sonra iki ay direktor oldu.

1983-cü ildə Martinho da Kosta Lopesin istefası ilə Karluş Filipe Ximenes Belu, Dili yeparxiyasının Apostol Administratoru təyin edildi və Şərqi Timor kilsəsinin rəhbəri oldu və birbaşa Papaya cavabdeh oldu. 6 fevral 1989-cu ildə titullu Lorium yepiskopu təyin edildi.^[7] Belu, Vatikanın Cakartadakı Pro Nunsio və İndoneziya liderlərinin ehtimal etdiyi itaətkarlıq səbəbiylə seçimi idi, ancaq inauqurasiyasında iştirak etməyən Timorlu kahinlərin seçimi deyildi. Vəzifəyə başlayandan cəmi beş ay sonra, Kraras qırğınının vəhşiliklərinə (1983) qarşı, kafedraldəki xütbəsində kəskin şəkildə etirazını bildirdi.

və bir çox İndoneziyalı həbsləri qınadı. Kilsə xarici dünya ilə ünsiyyət qura bilən yeganə qurum idi, bunu nəzərə alaraq, yeni Apostol Administratoru, indoneziyalıların müxalifətindən məktublar yazmağa və xarici əlaqələr qurmağa başladı.

1989-cu ilin fevral ayında Portuqaliya prezidentinə, Papaya və BMT baş katibinə məktub göndərərək, Şərqi Timorun gələcəyi ilə bağlı BMT-də referendum keçirilməsini və "xalq olaraq ölən" Şərqi Timorlulara beynəlxalq yardım göstərilməsini istədi, lakin BMT-nin məktubu aprel ayında ictimaiyyətə açıqlananda o, daha da indoneziyalıların hədəfinə çevrildi. Belu, Santa Kruz qətliamından (1991) qaçan gənclərə, müxtəlif vaxtlarda olduğu kimi, öz evində sığınacaq verdikdə və öldürülən qurbanların sayını ifşa etməyə çalışanda bu təhlükəli vəziyyət daha da artdı.

1996-cı ilin dekabrında Joze Ramuş-Orta ilə birlikdə Nobel sülh mükafatına layiq görüldüyü zaman Belunun Şərqi Timor adından "Sülh və Barışıq" uğrunda gördüyü işlər beynəlxalq səviyyədə tanındı. Belu, Amerika Birləşmiş Ştatlarından Bill Klinton və Cənubi Afrikadan Nelson Mandela ilə görüşmək şərəfinə nail oldu. 1995-ci ildə Kanadanın Hüquqlar və Demokratiya qrupundan Con Hamfri Azadlıq mükafatını da aldı.^[8]

20 may 2002-ci ildə Şərqi Timorun müstəqilliyinin ardından, hadisələrin təzyiqi və davam etdiyi stres Belo'nun sağlamlığına təsirini göstərməyə başladı. Papa II İohann Pavel 26 noyabr 2002-ci ildə Dilinin Apostol Administratoru vəzifəsindən istefasını qəbul etdi.

İstefasından sonra Belu müalicə üçün Portuqaliyaya getdi. 2004-cü ilin əvvəlində, Şərqi Timora qayıtması və prezident vəzifəsinə namizəd olması üçün dəfələrlə çağırışlar edildi. Ancaq 2004-cü ilin may ayında Portuqaliyanın dövlət televiziyası olan RTP-dəki çıxışında, adının namizəd olaraq verilməsinə icazə verməyəcəyini söylədi. "Siyasəti siyasətçilərə buraxmaq qərarına gəldim" dedi. Bir ay sonra, 7 iyun 2004-cü ildə, Salesian Cəmiyyətinin rektoru, Paskual Kavez, Romadan Belunun sağlamlığına döndüyünü və yeni vəzifə alacağını bildirdi. Müqəddəs taxt ilə razılaşaraq, missioner olaraq Mozambikə gedərək, həmin ölkədə Satış Cəmiyyətinin üzvü olaraq yaşayacaqdır.

İyunun 8-də yayımlanan açıqlamasında Belu, 2003-cü ildə və 2004-cü ildə Xalqların Müjdəsi Cəmiyyəti prefektoru ilə iki görüşün ardından Mozambikin paytaxtı Maputo yeparxiyasına gənck yaşlarından istədiyi kimi səfərə gedəcəyini söylədi. Fəaliyyətinə 2004-cü ilin iyulunda başladı; həmin il CEU Kardinal Herrera Universitetinin fəxri doktoru diplomuna layiq görülmüşdür.

2011-ci ilin fevral ayında Belu, Lissabon Elmlər Akademiyasında MIL: Movimento Internacional Lusófono tərəfindən verilən ilin Lusofonik Şəxsiyyəti mükafatını aldı.

• Colombo, Ferdinando. "Timor Anno Zero," in Bollettino Salesiano 124.4 (April 2000): 18–20.
• Cristalis, Irena. Bitter Dawn: East Timor: A People’s Story. London: Zed Books, 2002.
• De Vanna, Umberto. "Il mondo ha scelto Timor," in Bollettino Salesiano 121.2 (February 1997): 4–5.
• De Vanna, Umberto. "Il nobel per la pace: La forza della non-violenza a Timor Est," in Bollettino Salesiano 120.11 (December 1997): 4–5.
• Garulo, Carlos. "The Nobel Prize for Peace: who is Bishop Belo?" ANS Mag: A Periodical for the Salesian Community, year 3, no. 23 (November 1996): 6–8. English language edition.
• Hainsworth, Paul, and Stephen McCloskey, eds. The East Timor Question: The Struggle for Independence from Indonesia. Foreword by John Pilger; Preface by José Ramos-Horta. London: I. B. Tauris, 2000.
• Jardine, Matthew. East Timor: Genocide in Paradise. Introduction by Noam Chomsky; Real Story Series, 2nd ed. Monroe, ME: Odonian Press, 1999.
• Kohen, Arnold. From the Place of the Dead: the epic struggles of Bishop Belo of East Timor. Introduction by the Dalai Lama. New York: St. Martin's Press, 1999.
• Lennox, Rowena. Fighting Spirit of East Timor: The Life of Martinho da Costa Lopes. London: Zed Books, 2000.
• Marker, Jamsheed; East Timor: a Memoir of the Negotiations of Independence. Jefferson, NC: McFarland, 2003.
• Nicol, Bill. Timor, A Nation Reborn. Jakarta: Equinox, 2002.
• Orlando, Vito. "Timor… più che paura!" in Bollettino Salesiano 124.1 (January 2000): 18–20.
• Pinto, Constâncio, and Matthew Jardine. East Timor’s Unfinished Struggle: Inside the Timorese Resistance: A Testimony. Preface by José António Ramos-Horta. Foreword by Allan Nairn. Boston: South End Press, 1996.
• Puthenkadam, Peter, ed. Iingreja iha Timor Loro Sa’e – Tinan. Dili: Kendiaman Uskup, 1997.
• Smith, Michael G. Peacekeeping in East Timor, The Path to Independence, by Michael G. Smith, with Moreen Dee. International Peace Academy: Occasional Paper Series. 1st US ed. Boulder, Col.: Lynne Rienner, 2003.
• Stracca, Silvano. "Un vescovo e il suo popolo," in Bollettino Salesiano 120.1 (January 1996): 10–12
• Subroto, Hendro. Eyewitness to Integration of East Timor. Jatkarta: Pustaka Sinar Harapan, 1997.
• Taylor, John G. East Timor The Price of Freedom. London: Zed Books, 1999.
• Taylor, John G. Indonesia’s Forgotten War, The Hidden History of East Timor. London: Zed Books, 1991.

• Karluş Belu / Dünyada Onlayn Ensiklopediya (rus.)