ZƏRDÜŞTİLİK,
ZƏRDÜŞTLÜK сущ. къадим Азербайжан, Иран ва Юкьван Азиядин халкьарин дин (а диндин лап кьетӀен хсусият дуьньяда кьве къуватди - хийир ва шерди гьамиша сад-садахъ галаз женгина хьунин фикирдикай ибарат я).
Zərdüştilik
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
Azərbaycanda zərdüştilik
== Tarix ==
Dünyanın ən qədim dinlərindən biri olan zərdüştçülük də qədim zamanlarda Azərbaycan ərazisində etiqad edirdi. Adını banisi müasir İran peyğəmbəri Zərdüştlə (həmçinin Zoroastr və ya Zaratuştra kimi də tanınır) paylaşan Zərdüştçülük dünyada ilk monoteist inanclardan biri və eramızdan əvvəl 600-cü ildən eramızın 650-ci ilə qədər İranda rəsmi din idi. Zərdüştilər kainatı yaratmış Ahura Mazda adlandırdıqları bir Allaha inanırlar. Zərdüştçülüyün müqəddəs kitabı olan "Avesta" iki əsas bölmədən ibarətdir: ən qədim bölmədə on yeddi ilahi daxil olmaqla Qatalar, kiçik Avesta isə daha qədiminə şərhləri ehtiva edir. Buraya həmçinin miflər, hekayələr və ritual ayinlərin təfərrüatları daxildir. Zərdüştçülükdə od ən mühüm paklıq simvoludur. Zərdüştilərin oda sitayiş etdiklərinə yanlış inanırlar, lakin onlar atəşin Ahura Mazdanın simvolu olduğuna inanırlar. Təxminən eramızdan əvvəl 550-ci ildə II Kir Cənubi Azərbaycan ərazisini Əhəmənilər imperiyasına birləşdirdi. Onun hakimiyyəti dövründə İmperiyada zərdüştçülük hakim din idi, lakin o, tabe olduğu ərazilərin əhalisinə zərdüştçülüyü tətbiq etməyə heç bir cəhd göstərməmişdir. I Daranın hakimiyyəti dövründə zərdüştçülük Əhəmənilər imperiyasının, o cümlədən Azərbaycanın rəsmi dini idi.
Cahi (zərdüştilik)
Cahi — zərdüştçülükdə "şəhvət" iblisi. Adı Avesta dilindədir. İpostatik bir varlıq olan Cahi müxtəlif cür şərh olunur. Onun standart epiteti "fahişə"dir.
Zərdüştçülük ənənəsində Cahi Pəhləvi dilində "Ceh" kimi qeyd edilir. Burada o, Əhrimənın yoldaşı və menstrual dövrünün səbəbi kimi xarakterizə olunur.
== Mətnlərdə ==
"Haoma" ilahisində dindar "oturub Haomanın qurbanını yeyərək çirkli fahişənin" vəsvəsələrini rədd edir. "Aşa" ilahisində "mantra senta" Cahi və digər zərərli varlıqlara qarşı təsirli bir vasitədir. "Aşi" ilahisində "Bəxt" Cahinin nalayiq hərəkətlərindən necə utandığına görə fəryad edir.
Daxma (zərdüştilik)
Daxma (fars. دخمه, ˈdäχ-mä) və ya Sükut qülləsi — torpağın və digər təbii elementlərin çürüyən cəsədlərlə çirklənməsinin qarşısını almaq üçün zərdüştçülər tərəfindən ekskarnasiya məqsədilə tikilmiş dairəvi, hündür tikili. Leş yeyənlər, adətən kərkəslər metiyin ətini yeyirlər. Skelet qalıqları daha da aşınma və parçalanmanın davam etdiyi mərkəzi çuxura yığılır.
== Əsaslandırma ==
Təsir etmənin doktrina əsası zərdüştçülük dinində hər üçü müqəddəs sayılan torpaq, su və ya odla təmasdan qaçmaqdır.
Zərdüştçülük ənənəsi insan cəsədlərini və heyvan cəsədlərini (saç və dırnaq qırıntılarından əlavə) "nasu", yəni natəmiz, çirkləndirici hesab edir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Vendidad Fargard 5, Purity Laws, as translated by James Darmesteter
Wadia, Azmi (2002), "Evolution of the Towers of Silence and their Significance", in Godrej, Pheroza J.; Mistree, Firoza Punthakey (eds.), A Zoroastrian Tapestry, New York: Mapin
Excerpted in "A Zoroastrian Tapestry (book extract)". The Hindu - Sunday Magazine. 21 July 2002. Archived from the original on 7 January 2003.