Əmtəə

Əmtəə — İqtisadi nəzəriyyədə müştərilərin istəklərini qarşılayan və faydalılıq təmin edən məhsul və xidmətlərdir. Əsasən əmtəələr və xidmətlər fərqləndirilir. İqtisadi nəzəriyyədə bütün əmtəələr maddi hesab edilsə də, həqiqətdə informasiya (və ya Məlumat) kimi əmtəələr qeyri-maddi əmtəələrdir. Misal üçün, digər əmtəələr arasında Alma maddi obyekt olsa da, xəbər qeyri-maddi sinif əmtəələrə aiddir və yalnız Kompüter, Mətbəə kimi alətlər vasitəsilə qavranıla bilir. Əmtəələr öz faydalılığını artıra və azalda bilər və ya marjinal faydalı əmtəə kimi təsvir edilə bilər. Atmosfer kimi bəzi şeylər faydalıdır amma iqtisadi dəyəri yoxdur. Bunlar "pulsuz əmtəələr"ə daxildirlər. İqtisadi nəzəriyyədə pis yaxşının əksidir. Belə ki, hər hansı bir obyektin yaxşı və ya pis olması onun fərdi istehlakçısından asılıdır və buna görə də bütün əmtəələrin hər zaman yaxşı olmadığını anlamaq önəmlidir. Əmtəələr fərqli xarakteristikalarına görə maddilik və ya nisbi elastiklik kimi müxtəlif kateqoriyalara bölünürlər.

Əmtəə birjası — müəyyən edilmiş birja qaydaları əsasında əvvəlcədən təyin olunmuş yerdə və vaxtda aşkar kütləvi sövdələşmə şəklində həyata keçirilən topdansatış ticarət bazarını təşkil etmək məqsədi güdən hüquqi və (və ya) fiziki şəxslərin könüllü birliyi əsasında yaradılan hüquqi şəxs statuslu təşkilatdır. Birja onunla əlamətdardır ki, burada ticarət müntəzəm təşkil edilir, malın keyfiyyətinə, şəraitinə və tədarük vaxtına olan tələblər eyniləşdirilmiş (unifikasiya olunmuş) olur, alıcıların və satıcıların qarşılıqlı təkliflərinə, sonradan sazişlər bağlanmasına əsaslanır. Birjalar xüsusi adamların assosiasiyası kimi təşkil olunur, çox vaxt korparasiya kimi birləşmiş olur və məqsəd isə, ticarəti rahatlaşdırmaq və ucuzlaşdırmaqdır.

Əmtəə fetişizmi – əmtəə istehsalı şəraitində istehsal münasibətlərinin insanlar arasında maddiləşməsi(fransızca fétiche-fetiş, pərəstişgah; portuqalca feitico-sehirbazlıq, tilsim deməkdir). Bu anlayışın özü tamamilə Karl Marksa məxsusdur. Əmtəə fetişizminin mahiyyəti insanlar arasındakı münasibətlərin əşyalaşmasında, əşya-əmtəənin onlar üzərində hakimiyyətidir. Burada insanlar üzərində hakim isehsal münasibətlərnin kortəbiiliyi zahirən onların üzərində müəyyən şeylərin hakimliyi təzahür edir. Əmtəə istehsalçısı özünün hər günki təcrübəsində əmin olur ki, onun maddi rifah halı əmtəənin bazarda "özünü aparmasından", onların satılıb-satılmamasından, baha və ya ucuz satılmasından asılıdır. Beləliklə, əmtəəyə çevrilmiş əşyalar sanki "canlı ruha" malik olurlar, yəni əmtəə forması almış əmək məhzulları insanın taleyini idarə edirlər. Buradan da əmtəəyə fövqəltəbii qüvvə kimi mistik münasibət əmələ gəlir. Əmtəə fetişizmi tarixi hadisə olub , obyektiv xarakter daşıyır və [kapitalizm|Kapitalizm] dövründə ən yüksək inkişafa çatır. İnsanlar arasında iqtisadi münasibətlərin maddiləşməsi şeylərin təbii xassələri ilə deyil, ictimai istehsalın təşkili xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur([K. Marks|Karl Marks], Kapital, c.1, səh. 83).

Əmtəə nişanı – hüquqi cəhətdən qorunan firma adı, firma nişanı, əmtəə nümunəsi və ya onların əlaqələndirilməsidir, başqa sözlə müəyyən firmanın əmtəələrinin digər firmanın məlumatlarından fərqləndirmək üçün xidmət göstərən müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdan keçən nişandır (işarədir, əlamətdir). Əmtəə nişanı – sahibkarın əmtəələrini və ya xidmətlərini digər sahibkarın əmtəələrindən və ya xidmətlərindən fərqləndirən və qrafik təsvir edilən nişan və ya nişanların hər hansı bir uzlaşması. Ticarət markasını (bəzən onu firma nişanı adlandırırlar) – malın (əmtəənin) hazırlayanı göstərən, məhsulu onu hazırlayanla və satıcısı ilə eyniləşdirən simvol işarəsi (nişanı), müəssisələrin adı, termin, şəkil, emblem və s. Bu zaman buraxılan məhsula yox, onu buraxan firmaya aid olan ticarət adını fərqləndirmək olar. Əmtəə nişanı geraldika işarələrini, coğrafi adları və s. ehtiva etmir, çünki onlar müstəsna mülkiyyət obyekti ola bilməzlər. Əmtəə nişanında istifadə hüquqlarına aiddir: o, hallanmır (təsir altına düşmür). Həmişə mətndə eyni üsulla fərqləndirilir (böyük hərflə, dırnaq işarəsi ilə, kursivlə, üslublaşmış şriftlə və s.); qeydiyyatdan keçmiş əmtəə nişanı xüsusi nişanla C (kopirayt) təchiz olunur (əmtəənin, yaxud malın olduğu ölkədə qəbul edilən). Əmtəə nişanının sahibi eyni məhsul və xidmətlər üçün əmtəə nişanından və onun variantlarından istifadə edilməsi üçün müstəsna hüquqa malikdir. Əmtəə nişanı istehsalçıya bir hüquqi və ya fiziki şəxs tərəfindən təklif edilən əmtəə və xidmətlərin digər şəxslərin yekcins əmtəə və xidmətlərin fərqlənməsinə imkan verir, onların dəyərinə təsir edir, rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə səbəb olur.

Əmtəə neft yağları — müxtəlif özlülüklü baza yağların və aşqarların qarışdırılması (kompaund edilməsi) nəticəsində alınan yağlardır, lakin bəzi əmtəə yağlarının tərkibində aşqar olmaya də bilər, bu da istisna hal kimi qiymətləndirilir. Əmtəə yağları tətbiq sahəsinə görə sürtkü və qeyri sürtkü yağlara bölünür: Motor yağları Transmissiya yağları İndustrial yağlar Aviasiya yağları Energetik yağlar Texnoloji yağlar Tibbi yağlar Parfumeriya yağları Elektroizolyasiya yağları Plastifikatorlar Əmtəə sürtkü yağlarına motor, transmissiya və xüsusi təyinatlı yağlar aiddir. Əmtəə qeyri sürtkü yağlarına – texnoloji, elektroizolyasiya, tibbi, parfumeriya yağları və plastifikatorlar aiddir. Əmtəə sürtkü yağları – maşın və mexanizmlərdə hərəkətdə olan hissələrin bərk səthlərinin arasında olan sürtünmənin azalmasını təmin edir və bu hissələrin köhnəlməsinin qarşısını alır. Əmtəə yağları təyinat, özlülük və istismar hassələrinə görə müxtəlif cür təsnifatlanır. Rusiya Federasiyasının standartlarına görə, yağlar sinflərə bölünür və sinif adının birinci hərfi ilə markalanır. Məsələn, Motor yağları "M" hərfi ilə; İndustrial yağlar – "İ" hərfi ilə; Transmissiya yağları – "T" hərfi ilə və s. В. М. Капустин. Б. П. Тонконогов, И. Г. Фукс. "Технология переработки нефти".

Əmtəə istehsalı — bütün məhsulların satış üçün yaradıldığı bir təşkilat növüdür. İctimai əmək bölgüsü səbəbindən yaranır və iqtisadi cəhətdən təcrid olunmuş istehsalçılar tərəfindən həyata keçirilir. Sadə əmtəə istehsalı müstəqil özəl istehsalçı-kəndli və sənətkarlar arasında mübadilə üçün məhsul istehsalıdır. Onun əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: İctimai əmək bölgüsü əmtəə istehsalının mövcudluğunun maddi şərti kimi. İstehsal vasitələrinə və əmək məhsullarına xüsusi mülkiyyət. Mülkiyyətçinin istehsal vasitələri və ictimai ehtiyacların ödənilməsi üçün şəxsi əməyi əmək məhsullarının alqı-satqısı yolu ilə həyata keçirilir. İnsanlar arasında iqtisadi əlaqə bazar vasitəsilə həyata keçirilir, yəni sosial xarakter daşıyır. İnkişaf etmiş əmtəə istehsalı ilə təkcə bütün əmək məhsulları deyil, həm də istehsal amilləri, o cümlədən əmək əmtəəyə çevrilir. Bazar münasibətləri universal xarakter alır. Əşyalar arasında münasibətlər kimi çıxış edən bütün iqtisadi münasibətlər sisteminin refikasiyası baş verir və əmtəə fetişizmi yaranır.

Çikaqo əmtəə birjası (ing. Chicago Board of Trade) — dünyada ən böyük birja hesab olunur. 1848-ci ildə yaradılmışdır. Bu birjada fyuçers müqavilələrinin 37 və opsion müqavilələrinin 39 növü üzrə əməliyyat baş verir. 1998-ci ildə 218 mln fyuçers və 61 mln opsion müqavilələri bağlanılmışdır. Ticarətin əsas obyektlərinə daxildir: dənli (buğda, qarğıdalı, yulaf, soya paxlası), zeytun, yanacaq (neft, mazut, benzin), broyler, faner, qiymətli metallar (qızıl və gümüş), ABŞ-nin xəzinə biletləri və istiqraz vərəqələri, bələdiyyə istiqraz vərəqələri, səhm və istiqraz vərəqələrinin indeksləri. Bu 1975-ci ildə faizli fyuçerslərlə ticarətlə başlamış, hökumət ipoteka assosiasiyasının ipoteka sertifikatlarıüzrə müqavilələr, 1977-ci ildə isə ABŞ-nin dövlət borcunun istiqraz vərəqələri üzrə müddətli müüqavilələrin alğı-satqısını aparan birinci birja olmuşdur.

Mallar və xidmətlər (ing. goods and services) — istehsalın, iqtisadi fəaliyyətin nəticəsini xarakterizə edən termin. Müəyyən bir müddət ərzində ayrı bir müəssisənin (təşkilatın), sənayenin, kənd təsərrüfatının və ya ölkənin və ya bütün dünyanın bütün xalq təsərrüfatının istehsalı nəticəsində yaranan məhsullar məcmusudur. Məhsulların bütün dəsti ümumiyyətlə istehsal vasitələri (əmək vasitələri və əmək obyektləri) və istehlak malları (qida və qeyri-ərzaq məhsulları) bölünür . Planlaşdırma və mühasibat məqsədləri üçün məhsullar fiziki (fiziki vahidlər) və dəyər (pul vahidləri ilə) ölçülə bilər. Ənənəvi şəklində istehsal həcminin ölçüləri bunlardır: fiziki vahidlər (ton, kiloqram , metr (elektrik, fiber optik kabel), kvadrat metr (üzlüklü plitələr, parket) və digərləri); şərti təbii vahidlər (minlərlə (aşağıya baxın) şərti bankalar, şərti şifer təbəqələr, şərti parçalar, rulonlarda, rulonlarda və digərləri). sayma çəkisi — çox sayda kiçik homojen tarazlıq məhsulunun (yarı bitmiş məhsullar, (mini) aqreqatlar, qoz-fındıqlar, yuyucular, boltlar, toplar, düymələr və s.) sürətli sayılması üçün; hesablanmış çəkidə əhəmiyyətli (bilinməyən) məhsul sayı müəyyən nisbətdə eyni ölçülü (məlum olmayan) kiçik (məlum) sayı ilə tarazlaşdırılır (ölçüsüz - 10: 1, 100: 1, 1000: 1); Hesablanmış ağırlıq fabriklərdə, anbarlarda, qida fabriklərində və bənzərlərində istifadə olunur. İstehsalın dəyər ifadəsində həcmi müxtəlif göstəricilərlə müəyyən edilir. hazır məhsullar — hazırkı standartlara və ya təsdiq olunmuş spesifikasiyalara cavab verən, tamamən işlənmiş (pərçimlənmiş) bir məhsul olan müştəri və ya təşkilatın anbarı tərəfindən qəbul edilmiş öz istehsalımızın məhsulları və yarımfabrikatları. kommersiya məhsulları - satış üçün nəzərdə tutulmuş məhsulların qiymətləndirilməsi (hazır məhsullar, yarımfabrikatlar, istehsal xarakterli işlər və xidmətlər); ümumi məhsul (ümumi məhsul və məhsulların payı (ümumi məhsulun ümumi həcmində)) müəssisə tərəfindən istehsal olunan bütün növ məhsulların maya dəyəri və satışa təqdim olunan məhsulları təşkil edən elementlərə əlavə olaraq müvafiq dövr üçün bitməmiş istehsalın dəyişməsi, xammal dəyəri və müştəri materialları və bəzi digər elementlər; xalis istehsal — müəssisənin müəyyən bir dövr üçün iqtisadi fəaliyyəti nəticəsində yeni yaradılan dəyər.

Giffen əmtəələri (ing. giffen good) — iqtisadiyyat və istehlakçı seçimi nəzəriyyəsində insanların qiyməti artıqca istehlakını artırdığı bir əmtəə növü. Hansı ki, bu tələb qanunun əksidir. Tələb qanuna əsasən bir əmtəənin qiyməti artıqda onun istehlak miqdarı azalmalıdır. Bu anlayış Şotlandiyalı iqtisadçı Robert Qiffenin adı ilə bağlıdır. İrlandiyada aclıq(qıtlıq) zamanı o bu paradoksu müşahidə etmişdir.O kartofun qiymətinin qalxmasına baxmayaraq insanların kartof istehlakını artırdığını müşahidə etmişdir. Bir əmtəənin qiffen əmtəəsi ola bilməsi üçün müəyyən fərziyyələr vardır ki, onlar ödəndikdə əmtəə qiffen əmtəəsi olur. Yəni əmtəələr şəraitə görə qiffen əmtəələrinə çevrilirlər. Bu fərziyyələrdə aşağıdakılardır : Əmtəə keyfiyyətsiz əmtəə olmalıdır Əmtəə istehlakçının büdcəsində əhəmiyyətli Əmtəənin yaxın əvəzləyicisi olmamalıdır Əmtəənin istehlakçıları orta və aşağı gəlir səviyyəlilərdir Belə bir şəraitdə İrlandiyada kartofun qiyməti qalxsada ona olan tələb miqdarı artırdı.