араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кислород къачун ва газ ахъаюн патал инсанри (гьайванри) къенез къачузвай ва къецел акъудзавай ял, гьава. # рушан ~, гададин ~, аячдин ~; чими ~, къайи -, хур ацӀай ~; ~ къалин хьун. Селим Зелфидиз мукьва хьана. Рушан чинихъ гададин нефесдин чими гъем галукьна. А. А. Умуд. Ахьтин чар акурвалди, гъасятда чинавай рангар атӀудай, чеб-чпелай фена, инсанар, нефес амачиз, чилел ярх жедай. Н. М. Жандар Магьамай. 2) инсан. Вад-ругуд виш нефес авай хуьруьз дуьгуьдин ашар гана кӀанзавай. А. Ф. Бубадин веси. * эхир нефес.
* нефес акъатун гл. 1) нефес чӀугун; 2) рахун, вич вичел хтун.
* нефес галай ван авай сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галай ван авай сесерик ихьтинбур акатзава: \[ б, г, д \], Р. Гафунин эхирда авай ван авай сес, а гафунихь ачух сесиналди башламишзавай эхир акал жедайла, ван авачир смычно-гортанный сесиниз элкъведа. Месела: кьеб-кьепӀер. Р. И. Гайдаров. Лезги чӀал. Ӏ пай. Фонетика, графика, орфография.
* нефес галай ван авачир сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галачир ван авачир сесерик ихьтинбур актзава: \[ пк, кк, тк \]. Р. Гафунин эхирда авай ван авачир нефес галай сесер, гафунихъ ачух сесиналди башламишзавай эхирар акал хьайила, ван авачир смычно-гортанный сесиниз элкъведа. Месела: нек-некер, вирт виртӀер Р. И. Гайдаров, Лезги чӀал. Ӏ пай. Фонетика, графика, орфография.
* нефес галачир ван авачир сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галачир ван авачир сесерик ихьтинбур акатзава: \[ пп, кк, тт \]. Р. Гафунин эхирда авай ван авачир нефес галай сесер, а гвфунихъ ачух сесиналди башламишзавай эхирар акал хьайила, ван авачир нефес галачир сесиниз элкъведа. Месела: чит - читтер, чил - чиллер, хак-хккар. Р. И. Гайдаров. Лезги чӀал. Ӏ пай. Фонетика, графика, орфография.
* нефес квай балкӀан сущ. жигердин сагъсузвал себеб яз, четиндиз нефес къачудай балкӀан.
* нефес къачун чӀугун \] гл., ни-куь гьава кьенез тухуз, къецел ахъаюн. ЦӀай чкӀизвай чилериз, Нефес къачуз жезмачир. Ф. Къванцин гада. Зи къаршидал алай кравутдал къатканвай, чинал халис дагъвидиз хас кӀалубдин нер алай, пӀузарар мичӀи-вили рангунин тавдиз атанвай, четиндаказ нефес къачузвай азарлудан чина жизви шадвилин хъвер гьатна. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Вуна нефес чӀугу! Ни чукӀурнава дагъдиз и атирар? Ни хъуьтуьларнава икьван и гьава? М. Б. За бананар недач
* нефес кьун гл., нин-куьн гужуналди нефес акъудун.
* нефес нефесдихь татун \[агакь тавун \] гл., нин 1) кӀвалахуникди, къекъуьникди галатна нефес къачуз четин хьун. Бязи чӀавуз нефес текъвез нефесдив Гваз хтана чуьлдай цацар, цуьлерни. Л. Нямет Явакьдиз лянет. МичӀи гъаятда, нефес нефесдихъ агакь тийиз, кьур галай патахьди вичи вич гадриз, цавариз акъудиз, кицӀ элуькьиз кьиткьинна физва. В. М. Гьарасатдин майдандал. 2) сагъсуз яз четинвилелди нефес къачун. Садлагьана гзаф цӀай кьур лампадин багъ агъузна, нефес нефесдив текъвезвай къариди адан кьилел шуьше гьалдзава. Ж. Гь. Ихтилат. Синоним: ял ялцихъ текъвез.
* нефес хьун нугъ., гл. балкӀанрин нефес къачуз четинвилин азар (ФАГ, ОЛЛЯ. ч. 78).