ANATOM

Anatomik teatr — Anatomiya tədrisi üçün istifadə olunan, amfiteatr şəklində salon. Salonun ortasında, insan və ya heyvan bədənlərinin, əməliyyat olunduğu masa var. Salonların amfiteatr şəklində olması, əməliyyatı daha yaxşı və yuxarıdan izləyə bilmək üçündür. İlk anatomik teatr 1594-cü ildə Padua Universitetində inşa edilmişdir.

Anatomiya — orqanizmin orqanlarının, toxumalarının, hüceyrələrinin quruluşunu və formasını öyrənən elm. Anatomiya sözü yunanca "anatemno" sözündəndir və mənası "yarıram" deməkdir. Heyvanlar ilə əlaqədar Heyvan anatomiyası (zootomy) bitkilərlə əlaqədar Bitki anatomiyası (phytonomy) deyilir ki, iki alt budağa bölünür. Bu bilik budaqlarından biri insan anatomiyasıdır ki, insanın orqanlarının necə düzülməsini və onların insan həyatındakı funksiyasını öyrənir. XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycandilli mənbələrdə Təşrihül-bədən (تشریهول-بده‌ن) adlandırılmışdır. Anatomiyanın qolları bunlardır: Bitkilərin anatomiyası Heyvanların anatomiyası İnsanın anatomiyası.

Aralıq — lat. perineum anus ilə xarici cinsiyyət üzvləri arasındakı nahiyənin adı olub, kiçik çanağın çıxacağı sayılır. Adətən romb şəklindədir. Qasıq bitişməsinin aşağı kənarı onu ön, büzdüm arxa, qasıq və oturaq sümüklərinin aşağı şaxələri, oma-qabar bağı və oturaq qabarları isə yan tərəflərini əhatə etmişdir. Aralıq nəzəri olaraq oturaq qabarlarından keçən köndələn xətt vasitəsilə iki üçbucağa bölünür. Öndəkinə sidik-cinsiyyət üçbucağı — lat. trigonum urogenitale, arxadakına isə anus üçbucağı — lat. trigonum anale deyilir. Sidik-cinsiyyət üçbucağında kişilərdə penis, qadınlarda isə cinsiyyət yarığı — lat. rima pudendi, anus üçbucağında isə adından məlum olduğu kimi anus yerləşmişdir.

Arılar — uçan həşaratlar ailəsinə aiddir. Dünyada 20 mindən artıq arı növü vardır. Antraktidadan başqa dünyanın istənilən yerində rast gəlinir. İşçi arının ömrü 50 gün olur. 17–18 günlükdə arılar artıq bala çıxarırlar. Qüvvəsi, yəni işçi arı sayı çox olan arı ailəsi ildə 35–40 kq təmiz bal verə bilir. Arı ailəsi 3 qrupa bölünür: Ana arı Erkək arı Dişi və ya işçi arı Onlar 15 km-ə qədər yol qət edə bilirlər. Arı 15 km məsafədə yaxşı şirə taparsa, qayıdıb o biri arılara qəribə hərəkətlərlə xəbər verirlər Arılar həm də yaxşı şirə olan yeri hiss edirlər, həm də onlara qulluq edən insanı tanıyırlar. == Arı ailəsi == Arı ailəsi – pətəkdə və ya təbii yuvalarda toplum halında yaşayan bir ana, on minlərlə işçi və minlərlə erkək arıdan (yaz-yay dövründə) ibarət bal arısı koloniyası. Bal arıları ailə halında yaşayan həşəratlar qrupuna daxildir.

Cəhənnəm anatomiyası - 2004-cü il fransız erotik dram filmi. == Mövzu == Homoseksuallara özəl olan bara gedən kadın burada intihara təşəbbüs edir və bir kişi tərəfindən son anda xilas edilir. Özlərini küçələrə atan bu ikili razılığa gəlirlər. Razılığa əsasən, yaraşıqlı və özünəinamlı bu gey kişi pul qarşılığında qadının evinə gedib onu gecələr boyunca izləməlidir. Hər nə qədər istəksiz olsa da, bu təklifi qəbul edir və qadının evinə köçür. Dördüncü günün sonunda aralarında çox güclü hislər aşkara çıxır.

Dayaq və hərəkət sistemi — İnsan skeletinin sümükləri birləşdirici toxumanin bir növü olan sümük toxumasından təşkil olunmuşdur. Sümük toxumasından sinirlər və qan damarları keçir. Onun hüceyrələrinin çıxıntıları vardır. Sümük toxumasının 2/3 hissəsi hüceyrəarası maddədən ibarətdir. O bərk və sıx olub xassəsinə görə daşa oxşayır. Sümük hüceyrələri və bunların çıxıntıları içərisində hüceyrəarası maye ilə dolmuş çox xırda "kanalciqlarla" əhatə olunmuşdur. Sümük hüceyrələri kanalcıqların hüceyrəarsı mayesi vasitəsilə qidalanır və tənəffüs edir. Dayaq hərəkət sistemini sümüklər və əzələlər təşkil edir. Əzələlər bu sistemin fəal hissəsi olub sümükləri hərəkətə gətirir. Sümüklər isə nisbətən passiv hissəsi olub daha cox dayaq funksiyası yerinə yetirir.

Diafraqma (lat. diaphragma, yun. διάφραγμα arakəsmə mənasını verir) — tək əzələ olub, döş qəfəsini qarın boşluğundan ayırır. Tənəffüsün təmin edilməsində mühüm rola malik olan bu əzələvi arakəsmə ağciyərlərin gərilməsində mühüm rol oynayır. Onun hüdudları alt qabırğanın aşağı kənarı ilə məhdudlaşır. Eninəzolaqlı əzələ liflərindən təşkil olunmuş diafraqma qarın əzələ sisteminə aiddir. Dafraqmaya məməlilərdə və timsahlarda rast gəlinir. Dafraqma təkamül nəticəsində formalaşaraq tənəffüs sistemini daha da mükəmməlləşdirmişdir. Diafraqma qurluşca kümbəzəbənzər struktur olub, əzələ və fibroz toxumalardan təşkil olunmuşdur. Onun qübbələri yuxarı, döş qəfəsi boşluğuna baxır və bir növ onun döşəməsini təşkil edir.

Ermənistan və Azərbaycan: Rəqabət anatomiyası (ing. Armenia and Azerbaijan: Anatomy of a Rivalry) — Laurens Broers tərəfindən yazılmış kitab. == Haqqında == "Ermənistan və Azərbaycan: Rəqabət anatomiyası" Broersin ilk kitabıdır və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin 30 illik tarixini təhlil edir.

"Qrey Anatomiyası" — məşhur ingilisdilli insan anatomiyasından bəhs edən klassik ədəbiyyat. İlk dəfə olaraq bu ədəbiyyat 1857-ci ildə Böyük Britaniyada, bir il sonra isə ABŞ-sa "Qrey Anatomiyası: təsviri və cərrahi nəzəriyyə" adı altında çap edilmişdir. İnfeksion xəstəliklərin pata morfologiyasını öyrənən Qrey 34 yaşında təbii çiçək xəstəliyinə yoluxaraq vəfat etmişdir. Kitab üzərində iş digər mütəxəssislər tərəfindən davam etdirilərək bir neçə dəfə təkrar nəşr olunmuşdur. 26 sentyabr 2008-ci ildə professor Syuzan Standrinqin redaktorluğu altında məşhur ədəbiyyatın 40-cı britan nəşrinin yubileyi qeyd edilmişdir. Britaniya anatomu Henri Qrey 1827-ci ildə anadan olmuşdur. Daxili sekresiya vəzilərinin və dalağın inkişafını öyrənən Qrey 1853-cü ildən Londonun Müqəddəs Georgi hospitalının tibbi məktəbində anatomiya üzrə mühazirələr oxumuşdur. 1855-ci ildə öz həmkarı Henri Vindayk Karterə tibb tələbələri üçün ucuz başa gələn anatomiya kitabını təsis etmək ideyası ilə müraciət edir. Qrey və Karter kitabın materialları üzərində 18 ay gərgin işlədikdən sonra onun nəşrinə nail olurlar. Kitabın nəşrindən üç ay sonra Qrey vəfat edir.

"Qrey Anatomiyası" — məşhur ingilisdilli insan anatomiyasından bəhs edən klassik ədəbiyyat. İlk dəfə olaraq bu ədəbiyyat 1857-ci ildə Böyük Britaniyada, bir il sonra isə ABŞ-sa "Qrey Anatomiyası: təsviri və cərrahi nəzəriyyə" adı altında çap edilmişdir. İnfeksion xəstəliklərin pata morfologiyasını öyrənən Qrey 34 yaşında təbii çiçək xəstəliyinə yoluxaraq vəfat etmişdir. Kitab üzərində iş digər mütəxəssislər tərəfindən davam etdirilərək bir neçə dəfə təkrar nəşr olunmuşdur. 26 sentyabr 2008-ci ildə professor Syuzan Standrinqin redaktorluğu altında məşhur ədəbiyyatın 40-cı britan nəşrinin yubileyi qeyd edilmişdir. Britaniya anatomu Henri Qrey 1827-ci ildə anadan olmuşdur. Daxili sekresiya vəzilərinin və dalağın inkişafını öyrənən Qrey 1853-cü ildən Londonun Müqəddəs Georgi hospitalının tibbi məktəbində anatomiya üzrə mühazirələr oxumuşdur. 1855-ci ildə öz həmkarı Henri Vindayk Karterə tibb tələbələri üçün ucuz başa gələn anatomiya kitabını təsis etmək ideyası ilə müraciət edir. Qrey və Karter kitabın materialları üzərində 18 ay gərgin işlədikdən sonra onun nəşrinə nail olurlar. Kitabın nəşrindən üç ay sonra Qrey vəfat edir.

Grey's Anatomy - 2005-ci ilin martın 27-dən bu günə kimi davam edən həkimlər haqda məşhur ABŞ teleserialı.

Tac — başın üstü və ya bütün başdır. Tac dedikdə başın üst hissəsi və həmçinin bütün baş nəzərdə tutulur. İnsan anatomiyasında başın üst hissəsi üçün ing. "Calvaria", "skull cap", "skullcap" və ya "roof of the cranial cavity" terminləri istifadə olunur. Quş anatomiyasında tac başın üstü, xüsusilə də, alın zonasıdır. Ardıcıl olaraq ənsə sümüyü və yanaşı olaraq ing. temples-ın hər iki tərəfinə uzanır. Başın yuxarı hissəsi, bəzək, tacı və oksiput da daxil olmaqla, bəzən pileum adlanır. Balina anatomiyasında tac başın fəvvarə dəliklərinin olduğu qabarıq hissəsidir.

Uşaqlıq (lat. uterus, yunanca metra, delphus, hystera) — tək və əzələvi üzvlərdən olub kiçik çanaqda, düz bağırsağın önündə, sidikliyin arxasında yerləşmişdir. Yuxarıda uşaqlıq boruları ilə və aşağıda uşaqlıq yolu ilə birləşir. Uşaqlığım vəzifəsi döllənmiş yumurtanı daxilində müəyyən vaxt bəsləməkdən ibarətdir; döl yetişdikdən sonra uşaqlıq yığılaraq onu xaricə çıxarır. Bu prosesə doğuş deyilir. Uşaqlıq öndən arxaya yastılaşmış armuda bənzəyir; girdə enli ucu sərbəst olaraq yuxarıya və önə dar, ucu aşağı və arxaya çevrilmişdir. Yuxarı çox hissəsi uşaqlıq cismi – lat. corpus uteri və aşağı az hissəsi uşaqlıq boynu – lat. cervix uteri adlanır. Uşaqlıq cisminin uşaqlıq borularının başlanan yerindən yuxarı olan hissəsi uşaqlıq dibi – lat.

Uşaqlıq yolu (ing. vagina) ― 8–10 sm uzunluğunda boru şəklində olub uşaqlığı xarici cinsiyyət üzvləri ilə birləşdirir; dölün və aybaşı qanının uşaqlıqdan xaricə çıxması və toxumun (spermatozoidin) uşaqlığa daxil olması üçün bir yol təşkil edir. Bunun ön divarı — lat. paries anterior və arxa divarı — lat. paries posterior vardır. Bunlar uşaqlıq yolu boş olan vaxt bir-birinə söykənir və aralarında frontal istiqamətdə durmuş bir yarıq qalır. Uşaqlıq yolu aşağıya doğru daralaraq uşaqlıq yolu dəliyi (girəcəyi) — lat. ostium vaginae (introitus vaginae BNA) vasitəsilə uşaqlıq yolu dəhlizinə açılır; yuxarıda isə uşaqlıq boynunun uşaqlıq yolu hissəsini (lat. portio vaginalis cervicis) əhatə edir və nəticədə uşaqlıq yolu ilə lat. portio vaginalis arasında uşaqlıq yolu tağı — lat.

Vətər (yun.tenon, lat.tendo) — əzələnin quruluş hissəsi. Əzələ liflərinin ucları nazikləşərək sərt kollagen birləşdirici toxuma ya vətər liflərinə keçirlər. Bir neçə vətər lifi toplaşaraq ilkin vətər dəstələri əmələ gətirir, bunların birləşməsindən ikinci dərəc bunlardan da üçüncü və dördüncü dərəcə dəstələr əmələ gəlir. Nəhayət son dəstələr toplaşaraq vətəri təşkil edirlər.

Yumurta və ya yumurta hüceyrə — döllənmə və ya partenogenez nəticəsində yeni bir orqanizm kimi inkişaf edən dişi reproduktiv hüceyrə. Yumurtaların ölçüsü çox fərqli ola bilər: siçan yumurtasının diametri təxminən 0,06 mm olduğu halda, Afrika dəvəquşusu yumurtasının diametri 15,5 sm-ə çata bilər. Yumurtalar ümumiyyətlə sferik və ya oval şəklindədir, lakin onlar da uzanır, məsələn həşəratlarda, miksin və ya mul balığı. Oologiya — heyvanların, əsasən də quşların yumurtalarının öyrənilməsinə həsr olunmuş zoologiya şöbəsidir.

Çanaq ya çanaq qurşağı (lat. Pelvis) — insan gövdəsinin aşağı: bel qurşağı ilə aşağı ətraflar arasında yrləşmiş nahiyə. Çanaq onurğa sütununun əsasında yerləşməklə aşağı ətrafların bədənə birləşməsində əss funksiya daşıyaraq, dayaq istinadı təşkil edir, eyni zamanda digər həyati vacib üzv və orqanlar üçün "yuva" və ya yataq təşkil etmiş olur. Çanaq boşluğu lat. cavitas pelvis çanağın bir cüt adsız sümüklərinin arxadan (14–16 yaşadək adətən üç ayrı: qalça, oturaq və qasıq sümüklərinin müvafiq qığırdaqlar vasitəsilə bir-biriləri ilə bitişməsindən) oma sümüyü və öndən simfiz — qasıq bitişməsi (lat. symphisis pubica) vasitəsilə bir-biriləri ilə bitişmələrindən yaranmış boşluq olub, iki hissəyə bölünür: yuxarı, geniş hissə — böyük çanaq (lat. pelvis major); aşağı dar hissə — kiçik çanaq (lat. pelvis minor). Böyük və kiçik çanaqlar arasındakı səd oma sümüyü dimdiyindən (lat. promontory), qalça sümüyünün qövsi xəttindən, qasıq sümüyünün yuxarı ayağının və qasıq bitişməsinin (lat.

Ürək (lat. cor; yun. καρδία – kardia) — döş qəfəsinin orta döş xəttindən solda yerləşir. Təxminən aid olduğu insanın yumruğu böyüklüyündə əzələvi üzv. Ürəkətrafı ciblərlə – ürək kisəsilə əhatə olunmuşdur. Ürək kisəsinin daxilində bir neçə millilitr həcmində qan plazması xassəli maye vardır ki, bu da ürək işlərkən onun ətraf toxumalarla sürtünməsinin qarşısını alır. Ürək qanın damarlarda cərəyanını təmin edir. Onun işi əsasən mexaniki hadisə olub, sorma və itələmə hərəkətlərindən ibarətdir. Qan dövranı sistemində hərəkətverici qüvvə olan ürək daim arteriyalara qan vurmaq funksiyası daşıyır. Ürəyin forması yaş, cins, bədən quruluşu, sağlamlıq və patologiya kimi amillərdən asılıdır.

İnsan anatomiyası müasir insanın zahiri görünüşünü, orqanizmin quruluşunu, formasını və onu təşkil edən toxumaların, orqanların bir-biri ilə və eyni zamanda xarici mühitlə orqanizmin qarşılıqlı əlaqəsini öyrənir. Anatomiya morfoloji elmlərdəndir ( "morfo" - forma, "logos" - elm).

İnsan anatomiyası müasir insanın zahiri görünüşünü, orqanizmin quruluşunu, formasını və onu təşkil edən toxumaların, orqanların bir-biri ilə və eyni zamanda xarici mühitlə orqanizmin qarşılıqlı əlaqəsini öyrənir. Anatomiya morfoloji elmlərdəndir ( "morfo" - forma, "logos" - elm).

Anatomik model — tibbi və bioloji təhsil üçün istifadə edilən insan və ya heyvan anatomiyasının üçölçülü (3D) təsviri. == Modelin xüsusiyyətləri == Model anatomiyanı qismən parçalanmış göstərə bilər və ya tələbəyə modelləşdirilmiş bədən hissələrini çıxarıb yoxlamağa imkan verən çıxarıla bilən hissələrə malik ola bilər. Bəzi modellərdə uniseks modelin istənilən cinsdən olan şəxsi təmsil etməsinə imkan verən dəyişdirilə bilən cinsi əlavələr və digər dəyişdirilə bilən hissələr ola bilər. == Anatomiyanın 3D kompüter modelləri == Anatomiyanın 3D kompüter modelləri indi alternativ olaraq mövcud olsa da, fiziki anatomik modellər hələ də anatomiyaya dair fikir təmin etməkdə üstünlüklərə malikdir. == Həmçinin bax == Anatomiya Müqayisəli anatomiya == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Vikianbarda Anatomik model ilə əlaqəli mediafayllar var.

Müqayisəli anatomiya — müxtəlif növlərin anatomiyasındakı oxşar və fərqli cəhətləri öyrənir. O, təkamül biologiyası və filogenetika (növlərin təkamülü) ilə sıx bağlıdır. Müqayisəli anatomiya elm kimi klassik dövrdə başlamış və quşların və insanların skeletləri arasındakı oxşarlıqları qeyd edən Pierr Belonun işi ilə erkən müasir dövrə qədər davam edir. Müqayisəli anatomiya ümumi yaranışı sübut etmişdir və heyvanların təsnifatına kömək etdi. Cərrahi və ya tibbi prosedurdan ayrı olan ilk xüsusi anatomik tədqiqat Alkmeon (Krotonalı) ilə əlaqələndirilir. Leonardo da Vinci, ayı da daxil olmaqla müxtəlif heyvanların əllərini müqayisə etmək üçün anatomik traktat üçün qeydlər etmişdir. 1517-ci ildə doğulmuş fransız təbiətşünası Pierr Belon delfin embrionlarını araşdırıb və quş skeletlərini insan skeletləri ilə müqayisə edib. Onun tədqiqatları müasir müqayisəli anatomiyaya gətirib çıxardı. Təxminən eyni vaxtda Andreas də özünəməxsus addımlar atırdı. Flamand əsilli gənc anatomist, yunan həkimi Qalenin anatomik biliklərini sistematik şəkildə araşdırır və düzəldirdi.

Lümen (lat. lümenin - "açılış") — biologiyada arteriya və ya bağırsaq kimi boruvari orqanların daxili boşluğu. == Yeri == Damarın daxili hissəsi, məsələn, qan axdığı arteriya, damar və ya kapilyardakı mərkəzi boşluq. Mədə-bağırsaq traktının daxili hissəsi. Ağciyərlərdə bronxial yollar. Böyrək borularının daxili hissəsi və sidik yollarının toplayıcı kanalları. Qadın cinsiyyət orqanlarının yolları. Vaginanın yolundan başlayaraq, uşaqlıq yolunda 2 lüminə bölünür, hər ikisi uşaqlıq borusu ilə davam edir. == Hüceyrə biologiyasında == Hüceyrə biologiyasında lümen tilakoid, endoplazmatik retikulum, Qolci kompleksi, lizosom, mitoxondri və mikrotubullar da daxil olmaqla bir neçə orqanoid, hüceyrə komponentləri və ya strukturların içərisində olan membranla məhdudlaşan boşluqdur. == Translüminal prosedurlar == Mədə, vagina, sidik kisəsi və yoğun bağırsağın lüminasında təbii açılışlar vasitəsilə transluminal endoskopik cərrahiyyə.

Bağ — sümükləri digər sümüklərlə birləşdirən lifli birləşdirici toxuma. O, həmçinin articular bağ və ya lifli bağ kimi tanınır. Bədəndəki digər bağlara aşağıdakılar daxildir: Abdominal bağ: peritonun və ya digər membranların bir qatı. Dölün qalıq bağı: dölün boru quruluşunun qalıqları. Periodontal bağ: dişi ətrafdakı alveol sümüyə bağlayan bağlar qrupu. Bağlar vətər və fasyaya bənzəyir, çünki hamısı birləşdirici toxumadan ibarətdir. Aralarındakı fərqlər qurduqları əlaqələr: bağlar bir sümüyü digər sümüyə bağlayır vətərlər əzələləri sümüyə bağlayır fasyalar əzələləri digər əzələlərə bağlayır. Bunların hamısı insan bədəninin skelet sistemində olur. Bağlar adətən təbii yolla bərpa oluna bilməz. Lakin yetkinlərdə periodontal bağa bitişik, periodontal bağın bərpasında iştirak edən periodontal bağ kök hüceyrələridir.

== Məməlilərin anatomiyası və fiziologiyası == məməlilərdə orqanizmin quruluşu və fəaliyyəti haqqında məlumat toplusu. - Məməlilər onurğalı heyvanlar sinfindən biridir. Onurğalıların digər taksonları ilə ümumi morfoloji və fizioloji təşkilatla birləşirlər. Məməlilərin anatomiyası və fiziologiyası digər onurğalılar kimi eyni funksional sistemlərin olması ilə xarakterizə olunur; lakin bu sistemlərin bir çoxu məməlilərdə çox yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdır və ümumiyyətlə, bu sinif onurğalıların digər sinifləri ilə müqayisədə ən yüksək təşkilatlanmış hesab olunur[1]. Bütün məməlilər və ya onların nümayəndələrinin böyük əksəriyyəti üçün xarakterik olan əsas fərqli morfofizioloji xüsusiyyətlərə aşağıdakılar daxildir: süd vəzilərinin olması və nəslinin südlə qidalanması, canlılıq, əsl homeotermiya (isti qanlı), tüklərin olması (ən azı embrional inkişaf dövründə), neopalliumun yüksək inkişaf dərəcəsi. məməlilərdə beyin qabığının əsas hissəsi və bir sıra digər xüsusiyyətləri [2]. == İntegumentar sistem == Dərisi Dəri bədənlə xarici mühit arasında təsirli bir maneə təşkil edərək onu arzuolunmaz fiziki-kimyəvi təsirlərdən, patogen mikroorqanizmlərin nüfuzundan, su və duzların nizamsız itkisindən qoruyur[3]. Məməlilərin dərisi əhəmiyyətli qalınlıq, çoxlu buynuzlu formasiyalar və sürünənlərdə və quşlarda çox az olan çox sayda dəri vəzilərinin olması ilə xarakterizə olunur. Digər onurğalılar kimi, o da iki təbəqədən ibarətdir: yuxarı ektodermal (epidermis) və aşağı mezodermal (dermis və ya korium)[4]. Epidermis çoxqatlıdır: onun əsasında intensiv şəkildə çoxalan silindrik və ya prizmatik epitel hüceyrələrindən - keratinositlərdən ibarət Malpiqi təbəqəsi [ingiliscə] yerləşir.