Lüğətlərdə axtarış.

Endemik (yun. ἔνδημος — yerli) yerləşdiyi regionun ekoloji şərtləri üzündən yalnız müəyyən ərazidə yaşayan/yetişən, dünyanın başqa yerində yaşama/yetişmə ehtimalı olmayan heyvan və ya bitki. Endemik bitkilər və heyvanlar məhdud areala sahibdirlər, bu səbəbdən sayları da az olur, onlar nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlər kimi Qırmızı kitaba tez-tez yazılırlar. Növlərin məhdud arealda yerləşmə xarakteristikası endemizm adlanır. Endemizimin inkişafına coğrafi izolyasiya və iqlim şəraiti kömək edir. Növ (və ya yarımnöv) üçün endemizm çox kiçik bir ərazi ilə son dərəcə məhdudlaşa bilər. Məsələn, qoyunboğanın arealı Menorka adasında (İspaniya) cəmi bir neçə kvadrat kilometr təşkil edir. Okean adaları, təcrid edilmiş dağ vadiləri endemik formalarla daha zəngindir. Xüsusilə Müqəddəs Yelena adasında floranın 85 %-i, Qalapaqos adalarında isə 97 %-i endemikdir. Baykal gölünün flora və faunasının 75%-i endemikdir.

Aşağı Əndəmic (əvvəlki adı: Aşağı Əndəmiç) — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 mart 2003-cü il tarixli, 423-IIQ saylı Qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Nüsnüs kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Əndəmiç kəndi Aşağı Əndəmic kəndi adlandırılmışdır. == Tarixi == 29 mart 2005-ci ildə Aşağı Əndəmic kəndi Yuxan Əndəmic kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla, Aşağı Əndəmic kənd inzibati ərazi vahidi yaradılmışdır. Aşağı Əndəmiç oyk., mur. Ordubad rayonunun Nüsnüs inzibati ərazi vahidində kənd. Ordubad çayının sahilindədir. Yaşayış məntəqəsini XIX əsrin əvvəllərində keçmış Əndəmiç kəndindən çıxmış ailələr salmış və Aşağıda, çökəkdə yerləşdiyinə görə belə adlanmışdır. Xalq danışıq dilində əndə "eniş-yoxuş"; "cala-cuxur", mış "su yığılan yer" mənalarını ifadə edir. Beləliklə, oykonim "su yığılan cala, cuxur yer" mənasındadır. 2003-cu ildən kəndin adı Aşağı Əndəmic kimi rəsmiləşdirilmişdir..

Endemik (yun. ἔνδημος — yerli) yerləşdiyi regionun ekoloji şərtləri üzündən yalnız müəyyən ərazidə yaşayan/yetişən, dünyanın başqa yerində yaşama/yetişmə ehtimalı olmayan heyvan və ya bitki. Endemik bitkilər və heyvanlar məhdud areala sahibdirlər, bu səbəbdən sayları da az olur, onlar nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlər kimi Qırmızı kitaba tez-tez yazılırlar. Növlərin məhdud arealda yerləşmə xarakteristikası endemizm adlanır. Endemizimin inkişafına coğrafi izolyasiya və iqlim şəraiti kömək edir. Növ (və ya yarımnöv) üçün endemizm çox kiçik bir ərazi ilə son dərəcə məhdudlaşa bilər. Məsələn, qoyunboğanın arealı Menorka adasında (İspaniya) cəmi bir neçə kvadrat kilometr təşkil edir. Okean adaları, təcrid edilmiş dağ vadiləri endemik formalarla daha zəngindir. Xüsusilə Müqəddəs Yelena adasında floranın 85 %-i, Qalapaqos adalarında isə 97 %-i endemikdir. Baykal gölünün flora və faunasının 75%-i endemikdir.

Yuxarı Əndəmic (əvvəlki adı: Yuxarı Əndəmiç) — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 mart 2003-cü il tarixli, 423-IIQ saylı Qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Nüsnüs kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Yuxarı Əndəmiç kəndi Yuxarı Əndəmic kəndi adlandırılmışdır. == Toponimikası və tarixi == Keçmiş adı Əndəmiç olmuşdur. XIX əsrdə bu kənddən çıxmış ailələr Ordubad çayının sahilində, bir qədər aşağıda yeni yaşayış məntəqəsi saldıqdan sonra yeni kənd Aşağı Əndəmiç, köhnə isə Yuxarı Əndəmiç adlandırılmışdır. == Əhalisi == Əhalisi 1041 nəfərdir.

Endemik zob — müəyyən ərazidə yaşayan əhali arasında yayılmış xəstəlikdir. Qalxanabənzər vəzin proqressiv böyüməsi və onun funksional aktivliyinin dəyişməsi ilə xarakterizə olunur. Bu xəstəlik torpaq, su və qida məhsullarında yodun az olduğu ərazilərdə ən çox müşahidə edilir. Daha ağır endemiyalar dağlıq və dağətəyi ərazilərdə rast gəlir.

Köhnə əndəmic (Gülaman) — Naxçıvan Muxtar Respublikası Ordubad rayonunun Yuxarı Əndəmic kəndindən qərbdə arxeoli abidə. == Tarixi == Divar qalıqlarına əsasən demək olar ki. evlərin tikintisində daş və möhrədən. bəzi evlərdə kvadrat formalı çiy kərpicdən istifadə edilmişdir. Evlər dördkünc formalıdır. Onlar bir, iki, bəzən isə üç otaqlıdır. Yaşayış binaları dağın yamacında yaradılan səkilərdə inşa olunmuşdur. Tədqiqat zamanı Son Orta əsrlərə aid şirli və şirsiz keramika məmulatına rast gəlinmişdir. Araşdırmalara əsasən demək olar ki, yaşayış yerində XIV-XVIII əsrlərdə yaşayış olmuşdur.

Encelia (lat. Encelia) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. == Növləri == Encelia actoni Elmer Encelia asperifolia (S.F.Blake) C.Clark & Kyhos Encelia californica Nutt. Encelia canescens Lam. Encelia conspersa Benth. Encelia densifolia C.Clark & Kyhos Encelia farinosa Torr. & A.Gray var. farinosa - Brittlebush Encelia farinosa Torr. & A.Gray var. phenicodonta (S.F.Blake) I.M.Johnst.

Evkalipt (lat. Eucalyptus) — Mirtkimilər (Myrtaceae) fəsiləsindən həmişəyaşıl ağac və ya kol cinsi. Bəzi növləri qiymətli bəzək və dərman bitkisidir. == Ümumi məlumat == Evkalipt cinsi - Evcalyptus həmişəyaşıl ağaclardır. Əsasən tropik və subtropik iqlim zonalarında təbii yayılmışdır. Vətəni Avstraliyada onun boyu 100 metrə çatır. Qabığının quruluşuna görə evkaliptlər bir neçə qrupa bölünür: qabığı hamar olanlar, parçalanaraq lövhəciklərlə tökülənlər, iri gövdədə və budaqlarda qabığı həmişəlik qalanlar. Yarpaqları ətirlidir, formaca eyni növ daxilində çoxlu müxtəliflik vardır. Hətta bu budaqda belə uzunsov, ovalvari, lansetvari formalı, yaşıl və göyümtül rəngli yarpaqlara təsadüf edilir. Yaşlı budaqlarda yarpaqlar növbəli, cavan budaqlarda isə qarşı-qarşıya düzülşülüdür.

Qılquyruq (lat. Melanitta) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qazkimilər dəstəsinin ördəklər fəsiləsinə aid heyvan cinsi.

Ondetia (lat. Ondetia) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. == Növləri == Ondetia linearis Benth.

Əndəbil bu mənalarda gələ bilər: Əndəbil (Xalxal) — Cənubi Azərbaycannın Xalxal şəhristanının kəndlərindəndir. Əndəbil (Şəbistər) — Cənubi Azərbaycannın Şəbistər şəhristanının kəndlərindəndir.

Əndəlüs, həmçinin Əndəlus, Əndəlis və ya Andalusiya (isp. Andalucía, İspanca tələffüz: [andaluˈθi.a]) — İspaniyanın cənubunda tarixi vilayət və muxtar region. Sahəsi 87,3 min km2. Əhalisi 8 mln. nəfər (2007). Andalusiya inzibati ərazisinə 8 əyalət (Almeyra, Qranada, Kadis, Kordova, Malaqa, Sevilya, Uelva və Xaen) daxildir. Paytaxtı və əsas şəhəri Sevilyadîr. Ərazisinin çox hissəsini Qvadalkvivir çayı hövzəsindəki Əndəlus ovalığı tutur. Şimaldan Syerra-Morena, cənub və şərqdən Əndəlüs dağları ilə əhatələnir. VIII əsrin əvvələrində ərəblər bütün işğal edilmiş İspaniyanı əl-Əndəlüs adlandırmışdılar.

Dendrobium (lat. Dendrobium) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Dendrobium densiflorum (lat. Dendrobium densiflorum) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin dendrobium cinsinə aid bitki növü. == Sinonimləri == === Homotipik sinonimləri === Callista densiflora (Lindl.) Kuntze === Heterotipik sinonimləri === Dendrobium clavatum Roxb. Dendrobium densiflorum var. clavatum Rolfe Dendrobium densiflorum f. parviflorum Regel Dendrobium schroederi B.S.Williams Endeisa flava Raf. Epidendrum dumunsuttu Buch.-Ham. ex Lindl.

Nurməhəmməd Əndəlib (1660–1740)—türkmən şairi. == Həyatı == Nurməhəmməd Əndəlib zəngin türkmən ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, özündən sonra gələn bütün türkmən şairlərinin müəllimi və ustadıdır. Azadi, Şahbəndə, Məxdimqulu, Şeydayi, Məğrubi, Qayıbi, Talıbi, Qurdoğlu, Kəminə, Seyidnəzər Seydi, Zəlili, Seydulla Seydi, Zinhari, Molla Nəfəs, Aşiqi, Katibi, Möhtaci, Miskin Qılınc, Balqızıl kimi ta-nınmış söz ustaları onun ardıcılları və şagirdləridir. Əndəlibin türkmən ədəbiyyatı qarşısındakı xidmətləri son dərəcə böyükdür. Hər şeydən əvvəl o, müasir türkmən ədəbiy-yatının və ədəbi yazı dilinin banisidir. Ondan əvvəl yaşayıb-ya-radan türkmən şairlərindən Bayram xan Baharlı və Vəfai öz əsərlərini həmin dövrdə bütün Orta Asiyada geniş yayılan və əsasən mədrəsə təhsili görmüş adamların işlətdiyi ədəbi çağatay türkcəsi ilə qələmə almışlar. Əndəlib isə əsərlərini uşaqlıqdan bəri sevə-sevə dinlədiyi milli-məhəlli dastanların təsiri altında şirin türkmən dilində yazmaqla bir ilki gerçəkləşdirmişdir. Şairin ikinci böyük xidməti türkmən ədəbiyyatını mövzu və janr baxımından zənginləşdirməsidir. Əslində, o, realist türkmən poeziyasının ilk rüşeymlərini qoymuş, Məxdumqulu isə onu zirvəyə qaldırmışdır. Milli ədəbiyyatda ilk poemanın, ilk dastanın müəllifi də Əndəlibdir.

Ondetia (lat. Ondetia) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. == Növləri == Ondetia linearis Benth.

Əndəbil — İranda Ərdəbil ostanının kəndlərində biri, Xalxal şəhristanında yerləşir.

Əndəbil bu mənalarda gələ bilər: Əndəbil (Xalxal) — Cənubi Azərbaycannın Xalxal şəhristanının kəndlərindəndir. Əndəbil (Şəbistər) — Cənubi Azərbaycannın Şəbistər şəhristanının kəndlərindəndir.

Əndəbil (fars. اندبيل‎) — Şərqi Azərbaycan ostanının kəndlərində biri, Şəbistər şəhristanının Sofiyan bölməsinin Çilləxanə qəsəbəsində yerləşir. Kəndin uzun bir tarixi var. == Əhalisi == 2006-cı il məlumatına görə kənddə 739 nəfər yaşayır (206 ailə).

Əndəbil (fars. اندبيل‎) — Şərqi Azərbaycan ostanının kəndlərində biri, Şəbistər şəhristanının Sofiyan bölməsinin Çilləxanə qəsəbəsində yerləşir. Kəndin uzun bir tarixi var. == Əhalisi == 2006-cı il məlumatına görə kənddə 739 nəfər yaşayır (206 ailə).

Əndəbil bu mənalarda gələ bilər: Əndəbil (Xalxal) — Cənubi Azərbaycannın Xalxal şəhristanının kəndlərindəndir. Əndəbil (Şəbistər) — Cənubi Azərbaycannın Şəbistər şəhristanının kəndlərindəndir.

Əndəlib Qaracadaği (XIX əsr, Əhər, Şərqi Azərbaycan ostanı – İrəvan) — XVIII əsrin sonları - XIX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan şairidir. Həyat və fəaliyyətinin əsas hissəsi İrəvan xanlığı ilə bağlı olan şair, sonuncu İrəvan xanı Hüseynqulu xanın yanında mirzəlik etmişdir. Ən məşhur əsəri "Leyli və Məcnun" poemasıdır. == Həyatı == Şairin doğum və ölüm tarixi haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Əsərlərindən müəyyənləşdirmək olur ki, Əndəlib Qaracadaği XVIII yüzilin 70-ci illərində Əhər qəsəbəsində anadan olmuşdur. Əndəlib Qaracadaği “Leyli və Məcnun” poemasının başlanğıcında özü haqqında qısa məlumat verərək yazır: Şairin özü haqqında verdiyi bu məlumatdan onun, İrəvan xanlığının Çar Rusiyası tərəfindən işğalından sonra İrəvanda hakimlik edən mayor Şubinin himayəsi altında yaşaması və onun sifarişi ilə əsərlər yaratması məlum olur. Həmçinin onun İrəvana köçməzdən əvvəl Qaradağ mahalının Əhər qəsəbəsində yaşaması müəyyənləşir. Şairin əvvəllər Əhərdə yaşamasını “Leyli və Məcnun” poemasından olan aşağıdakı misralar da təsdiq edir: Əndəlib kiçik yaşlarından etibarən sevməyə başlamış, uzun zaman iztirab çəksə də, arzusuna çata bilməmişdir. Əhərdə doğulan və gəncliyini orda keçirən Əndəlib, bu nəticəsiz sevgidən sonra doğma yurdunu tərk edərək qürbətə düşür. İrəvan xanı Hüseyn xanın adına yazdığı bir qəsidədə bu haqqda bəhs edir (qəsidənin bir hissəsi sağda verilir).

Gendemian sülh müqaviləsi — Rusiya ilə Xivə xanlığı arasında bağlanmış sülh müqaviləsi. == Sülh müqaviləsinin imzalanması == 1873-cü ilin iyun ayında Xivə xanlığı rus qoşunları tərəfindən işğal edildikdən sonra 24 avqust 1873-cü ildə Rusiyanın Türküstan general-qubernatoru K. F. Kaufman və Xivə xanı II Səid Məhəmməd-Rahim arasında Gendemian sülh müqaviləsi imzalanmışdır. Bu müqavilənin adı onun imzalandığı yerin — Xivə xanının yay iqamətgahı yerləşən Gendemian bağının adı ilə əlaqədar olmuşdur. == Sülhün şərtləri == Gendemian sülh müqaviləsini imzalamaqla Xivə xanı özünün Rusiyanın vassalı olduğunu etiraf edirdi. Müqavilənin mətnində qeyd olunurdu ki, xan özünü "Ümumrusiya imperatorunun itaətkar nökəri" hesab edir. Gendemian sülh müqaviləsinə əsasən Xivə xanlığı müstəqil xarici siyasətdən imtina edir, Rusiya hakimiyyətinin razılığı və icazəsi olmadan heç bir hərbi əməliyyata başlamamağı öhdəsinə götürürdü. Xanlığın Amudərya çayının sağ sahilindəki torpaqları Rusiyanın tərkibinə birləşdirilirdi. Rus tacirləri xanlığın ərzisinə gömrüksüz mal gətirmək və ticarət etmək hüququ alırdılar. Xanlıqda quldarlıq və qul ticarəti ləğv olunurdu. Sulh müqaviləsinə əsasən xan "əbədi olaraq quldarlığı və insan ticarətini ləğv etmək" öhdəliyinı yerinə yetirməli idi.

Adi xiyar (lat. Cucumis sativus) — bitkilər aləminin balqabaqçiçəklilər dəstəsinin balqabaqkimilər fəsiləsinin xiyar cinsinə aid bitki növü. Xiyar həm açıq torpaqda və həm də istixanalarda yetişdirilir. Xiyarın kal meyvələri 8–12 günlüyündə dərilir. Ondan təzə halda, turşudulmaq, duza və sirkəyə qoymaq üçün istifadə edilir. Xiyarın keyfiyyətində onun iri və ya xırdalığının böyük əhəmiyyəti var. Xırda, toxumları sütül xiyarlar daha keyfiyyətli hesab olunur. Standarta əsasən, duza qoyulacaq xiyarlar xırda (50 mm-ə qədər) və iri (51–70 mm) kornişonlara, xırda (71–90 mm), orta iri (91–120 mm) və iri xiyarlara (121–140 mm) bölünür. 140 mm-dən iri xiyarları duza və sirkəyə qoymaq olmaz. Xiyarın tərkibində 94–96% su, 1,8–2,5% şəkərlər, 0,6% azotlu maddə, 0,5% sellüloza, 0,2% üzvi turşular, 0,38–0,53% mineral maddələr, 4–10 mq% C vitamini, az miqdarda B1, B2, PP, karotin, biotin və pantoten turşusu vardır.