Berillium
Berillium (Be) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 4-cü elementdir. Berillium 1798-ci ildə fransız kimyaçısı L. Voklen tərəfindən qiymətli daş olan berrilldə aşkar etmişdir və adı da burdan götürülmüşdür. Yunan sözü olan "beryllos" berill deməkdir. Yüksək nisbətdə istilik çəkə bilmə xüsusiyyəti səbəbiylə, hava və kosmik cihazlarda, rabitə peyklərində, nüvə stansiyalarında və raket istehsalında istifadə edilir. Bundan əlavə, yüngül metal ərintilərində, X-şüası balonlarının pəncərələrində və saat yaylarının istehsalında da istifadə edilir. Yüksək bir ərimə nöqtəsinə sahib olması, yüngüllüyü və poladdan çox daha elastik bir metal olması səbəbiylə, kompüter hissələri istehsalında, jiroskoplarda və tikinti sektorunda sıx istifadə edilən bir elementdir. Berillium mis qarışığı da, qaynaq istehsalında, elektrik əlaqələrində və elektrodlarda istifadə edilir. Zümrüd və Akuamarin, Berilliumun qiymətli kristal formalarıdır. Berillium və tozları, zəhərli olmalardan dolayı, xüsusilə ağciyər xərçənginə yol aça bilməkdədir.
== Canlı orqanizmlərdə ==
Bitkilərdə berilliumun orta miqdarı quru maddəyə görə 0,010±0,001q/kq olur.
Berilium nitrat
Berilium nitrat - Be(NO3)2 formuluna malik kimyəvi birləşmədir. Berilium və nitrat turşusunun orta duzudur.
== Fiziki xassələri ==
Berilium nitrat – bərk kristal maddədir. Suda yaxşı həll olunur (107 q/100 ml 20 0C –də).
Birləşmə müxtəlif tərkibli kristalhidratlar şəklində mövcuddur. Qatı HNO3 əlavə edildikdə Be(NO3)2•4H2O və ya [Be(H2O)4](NO3)2) tetrahidrat sulu məhlullardan ayrılır. Be(NO3)2•3H2O trihidrat (xüsusilə 54% HNO3 olan məhlullardan kristallaşır) və Be(NO3)2•2Н2O dihidrat da məlumdur.
== Alınması ==
Berilium nitratı berilium oksid və ya berilium hidroksidin nitrat turşusu ilə və ya mübadilə
reaksiyası zamanı almaq olar:
B
e
O
+
2
H
N
O
3
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {BeO+2\ HNO_{3}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+H_{2}O}}}
B
e
(
O
H
)
2
+
2
H
N
O
3
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Be(OH)_{2}+2\ HNO_{3}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+2H_{2}O}}}
B
e
S
O
4
+
B
a
(
N
O
3
)
2
⟶
B
e
(
N
O
3
)
2
+
B
a
S
O
4
{\displaystyle {\mathsf {BeSO_{4}+Ba(NO_{3})_{2}\longrightarrow \ Be(NO_{3})_{2}+BaSO_{4}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Berilium nitrat digər nitratlar kimi mübadilə reaksiyalarının əksəriyyətinə daxil olur. Qələvi metalların karbonatları, sulfidləri və ammonium ilə reaksiyaya daxil olaraq berilium hidroksid alınır:
B
e
(
N
O
3
)
2
+
N
a
2
S
+
2
H
2
O
⟶
B
e
(
O
H
)
2
+
H
2
S
+
2
N
a
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+Na_{2}S+2H_{2}O\longrightarrow Be(OH)_{2}+H_{2}S+2NaNO_{3}}}}
B
e
(
N
O
3
)
2
+
N
a
2
C
O
3
+
H
2
O
⟶
B
e
(
O
H
)
2
+
C
O
2
+
2
N
a
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+Na_{2}CO_{3}+H_{2}O\longrightarrow \ Be(OH)_{2}+CO_{2}+2NaNO_{3}}}}
Berilium nitrat sulu məhlullarda qismən hidrolizə uğrayır və əsası nitrat alınır:
B
e
(
N
O
3
)
2
+
H
2
O
⟷
B
e
(
O
H
)
N
O
3
+
H
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {Be(NO_{3})_{2}+H_{2}O\longleftrightarrow Be(OH)NO_{3}+HNO_{3}}}}
1000 0C –də termiki parçalanma baş verir və berilium oksid,oksigen, azot oksidləri alınır:
2
B
e
(
N
O
3
)
2
⟶
2
B
e
O
+
4
N
O
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2Be(NO_{3})_{2}\longrightarrow \ 2BeO+4NO_{2}+O_{2}}}}
== Tətbiqi ==
Əvvəllər, elektrik işıqlandırmanın geniş yayılmadığı dövrdə berilum nitratı, qaz ilə işləyən lampaların qapaqlarını hazırlamaq üçün istifadə edirdilər.
== İstinadlar ==
Неорганическая химия.
Berklium
Berklium (Bk) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 97-ci element. İlk dəfə süni yolla sintez edildiyi Berkli universitetinin şərəfinə adlandırılmışdır.
Bellium
Bellium (lat. Bellium) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid biki cinsi.
Trillium albidum
Trillium albidum (lat. Trillium albidum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium angustipetalum
Trillium angustipetalum (lat. Trillium angustipetalum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium catesbaei
Trillium catesbaei (lat. Trillium catesbaei) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium cernuum
Trillium cernuum (lat. Trillium cernuum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium chloropetalum
Trillium chloropetalum (lat. Trillium chloropetalum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium cuneatum
Trillium cuneatum (lat. Trillium cuneatum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium decipiens
Trillium decipiens (lat. Trillium decipiens) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium decumbens
Trillium decumbens (lat. Trillium decumbens) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium discolor
Trillium discolor (lat. Trillium discolor) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium flexipes
Trillium flexipes (lat. Trillium flexipes) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Sallaq trillium yazda çiçəkləyən çoxillik bitkidir və daha çox ABŞ-nin qərb hissələrində yayılmışdır.
Bəzi populyasiyaları Filadelfiyanın şərqində və Alabama ştatının cənub hissələrində yayılıb.
Kanadada bitki nadir hallarda rast gəlinir və burada onun yox olma təhlükəsi var və bitki qorunur.
Trillium foetidissimum
Trillium foetidissimum (lat. Trillium foetidissimum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium grandiflorum
Trillium grandiflorum (lat. Trillium grandiflorum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium lancifolium
Trillium lancifolium (lat. Trillium lancifolium) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium luteum
Trillium luteum (lat. Trillium luteum) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium nivale
Trillium nivale (lat. Trillium nivale) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
Trillium oostingii
Trillium oostingii (lat. Trillium oostingii) — melantkimilər fəsiləsinin trillium cinsinə aid bitki növü.
