Piperidin
Piperidin (pentametilenimin) – heksahidropiridin, bir azot atomu olan altı üzvlü doymuş halqadır.Ammonyak iyli ,rəngsiz maye olan piperidin suda və bir çox üzvi həlledicilərdə həll olub azeotrop qarışıq əmələ gətirir. (35% suyun kütlə payı, Tqay. – 92.8 0 C)
Piperidinin adı latın sözü olan “ Piper nigrum ” – yəni qara bibərdən götürülüb.
== Fiziki-kimyəvi xassələri ==
Piperidin (pentametilenimin) - heksahidropiridin bir azot atomu olan altı üzvlü doymuş halqadır. Ammonyak iyli, rəngsiz maye olan piperidin suda və bir çox üzvi həlledicilərdə həll olur, su ilə azeotrop qarışıq (suyun kütlə payı 35%, qaynama temperaturu 92.8 °C) əmələ gətirir. Struktur fraqmenti kimi alkaloidlər və əczaçılıq preparatlarının tərkibinə daxildir. Kimyəvi formulu: C5H11N, sistematik adı pentametilenimin, molyar kütləsi 85,15q/mol, sıxlığı 0,862q/sm3, ərimə temperaturu -7 °C, qaynama temperaturu 106 °C, sındırma əmsalı 1,4530, dinamik özlülüyü 25°С-də 1,573Pa•s, maqnit həssaslığı -64,2•10-6 sm3/mol, turşuluğu 11,24 pKa.
Kimyəvi xassələrinə görə piperidin tipik ikili alifatik amindir. Mineral turşularla duzlar əmələ gətirir, azot atomu ilə asanlıqla alkilləşir və asilləşir, keçirici metallarla (Cu, Ni və s.) kompleks birləşmələr əmələ gətirir. Qələvi mühitdə hipoxloridlərin təsirindən uyğun N-xloramin C5H10NCl əmələ gətirir.
Piperazin
Piperazin (heksahidropirazin, dietilendiamin), C4H10N2 – üzvi maddə, alifatik tsiklik aminlərə aiddir.
== Alınması ==
Piperazinin sintezi 175-2000C-də (metal Ni, Co, Cu, Pt) katalizatorların iştirakı ilə etilendiaminin və polietilenpoliaminlərin tsiklləşmə reaksiyası ilə; 150-3000C-də hidrogen ilə ammonyak qarışığının 10-25MПА təzyiqində mono-, di- və trietanolaminin və yaxud onların qarışığının alkilendiaminlərlə dehidrotasiyası ilə yerinə yetirilir. Məsələn:
Ondan əlavə piperazin ammonyakla və 1,2-dixloretanın sintezi ilə alınan etilendiaminin əlavə məhsuludur.
== Fiziki kimyəvi xassələri ==
Piperazin tipik amin iyli, rəngsiz, bərk hidroskopik kristaldır. Suda qliserində yaxşı, etanolda isə pis həll olur.
Ərimə temperaturu. Tə-(1120C), qaynama temperaturu, Tq (1460C). Su ilə asan 440C-də ərimə temperaturu olan heksahidrat əmələ gətirir. Su məhsulları əsas xassələrə malikdirlər.
Piperazin ikili alifatik aminlərin bütün xassələrinə malikdir; alkilləşmə, nitrozlaşma, 2 azot atomunun NH-rabitəsindən xlorlaşma.
Piridin
Piridin -bir azot atomundan ibarət altı həlqəli tsiklik quruluşa malik aromatik birləşmədir. Formulu - C5H5N
== Alınması ==
Piridin hələ əlkimyaçılar dövründən məlumdur. 1851- ci ildə Şotland kimyaçısı Tomas Anderson tərəfindən alınmışdır.
Piridin almaq üçün əsas xammal daşkömür qatranıdır. Sənayedə piridini 2:1 nisbətində asetilen və hidrogen sianiddən
2HC≡CH + HC≡N→C5H5N.
və ya katalizator iştirakı ilə nitrildən sintez edirlər. Katalizatir olaraq kobalt birləşməsi götürülür
== Xassələri ==
Piridin maye şəklində olub kəskin iyə malikdir, rəngsizdir, suda və digər üzvi həlledicilərdə həll olur. Piridin zəif əsasdır, qüvvətli mineral turşularla duz əmələ gətirir. Həmçinin ikiqat duzlar və kompleks birləşmələr əmələ gətirir.
Piridin alifatik aminlərə nisbətən daha zəif əsasdır. Onun sulu məhlulu lakmusu göy rəngə boyayır.