Поиск по словарям.

XVI əsrin son rübündə Osmanlı-Səfəvi müharibəsinin gedişində Azərbaycanın əksər ərazilərinin işğal olunması nəticəsində Azərbaycan dövlətçiliyinin inkişafına ağır zərbə vuruldu, əhali fəlakətlə üzləşdi. İşğalın ilk mərhələsində Osmanlı hakim dairələri Səfəvi hakimiyyəti dövründə müəyyən olunmuş vergi məbləğləri və mükəlləfiyyətlərlə kifayətlənirdilər, lakin işğalın sonrakı mərhələsində onlar dövlət xəzinəsini zənginləşdirmək, şəxsən varlanmaq məqsədilə tədricən vergilərin məbləğini və mükəlləfiyyətlərin sayını artırırdılar. Osmanlı istilasının ağırlığını çəkmiş Azərbaycan əhalisi müstəqil siyasi inkişaf arzusu ilə mübarizəyə qalxırdı. Osmanlı hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın iqtisadi vəziyyəti ağır idi. Əhali uzun müddət yaşadığı ata-baba yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qalırdı. Əhalinin yaşadığı yerlərdən getməsi Osmanlı zülmünə qarşı olan etirazın özünəməxsus formalarından birinə çevrilmişdi. XVI əsrin sonlarına doğru Azərbaycanda yaranmış vəziyyətin şahidi olmuş tarixçi İskəndər bəy Münşi Osmanlı işğalı dövründə Təbrizdəki şəraiti belə təsvir edir: "Təbriz əhalisinin bir hissəsi şəhər işğal olunarkən qılıncdan keçirilmiş, digər bir qismi əsir kimi aparılmış, qalanları isə Əcəm İraqının şəhərlərinə qaçmışdılar". İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata görə, Osmanlı işğalı illərində "Təbriz şəhərində əhali qalmamışdı". "Abadlığına və əhalisinin sayına görə islam aləminin şəhərləri arasında tayı-bərabəri olmayan" Təbriz şəhərinin əhalisinin tamamilə köçməsi haqqında Osmanlı mənbələrində də məlumatlar vardır. XVI əsrin sonlarında Osmanlı imperiyasının iqtisadi vəziyyəti xeyli ağırlaşmışdı.

Feminist hərəkatı (qadın hərəkatı və ya sadəcə feminizm olaraq da bilinir) reproduktiv hüquqlar, məişət zorakılığı, analıq məzuniyyəti, bərabər maaş [en], qadınların seçki hüququ, cinsi təcavüz kimi məsələlərdə aparılan islahatlar üçün bir sıra siyasi kampaniyalardan bəhs edir və cinsi təcavüz - bunların hamısı feminizm və feminist hərəkatın damğası altındadır. Hərəkatın prioritetləri ölkədən ölkəyə və cəmiyyətdən cəmiyyətə dəyişir və bəzi ölkələrdə qadın cinsiyyət orqanlarının kəsilməsinə qarşı mübarizə, digər ölkələrdə şüşə tavana qarşı. Qərb dünyasının bəzi ölkələrində feminizm üç dalğadan keçib. Birinci dalğa feminizmi orta və yuxarı sinif ağ qadınlara yönəlmiş, seçki hüququ və siyasi bərabərliyi əhatə etmişdir. İkinci dalğa feminizmi sosial və mədəni bərabərsizliklə mübarizə aparmağa çalışdı. Birinci feminizm dalğası, əsasən, ağ rəngli orta sinif qadınlarını təsir edərkən, ikinci dalğa rəngli qadınları və inkişaf etməkdə olan ölkələrin qadınlarını cəlb etdi . Üçüncü Dalğa feminizmi maddi, sosial və mədəni bərabərsizliklərlə mübarizə aparmağa davam edir və qadınlar üçün siyasətdə və mediada daha çox təsir göstərmək üçün bir kampaniya daxildir. Feminizmin dördüncü dalğası, ənənəvi olaraq marjinal qrupların sosial təbəqələşməsinə kömək edən bir-birinə bağlı güc sistemlərini araşdırır. Çində feminizm XX əsrdə 1911-ci ildə Sinxay inqilabı ilə başladı. Çində feminizm sosializm və siniflər problemləri ilə sıx əlaqəlidir.

"Fransa Hərəkatı" (fr. Action française [AF]) — Fransada burbonların Orlean qolunu dəstəkləyən milliyətçi və monarxist siyasi təşkilat. Üçüncü Fransa Respublikası dövründə populyar idi. 8 aprel 1898-ci ildə Henri Vojua və Moris Püjo seçkilərdə iştirak etmək məqsədilə "Fransa Hərəkatı Komitəsi"ni yaratmışdılar. Seçkilərdəki məğlubiyyətdən sonra, 19 dekabr 1898-ci ildə Moris Pujo "L'Eclair" qəzetində fransızlara müraciətlə "Fransa Hərəkatı" başlıqlı məqalə dərc etmişdir.

Husçular hərəkatı (həmçinin Husçu müharibələri və Bohemiya müharibələri kimi də adlanır) — Yan Qus tərəfdarlarının 1419–1434-cü illərdə Çexiyada və ətraf ölkələrdə keçirdiyi reformasiya xarakterli hərakat. Bu müharibələr Avropada odlu silahların həlledici rol oynadığı ilk müharibə idi. Husçu döyüşçülərinin çoxu piyadalar idi, onların daha çoxsaylı zirehli cəngavər orduları ilə döyüşlərdə əldə etdiyi qələbələr müharibələr tarixində inqilab yaratdı. Lakin sonda, bu hərəkat qəti nəticəsi olmayan hərəkat idi. XIV əsrin ortalarında Çexiya kralı IV Karl (1342–1378) Müqəddəs Roma imperiyasında imperator seçildi. Çexiya bu imperiyanın tərkibində ən güclü dövlətə çevrildi. Çexiya kralı imperator seçmək hüququ almış knyazlar içərisində birinci yeri tutdu. IV Karl müharibələrə etməkdən çəkinirdi. Lakin o torpaq satın almaq, övladlarına dövlət üçün sərfəli olan nikahlar bağlatmaq yolu ilə Çexiya krallığının ərazisini genişləndirə bildi. IV Karl iri feodalların da hüquqlarını məhdudlaşdırmağa da cəhd göstərsə də, bu sahədə böyük uğur qazana bilmədi.

Kifayə (ərəb. كفاية‎, [keˈfæːjæ]) — tam adı (ərəb. الحركة المصرية من أجل التغيير‎‎) Misir Ərəb Respublikasında siyasi partiya.

Kipr əməliyyatı (türk. Kıbrıs Harekâtı), həmçinin Türkiyənin Kiprə müdaxiləsi (yun. Τουρκική εισβολή στην Κύπρο) və ya Atilla əməliyyatı (türk. Attila Harekatı) — 20 iyul 1974-cü ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Kiprdə başlatdığı və 14 avqust tarixində türk silahlı birləşmələrinin paytaxt Nikosiyaya daxil olması ilə nəticələnən əməliyyat. Türkiyə hökuməti bu əməliyyatın Sürix və London müqaviləsinin 4-cü maddəsinə istinadən yerinə yetirildiyini bildirmişdir. Buna baxmayaraq BMT və Avropa Şurası bunu işğal olaraq qiymətləndirmişdir. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 29 iyul 1974-cü il tarixli 573 saylı qərarında və Afinadakı Apelyasiya Məhkəməsinin 21 mart 1979-cu il tarixli qərarında Türkiyənin müdaxiləsinin qanuni olduğu vurğulanmışdır. Ancaq, beynəlxalq qərarların çoxu bunu "işğal" olaraq adlandırmışdır. Türklər və yunanlar arasında ilk hadisələr 1920-ci ildə, Osmanlı imperiyasının 1878-ci il tarixli 50 illik icarə müqaviləsi ilə adanı Böyük Britaniyaya verməsindən sonra, icarə müddətinin bitməsinə 8 il qalmış başladı. Bu hadisələr yalnız siyasi döyüşlər olsa da, silahlı toqquşmalar şəklini almayıb.

Ludçular — XIX əsrdə toxuculuq maşınlarını məhv edən radikal fraksiya yaradan, İngiltərə toxuculuq işçilərinin anda əsaslanan gizli təşkilatı. Qrupun adının Lester yaxınlığındakı Ansteydən olan əfsanəvi toxucu Ned Ludddan götürüldüyü güman edilir. Onlar standart əmək təcrübəsini əvəz etmək üçün maşınlardan "fırıldaqçı və aldadıcı şəkildə" istifadə edən istehsalçılara etiraz edirdilər. Ludçular, onların sənayedəki rollarını maşınların alacağını bildikləri üçün bacarıqlarını öyrənməyə sərf olunan vaxtın boşa gedəcəyindən narahat idilər. Bir çox Ludçu fabriklər oxşar məhsulları daha ucuz satdığı üçün bağlanmış emalatxanaların sahibləri idi. Həmin emalatxana sahibləri üçün bir fabrikdə iş tapmaq çox çətin idi, çünki fabriklərdə əşyaların istehsalı emalatxanada eyni şeyi istehsal etməkdən daha az işçi tələb edirdi. Bu, bir çox insanı işsiz və qəzəbli etdi. Ludçular hərəkatı İngiltərənin Nottingem şəhərində başladı və 1811-ci ildən 1816-cı ilə qədər davam edən bütün regionda üsyanla yekunlaşdı. Dəyirman və fabrik sahibləri etirazçıları güllələməyə başladılar və nəticədə hərəkat, təqsirləndirilən və məhkum edilmiş Ludditlərin edamı və cəza daşınmasını ehtiva edən qanuni və hərbi güclə yatırıldı. Zaman keçdikcə bu termin sənayeləşməyə, avtomatlaşdırmaya, kompüterləşdirməyə və ya ümumiyyətlə yeni texnologiyalara qarşı çıxanları ifadə etmək üçün istifadə edildi.

Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı — Azərbaycan Xalq Cəbhəsi(1989—1995)qurucusu və lideri Əbülfəz Elçibəyin başçılığı altında keçirilmiş etiraz mitinqləridir. İlk etiraz mitinqi 1988-ci il fevralın 19-da Bakıda başladı. Topxana hadisələri ilə mitinqlərin yeni dalğası — Meydan hərəkatı (1988-ci il 17 noyabr — 5 dekabr) yarandı və dekabrın 4-də hakimiyyət orqanları Azadlıq meydanındakı oturaq mitinqi ordunun köməyi ilə dağıtmağa nail oldular. XX əsrin 80-ci illərinin sonunu Azərbaycan xalqının siyasi oyanışı, onun siyasi proseslərdə fəal iştirakı dövrü kimi səciyyələndirmək olar. Azərbaycan xalqının siyasi oyanışı 1987-ci ilin axırları – 1988-ci ilin əvvəlində başlanmış, 1990-cı ilin yanvar hadisələrindən sonra keyfiyyətcə yeni hərəkata – milli azadlıq hərəkatına çevrilmiş xalq hərəkatı ilə bağlıdır. Xalq hərəkatı fonunda 23 sentyabr 1989-cu ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti "Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının suverenliyi haqqında" Azərbaycan SSR-in Konstitusiya Qanununu qəbul etdi. Bu qanunun 5-ci maddəsində qeyd edilir ki, "Azərbaycan SSR-in suverenliyi Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan MSSR və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti də daxil olmaqla respublikanın bütün ərazisinə şamil edilir" və "Azərbaycan SSR-in digər müttəfiq respublikalarla sərhədləri yalnız müvafiq respublikaların qarşılıqlı sazişi üzrə dəyişdirilə bilər". 1990-cı il yanvarın 20-də Azərbaycanın o vaxtkı rəhbərliyinin istəyi və SSRİ rəhbərliyinin əmri ilə Azərbaycanda kommunist rejimini hakimiyyətdə saxlamaq və güclü milli-azadlıq hərəkatına çevrilməkdə olan oyanışı boğmaq məqsədilə Bakıda Sovet Ordusu tərəfindən 20 Yanvar faciəsi törədildi. Törədilən vəhşiliklər nəticəsində yüzlərlə Azərbaycan vətəndaşı həlak oldu və yaralandı. Ölkədə 1991-ci ilin ortalarınadək davam edən fövqəladə vəziyyət elan olundu.

Məzdəkilər hərəkatı — Məzdəkin rəhbərliyi ilə 481 – 529-cu illərdə Sasani zülmünə və feodallara qarşı baş vermiş hərəkat, erkən orta əsrlərin ən mühüm ictimai və tarixi hadisələrindən biri idi Maniçiliyin təsiri altında yaranmış Məzdəkilər hərəkatı özünəməxsus spesifik xüsusiyyətlərə malk olmuşdur. V əsrin sonunda meydana çıxmış məzdəkilər hərəkatı başqa sosial hərəkatlar kimi cəmiyyətin sayca çox cüzi hissəsini təşkil edən yüksək təbəqənin xalq kütlələrini hədsiz istismarı və əsarət altına salması zəminində genişlənib artdı. Məzdəkilər hərəkatının səbəblərini araşdırarkən, hər şeydən əvvəl, o dövrün sosial və iqtisadi vəziyyətini təhlil etmək lazımdır. Əhalinin dörd zümrəsindən ən çox istismar olunanı — əkinçiləri, maldarları, sənətkarları və ticarətlə məşğul olanları öz tərkibində birləşdirən "vergi verənlər" zümrəsi idi. Kəndli və şəhər icmaları o zaman tənəzzül dövrünü keçirirdilər. İri torpaq sahibləri, necə olursa olsun, icmaların və xırda sahibkarların torpaqlarını ələ keçirməyə çalışırdılar. Geniş torpaq sahələrinin bir ovuc sahibkarın əlində toplanması prosesi gedirdi. Torpaq sahiblərinin, dövlətin və kahinlərin istismarına məruz qalan əhali gücçatmaz vergiləri ödəməli olurdu. Bununla yanaşı, şahənşahın çoxlu canlı və maddi ehtiyatlar tələb edən fəal xarici siyasətini də nəzərə almaq zəruridir. "Vergi verən" zümrə ilə əyanlar arasında günü-gündən dərinləşən ziddiyyət şəraitində Bamdadın oğlu Məzdəkin başçılıq etdiyi hərəkat meydana çıxdı.

Məşrutə hərəkatı, İran Konstitusiya inqilabı və ya İran burjua inqilabı — 1905–1911-ci illərdə baş vermiş və Qacarlar dövlətində parlamentin əsasının qoyulması ilə nəticələnmiş inqilab nəzərdə tutulur. İnqilab İranda müasir eranın başlanğıcını qoyaraq fundamental dəyişikliklərə yol açdı. Bu dövrdə burjua mətbuatında o dövrə qədər görülməmiş miqyasda müzakirələr başladı və yeni iqtisadi imkanlar mümkünləşdi. Bir çox qrup inqilabın gedişatına təsir edə bilmək üçün mübarizə aparırdı və nəticədə istər-istəməz cəmiyyətin bütün təbəqələri müəyyən qədər dəyişikliyə məruz qaldı.Nəsrəddin şah Qacarın uzun müddət uğrunda mübarizə apardığı köhnə qaydalar nəhayətki yeni qaydalarla əvəzləndi, yeni ifadə formaları, yeni sosial və siyasi şərait formalaşdı. Müzəfərəddin şah Qacar ölümündən qısa müddət əvvəl — 1906-cı ildə konstitusiyanı imzaladı. Lakin ondan sonra taxta çıxan Məhəmmədəli şah konstitusiyanı ləğv etdi və Rusiyadan, Böyük Britaniyadan dəstək aldıqdan sonra 1908-ci ildə parlamenti bombardman etdi. Bu hadisə yeni konstitusiya hərəkatının yaranmasına səbəb oldu. Konstitusiyaçı qüvvələr Tehrana yürüş etdi və Məhəmmədəli şahı azyaşlı oğlu Əhmədin xeyrinə hakimiyyətdən əl çəkməyə məcbur edildi. Atasının yerinə taxta çıxan Əhməd şah Qacar 1909-cu ildə konstitusiyanı yenidən bərpa etdi. 1921-ci il çevrilişi bir çox mühüm dəyişikliklərə səbəb oldu və 1925-ci ildə Pəhləvi sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi ilə nəticələndi.

Oyan Hərəkatı (OYAN, Wake up) — Azərbaycandan kənar ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatçılığı ilə yaradılmış siyasi hərəkat. 2016-cı il 6 mart tarixində Niderland Krallığının paytaxtı olan Amsterdam şəhərində qurulan hərəkatın əsas məqsədi Azərbaycanda hakimiyyəti özünə xidmət etməyə məcbur edə bilən təşkilatlanmış güclü xalqı formalaşdırmaq və hazırkı rejimə qarşı vahid dinc mübarizə platforması yaratmaqdır. Oyan Hərəkatının üzvləri inanır ki, Azərbaycanda avtoritar rejimdən xilas olmağın yeganə yolu xalqı təşkilatlandırmaq, kütləvi itaətsizlik aksiyalarında xalqın maksimum iştirakını təmin etmək və bu proseslərin nəticəsi olaraq mühacir hökumət formalaşdırmaqdır. Oyan Hərəkatı bütün fəaliyyətini 3 əsas istiqamətdə qurur: Ölkədə siyasi şüurun inkişaf etdirilməsi və hər bir vətəndaşa dövlətin formalaşmasında onun iştirakının vacibliyini vətəndaşa inandırmaq: İnstitutlaşmış şəxsiyyətə pərəstişi dağıtmaq, Yaltaqlığı mübarizə ilə əvəz etmək. Xalq arasında həmrəyliyi formalaşdırmaq: İnsanlar arasında dəyişikliyə və xoşbəxt gələcəyə olan inamı formalaşdırmaq, Minimal risk tələb edən aksiyalardan başalayaraq xalqı ölkə miqyasında kütləvi itaətsizlik aksiyalarına cəlb etmək. Dağılmış siyasi və ictimai institutları xalqın iştirakı ilə bərpa etmək: Mühacir hökumət formalaşdırmaq, Yeni liderlər xalqa təqdim etmək. Hərəkat öz fəaliyyətini aşağıdakı struktur üzərindən həyata keçirdir: Hümmət – Hərəkatın ən ali qərarverici orqanıdır. Hümmətə üzvlük 3 mərhələli müsabiqədən keçir. Bu müsabiqədən uğurla keçmiş şəxslər Hümmətin sıralarına qatılırlar. Hümmət Assambleyanı (Qanunverici orqan), Konsulları (İcraedici orqan) və Nəzarət – Təftiş Komitəsinin üzvlərini seçir.

Pakistan hərəkatı və ya Pakistan təxribatı (urdu تحریکِ پاکِستان — Teḥrīk-i Pākistān) 20-ci əsrin birinci yarısında Pakistanın Müsəlmanlardan olan Dominionunu yaratmağı hədəfləyən və uğur qazanan bir siyasi hərəkat idi. (və Britaniya Hindistanının əksər əraziləri.) Pakistan Hərəkatı əvvəlcə Aliqarx Hərəkatı olaraq başladı və nəticədə İngilis Hind Müsəlmanları dünyəvi bir siyasi kimlik inkişaf etdirməyə başladılar. Tezliklə, Pakistan Hərəkatının başlanğıcını qeyd edən Bütün Hindistan Müsəlman Birliyi yarandı. Hərəkatın yüksək rəhbərlərinin bir çoxu Böyük Britaniyada təhsil almış, bir çoxları Əliqarx Müsəlman Universitetində təhsil almışlar. Tezliklə Daka Universitetinin bir çox məzunu da qoşuldu. Pakistan Hərəkatı Hindistan müstəqillik hərəkatının bir hissəsi idi, lakin nəticədə Hindistan müsəlmanlarının siyasi maraqlarını qoruyan yeni bir millət dövləti yaratmağa çalışdı. İqbal və Faiz kimi urdu şairləri ədəbiyyatdan, şeirdən və nitqdən siyasi şüur ​​üçün güclü bir vasitə kimi istifadə etdilər. Bir çox insan Pakistan Hərəkatının əsas hərəkətverici qüvvəsinin müsəlman əksəriyyətli əyalətlərin yox, müsəlman azlıqlıq əyalətlərinin, Birləşmiş Vilayətlərin və Bombay Başçılığının müsəlman icması olduğunu düşünə bilər. Ancaq bu görüş ən yaxşı halda qisməndir. Məsələn, Bengal əhalisinin əksəriyyəti müsəlmanlar idi və hərəkatın kulminasiya nöqtəsində əsas rol oynayırdı.

Pavlikanlar hərəkatı — VIII əsrin ən böyük sosial hərəkatlarından biridir. Qafqaz Albaniyasında VII əsrdə yaranmış hərəkat buradan Ermənistana, daha sonra isə bütün Bizans ərazisinə yayılmışdır. Ziya Bünyadov qeyd edir ki, indiyədək heç bir tədqiqatçı deməmişdir ki, pavlikian hərəkatının meydana gəlməsi Albaniya ilə əlaqədardır. Yalnız Q. M. Bartikyan qeyd etmişdir ki, çox qədimdə pavlikianların adı "ən uzaq Qafqaz Albaniyasında da" çəkilirdi. Y.E.Lipşis, St.T.Melik-Baxşyan, L.Q.İohannisyan, F.Konnibir və digərləri belə zənn edirlər ki, pavlikian hərəkatı VI əsrdə törəmişdi, lakin Q.Bartikyan Matenadaranda olan iki sənəd əsasında iddia edir ki, bu hərəkat VII əsrdə meydana gəlmişdir. Bu əlyazmalarında aşkara çıxarılmışdır ki, ən qədim bir mənbədə: 706- 707-ci illərdəki Partav kilsə yığıncağının qətnaməsində pavlikianların adı çəkilir. Qətnamənin tam mətni belədir: VII əsrin axırı – VIII əsrin əvvəllərində ərəblər Albaniyada öz hakimiyyətlərini hələ qurmamış olsalar da, Albaniya üzərinə böyük bac qoymuşdular. Yerli feodallar, bu bacı verməklə əlaqədar olaraq öz zərərlərini ödəmək üçün əhalidən yığılan vergi yükünü daha da ağırlaşdırmağa başlayanda ölkədə xalq həyəcana gəldi ki, bu da, adətən olduğu kimi nəticədə bidət hərəkatı xarakterini aldı. Bu hərəkatdan biri pavlikian hərəkatı idi. Girdiman yepiskopu Nersesin (Bakur) Albaniya knyazı I Varaz Trdatın arvadı Sparma ilə sazişə gəlib, erməni kilsəsindən ayrıldığını xəbər alan kimi erməni katolikosunun ciddi təşvişə düşməsinin səbəbi bu idi ki, müxtəlif bidətlər tez yayıla bilərdi.

Pavlikanlar hərəkatı — VIII əsrin ən böyük sosial hərəkatlarından biridir. Qafqaz Albaniyasında VII əsrdə yaranmış hərəkat buradan Ermənistana, daha sonra isə bütün Bizans ərazisinə yayılmışdır. Ziya Bünyadov qeyd edir ki, indiyədək heç bir tədqiqatçı deməmişdir ki, pavlikian hərəkatının meydana gəlməsi Albaniya ilə əlaqədardır. Yalnız Q. M. Bartikyan qeyd etmişdir ki, çox qədimdə pavlikianların adı "ən uzaq Qafqaz Albaniyasında da" çəkilirdi. Y.E.Lipşis, St.T.Melik-Baxşyan, L.Q.İohannisyan, F.Konnibir və digərləri belə zənn edirlər ki, pavlikian hərəkatı VI əsrdə törəmişdi, lakin Q.Bartikyan Matenadaranda olan iki sənəd əsasında iddia edir ki, bu hərəkat VII əsrdə meydana gəlmişdir. Bu əlyazmalarında aşkara çıxarılmışdır ki, ən qədim bir mənbədə: 706- 707-ci illərdəki Partav kilsə yığıncağının qətnaməsində pavlikianların adı çəkilir. Qətnamənin tam mətni belədir: VII əsrin axırı – VIII əsrin əvvəllərində ərəblər Albaniyada öz hakimiyyətlərini hələ qurmamış olsalar da, Albaniya üzərinə böyük bac qoymuşdular. Yerli feodallar, bu bacı verməklə əlaqədar olaraq öz zərərlərini ödəmək üçün əhalidən yığılan vergi yükünü daha da ağırlaşdırmağa başlayanda ölkədə xalq həyəcana gəldi ki, bu da, adətən olduğu kimi nəticədə bidət hərəkatı xarakterini aldı. Bu hərəkatdan biri pavlikian hərəkatı idi. Girdiman yepiskopu Nersesin (Bakur) Albaniya knyazı I Varaz Trdatın arvadı Sparma ilə sazişə gəlib, erməni kilsəsindən ayrıldığını xəbər alan kimi erməni katolikosunun ciddi təşvişə düşməsinin səbəbi bu idi ki, müxtəlif bidətlər tez yayıla bilərdi.

Qoşulmama Hərəkatı (Non-Aligned Movement - NAM) — özlərinin formal olaraq heç bir hərbi bloka tərəf olmadığını bildirmiş 120 dövlətin üzv olduğu, digər 17 ölkənin və 10 beynəlxalq təşkilatın müşahidəçi statusunda çıxış etdiyi beynəlxalq təşkilat. Hərəkatın yaradılması ideyası 1955-ci ildə Bandunq konfransında (İndoneziya) irəli sürülüb. 1961-ci ildə isə Fidel Kastro və marşal İosif Broz Titonun rəhbərliyi ilə Yuqoslaviyada keçirilən konfransda Bitərəf Dövlətlər Hərəkatının yaradıldığı elan olunub. Bitərəf Dövlətlər Hərəkatına üzv ölkələrin başçıları səviyyəsində 15 sammit keçirilib. Bu hərəkatın üzvü olan 53 ölkə Afrika, 37-i Asiya, 26-sı Latın Amerikası və 2-si Avropadandır.

Husçular hərəkatı (həmçinin Husçu müharibələri və Bohemiya müharibələri kimi də adlanır) — Yan Qus tərəfdarlarının 1419–1434-cü illərdə Çexiyada və ətraf ölkələrdə keçirdiyi reformasiya xarakterli hərakat. Bu müharibələr Avropada odlu silahların həlledici rol oynadığı ilk müharibə idi. Husçu döyüşçülərinin çoxu piyadalar idi, onların daha çoxsaylı zirehli cəngavər orduları ilə döyüşlərdə əldə etdiyi qələbələr müharibələr tarixində inqilab yaratdı. Lakin sonda, bu hərəkat qəti nəticəsi olmayan hərəkat idi. XIV əsrin ortalarında Çexiya kralı IV Karl (1342–1378) Müqəddəs Roma imperiyasında imperator seçildi. Çexiya bu imperiyanın tərkibində ən güclü dövlətə çevrildi. Çexiya kralı imperator seçmək hüququ almış knyazlar içərisində birinci yeri tutdu. IV Karl müharibələrə etməkdən çəkinirdi. Lakin o torpaq satın almaq, övladlarına dövlət üçün sərfəli olan nikahlar bağlatmaq yolu ilə Çexiya krallığının ərazisini genişləndirə bildi. IV Karl iri feodalların da hüquqlarını məhdudlaşdırmağa da cəhd göstərsə də, bu sahədə böyük uğur qazana bilmədi.

Rastafari hərəkatı və ya Rasta — 1930-cu illərdə Yamaykada yaranan yeni bir dini hərəkat. O zaman Yamayka əsasən xristian mədəniyyəti olan bir ölkə və xalqının 98%-i qara qulların nəslindən idi. Efiopiyanın son imperatoru olan Hayle Selassi (Ras Tafari Makonnen: vəliəhd Tafari Makonnen) tanrının dünyadakı əksi olaraq görən dinin və bu dinə bağlı olaraq ortaya çıxmış olan inanc və düşüncə formasınındır. Markus Qarvey də bu dinin peyğəmbəri kimi görülür. Buna qarşı, nə Hayle Selassi, nə də Markus Qarvey özlərini bu dinlə əlaqələndirmişlərdir. Bab Marleyin də mənsublarından biri olduğu bu dinin qurucusu Leonard Hovell olaraq tanınır. Misir mənşəli Ra dinlərinin Xristianlıq və Yəhudilik ilə qarışığından ibarət olan bir dindir. Musanın əsl yol göstərdiyi müqəddəs qövmmün qaralar xüsusilə də Etiyopyalılar olduğunu müdafiə edir. Rastafari hərəkatında müqəddəs vəd edilmiş torpaqlara zion (bir mənada cənnət) deyilməkdədir. Rastafarianistlər öz içlərində bir çox qola ayrıldıqlarından müxtəlif inanclara və cah (jah) anlayışına sahib ola bilirlər.

Sarıqamış hərəkatı — Rus İmperiyası ilə Osmanlı İmperiyası arasında Birinci dünya müharibəsi dövründə 1914-cü il dekabr ayından 1915-ci il yanvar ayına qədər Sarıqamış bölgəsində baş vermiş döyüşdür. Döyüş Osmanlı dövlətinin böyük hərbi səhvi nəticəsində Rusiya çarlığının qələbəsi ilə nəticələnmişdir. 1914-cü ilin noyabr ayında Azap və Köprüköyə hücum edən rus qoşunlarını məğlub edən III Ordunun komandanı Həsən İzzət paşa, rus ordusunu təqib etmək yerinə öz ordusunu 15 km geriyə çəkmişdi. O dövrdə Osmanlı ordusunun əsas məqsədi rus ordusunu məğlub edərək Bakı neftinə çatmaq və Alman imperiyasının sənaye ehtiyacını qarşılamaq idi. Bundan əlavə 1877-1878-ci il müharibəsindəki torpaq itkilərini (Batum, Qars, Ərdahan, Sarıqamış və Artvin) geri qaytarmaq üçün 1914-cü ildə Osmanlı dövlətinin baş komandan vəkili və Hərbi nazir Ənvər Paşa, Sarıqamış hərəkatının planını öz qərərgah zabitlərinə təqdim etdi. Həm Osmanlı, həm də alman zabitləri bu planı qəbul etmişdir. Şərqi qorumaqla vəzifələndirilən ordu III Ordu idi. Bu planı isə III Ordunun IX, X və XI Ordu korpusları və II Süvari tüməni tədbiq etməli idi. III Ordunun qərərgahı və IX Ordu korpusu Ərzurum qalasında, XI Ordu korpusu Elazığ qalasında bə X Ordu korpusu Sivasda yerləşmişdi. III Ordu IX Ordu korpusu - Əhməd Fevzi paşa X Ordu korpusu - polkovnik Hafiz Haqqı paşa XI Ordu korpusu - Əbdül Kərim paşa II Süvari tüməni III Ordunun ümumi gücünün 125.000 nəfər olduğu deyilsə də, bu saya döyüşçü olmayan nəqliyat birlikləri, anbar alayı, hərbi polis də daxil idi.

Staxanov hərəkatı — SSRİ-də sosialist istehsalı yenilikçilərinin — qabaqcıl fəhlələrin, kolxozçuların, mühəndis-texnik işçilərin yeni texnikanı mənimsəməklə əmək məhsuldarlığını yüksəltmək uğrunda kütləvi hərəkatı. 1935-ci ildə sosializm yarışının yeni mərhələsi kimi yaranmışdır. "Staxanov hərəkatı" onun təşəbbüsçüsü olan Donbas şaxtaçısı Aleksey Staxanovun adı ilə bağlıdır; Azərbaycan SSR-də Staxanov hərəkatının təşəbbüskarları — neft sənayesində Ağa Nemətulla, İsmayıl Mikayıl, Q.Əsədov, toxuculuq sənayesində K.Rzayeva, M.Nəbiyev, baramaaçmada A.Həsənov, M.Qafarov, duz sənayesində M.Musayev, kənd təsərüffatında B.Bağırova, Q.Səmədov və başqaları olmuşlar. Staxanov hərəkatının müxtəlif üsullarından Böyük Vətən müharibəsi illərində istifadə olunmuşdur. Bu sahədə qazanılan təcrübə müharibədən sonra da öz əhəmiyyətini saxlamışdır.

Sənət hərəkatı və ya incəsənət hərəkatı — müəyyən bir zaman müddətində (adətən bir neçə ay, il və ya onilliklər) və ya heç olmasa, qürur çağında bir qrup rəssamın ardınca gələn, müəyyən bir ümumi fəlsəfə və ya məqsəd daşıyan sənətdəki meyl və ya üslubdur. Hər bir ardıcıl hərəkətin yeni avanqard hərəkatı kimi qəbul edildiyi müasir incəsənətdə bədii cərəyanlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi.

Urdu hərəkatı — Urdu hərəkatı Britaniya Hindistanı dövründə Hindistan yarımadasının müsəlman icmalarının mədəni və siyasi şəxsiyyətinin ümumdünya dili və mədəni simvolu halına gətirməyə yönəlmiş bir ictimai-siyasi hərəkat idi. Hərəkat 19-cu əsrin ortalarında Əhməd Xanın Aliqarx hərəkatından qaynaqlanan Moğol İmperiyasının süqutu ilə başladı. Bütün Hindistan Müsəlman Liqası, Pakistan hərəkatına güclü təsir göstərdi. Pakistan müsəlmanları üçün Urdu statusu ilə bağlı mübahisə 1952-ci ildə Şərqi Benqalda Benqal Dili Hərəkatına da səbəb olmuşdı. "Urdu" adının ilk dəfə 1780-ci illərdə şair Qulam Həmdani Müşrəfi tərəfindən təsbit edildiyi güman edilir. Laşkari və ya orijinal Ləşkari ləhcəsi kimi də tanınır. Hind-Urdu mübahisəsi 1867-ci ildə İngiltərə hökuməti Birləşmiş əyalətlərin (indiki Uttar Pradeş) və Biharın hindu icmalarının rəsmi dilin fars-ərəb yazısını Devanaqari olaraq dəyişdirib hindi olaraq qəbul etməsini tələb etməyə hazırlaşdıqda ortaya çıxdı. hindu fəallarının tələbi ilə ikinci rəsmi dil kimi qəbul edildi.Müsəlman siyasətçi Əhməd Khan bu dəyişikliyin ən səsli rəqibi oldu. Urdu dilinə müsəlmanların" dil franki" kimi baxdı. Urdu kimi tanınan hakim Moğol İmperiyası tərəfindən hazırlanaraq Moğol məhkəməsinin rəsmi dili olan fars dilinə ikinci dil kimi istifadə edilmişdir.

Xaricilər (ərəb. الخوارج‎ əl-xəvaric; mənası – çıxıb gedənlər) — erkən İslam məzhəblərindən biri. Dini və siyasi məsələlərdə fərqli görüşləri və fəaliyyətləri ilə tanınan firqədir. Yenə müxalifləri tərəfindən Xaricilər haqqında istifadə olunmuş bir digər isimdə " Dindən çıxmış"mənasında "məriqa"dır. Lakin Özləri isə Xaricilər özlərini "Allah və peyğəmbərinə hicrət edənlər", "Kafirlərlə hər cür münasibəti kəsənlər "mənasında istifadə edirlər. Xaricilərin bəyənib, özləri üçün istifadə etdikləri başqa bir ad isə "Allah, şübhəsiz ki, Allah yolunda vuruşub öldürən və öldürülən möminlərin canlarını və mallarını Tovratda, İncildə, Quranda haqq olaraq vədd edilmiş, Cənnət müqabilində satın almışdır "ayəsi ilə əlaqəli olan şurat ismidir. Xarici sözünün mənası–çıxmaq, itaətdən çıxıb üsyan etmək deməkdir. Toplu olaraq xariciyyə və xəvaric kimi işlədilir. Firqənin adı barəsində müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür. Kəndlilərinə qarşı üsyan etdikləri üçün firqənin müxalifləri xəvaric ismini “insanlardan, dindən, haqqdan və Əlidən uzaqlaşan və hakimiyyətə qarşı adlandırılaraq camaatdan çıxanlar “olaraq işlədilmişdir.

Xürrəmilər hərəkatı (fars. خُرّمدينان‎ - Xorrâm-Dinân, ərəb. خُرَّميه‎ Khurrāmīyah) – Azərbaycanın Ərəb Xilafətinin tərkibində olduğu dövrdə ərəblərə qarşı Azərbaycanda başlamış, sonra Gilan, Mazandaran, Luristan və İrana yayılmış xalq hərəkatıdır. Xürrəmilər hərəkatının birinci mərhələsi üsyanın başlamasından Babəkin üsyana rəhbərlik etməyə başladığı zamana qədərki dövrü əhatə edir. I mərhələdə üsyanın əsas rəhbəri və aparıcı fiqur Azərbaycanın Ərdəbil şəhərindən olan Cavidan Səhrək oğlu olmuşdur. Xürrəmilər hərəkatının I mərhələsində baş verən hadisələr və döyüşlər əsasən Azərbaycan ərazisində olmuş və geniş yayılmamış, üsyan Ərəb Xilafəti üçün o qədər də böyük təhlükə törətməmişdir. 755-ci ildə baş verən və sözsüz ki, xürrəmilərin də iştirak etdikləri Sunbad üsyanı nəzərə alınmazsa, mənbələrdə "əl-müxəmmirə" – "qırmızı geyinmişlər" adı ilə məşhur olan xürrəmilərin ilk məlum çıxışı 162/778-ci ilə aid edilir. Üsyanın başında "Əbd əl-Qəhhar adlı birisinin" durduğu haqqında xəbər verən ət-Təbəridən fərqli olaraq Nizamülmülk üsyan başçısının Əbu Müslimin oğlu Əbu əl-Qərra olduğunu, üsyançıların "[Ə]bu Müslim sağdır. Məmləkəti tutaq!" şüarı ilə çıxış etdiklərini dəqiqləşdirir. Nizamülmülk üsyançıları "qırmızı geyinmişlər" əvəzinə, "xürrəmdinilərlə birləşmiş" ,"qırmızı bayraq (sorxələm) batinilər" adlandırır.

Zeitgeist hərəkatı (ing. Zeitgeist Movement) — cəmiyyətin və mövcud iqtisadi sistemin resurs paylaşdırılması və envayromentalizmi əsas alan qeyri-monetar sistemə dəyişdirilməsinin vacibliyini müdafiə edən qeyri-kommersiya təşkilatı. 2008-ci ildə Piter Josef tərəfindən ABŞ-də yaradılıb. 2007-ci ildə təşkilatın qurucusu Piter Josef aşağı Manhettendə özünün hazırladığı və maliyyələşdirdiyi Zeytgeyst olaraq adlandırdığı altı gecəlik canlı performans təqdim edib. 2012-ci ildə verdiyi bir müsahibədə bu performans əsasında hazırladığı Zeytgeyst filmlərinin ilk seriyası olan "Zeitgeist: The Movie" filminin sosial medyada milyon dəfələrlə izlənib böyük maraq döğurmasına çox təəccübləndiyini qeyd edib. Seriyanin ikinci filmi olan "Zeitgeist: Addendum" filminin 2008-ci ildə yayımlanmasından qısa müddət sonra Josef Zeytgeyst hərəkatını yaradır. İdeyanın əsasları cəmiyyət mühəndisi Jak Fresko tərəfindən yaradılmış ictimai model olan Venera layihəsindən qaynaqlanır. Venera layihəsində maşınlar bütün insan biliklərinə sahib super-beyin olan "Yer kürəsini əhatə edən avtonom qavrayıcı sistem" adlı süni zəka vasitəsilə sənaye və hökuməti idarə edir və resursları qoruyur. İlk illərində hərəkat özünü Venera layihəsinin aktivist qolu olaraq tanıdırdı. 2011-ci ilin aprel ayında iki qrupun əməkdaşlığı aşkar güc mübarizəsi zəminində sona çatır.

Momentum Hərəkatı (mac. Momentum Mozgalom) — Macarıstanın müxalif mərkəzçi liberal siyasi partiyası. Partiya Avropa üçün Liberallar və Demokratlar Alyansının Avropa partiyasının üzvüdür. Avropa Parlamentinin “Yeniləşən Avropa” qrupunun üzvüdür. “Macarıstan üçün dialoq” sol-yaşıl partiyası kimi Ukraynanı cəsarətlə dəstəkləyir. Momentum Hərəkatı Budapeştin 2024-cü il Yay Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi etmək hüququ uğrunda seçkilərdə iştirakına qarşı imza toplamaq üçün uğurlu kampaniyaya başlayıb. Hərəkat 260 min imza toplayıb ki, bu da referendumun təşkili üçün minimum həddi keçib. Bundan sonra, 2017-ci ilin fevral ayının sonunda səlahiyyətli orqanlar ərizəni geri götürüb. Partiya 2017-ci ilin martında təsis edilib. Partiya 2018-ci il aprelin 8-də keçirilən parlament seçkilərində iştirak edib.