прил. хирургический:
1. нуждающийся в лечении средствами хирургии, хирургическим вмешательством. Cərrahi xəstə хирургический больной, cərrahi yara хирургическая рана
2. используемый при операциях. Cərrahi alətlər хирургические инструменты, cərrahi ipək sap хирургический шелк, cərrahi qısqaclar хирургические зажимы, cərrahi tikişlər хирургические швы
3. осуществляемый средствами хирургии. Cərrahi müdaxilə хирургическое вмешательство
4. производимый для определения необходимости хирургического вмешательства. Cərrahi müayinə хирургическое обследование
5. относящийся к хирургии, связанный с хирургией. Cərrahi anatomiya хирургическая анатомия
Cərrahi kəsiklər
Cərrahi kəsiklər — Cərrahi əməliyyat zamanı, cərrahi kəsiklər əməliyyat prosedurunu asanlaşdırmaq və xəstəyə lazımi müdaxiləni etmək üçün çox vacibdir. Adətən əməliyyatda bir neçə kəsik eyni anda tətbiq edilir. Ümumiyyətlə, cərrahi əməliyyat zamanı cərrahi kəsiklər həm əməliyyatın gediş prosesinə mane olmaması, həm də xəstənin sağlığı baxımından, mümkün qədər kiçik və səliqəli edilməlidir.
== Anatomiya ==
Cərrahi kəsiklər əvvəlcədən planlaşdırılmış formada, bədənin istənilən müxtəlif hissələrinə tətbiq oluna bilər.
Tibbdə cərrahi əməliyyat zamanı tətbiq edilən cərrahi kəsiklərin hər birinin öz adı var və bu terminlər tarix boyu bu kəsiklərdən ilk istifadə edən məşhur cərrah və həkimlərin adını daşıyır.
Cərrahi maska
Cərrahi maska ― Tibbi üz maskası olaraq da bilinən bir maska.Səhiyyə işçiləri tərəfindən səhiyyə prosedurları zamanı istifadə edilmək üçün hazırlanmışdır. İstifadəçinin ağzından və burnundan maye damcı və aerozollara tökülən bakteriyaları tutaraq xəstələrdə və müalicə işçilərində infeksiyaların qarşısını almaq üçün hazırlanmışdır.
Rekonstruktiv cərrahi
Rekonstruktiv cərrahi (bərpa cərrahisi) doğuşdan gələn anormallıqlar, inkişaf anomaliyaları, qəza nəticəsindəki yaralanmalar, infeksiyalar, şişlər (xoşxassəli və bədxassəli) və digər xəstəliklər nəticəsində əmələ gələn zədələnmiş bədən qisimlərinə tətbiq edilir. Burada əldə ediləcək görünüşə diqqət edilsə də əsil məqsəd, yaralanmış və funksiyalarını itirmiş bədən qisimlərinə yenidən funksiya qazandırmaqdır.
Rekonstruktiv cərrahi özü-özünə yaxşılaşması mümkün olmayan; ya da özü-özünə yaxşılaşdıqda tam yaxşılaşmayan və işləməsi mümkün olmayan orqanları – bədən qisimlərini bərpa edir və funksiyalarını geri qaytarır.
Cərrahilik
Cərrahilik (osm. جراحية) bir İslam təriqəti, Xəlvətiyyənin qolu olan Ramazaniyyənin alt şöbəsi. Cərrahilik adını qurucusu olan Nurəddin Məhəmməd ibn Abdullah ər-Rumi əl-İstanbuli əl-Cərrahidən alır. 17-ci əsrin sonlarında qurulmuş olan Cərrahi təriqəti, qədim İstanbulun ən çox yayılmış təriqətlərindən biri idi.
== Qədim Cərrahi təkyələri ==
30 noyabr 1925 tarixində Təkyə və zaviyələrin bağlanmasına dair qanun qüvvəyə mindiyində, İstanbulda olan Cərrahi təkyələri bunlar idi:
Arif Dədə təkyəsi, Üsküdar, Mehmet Ağa Camii
Çaylaqzadə təkyəsi, Nuruosmaniyyə
Halil Nizaməddin təkyəsi, Ədirnəqapı, Acıçeşmə
İplikçi təkyəsi, Otluqçu Yoxuşu
Qarabaş təkyəsi, Rumelihisarı
Qaragöz təkyəsi, Silivriqapı
Nurəddin Cərrahi təkyəsi, Qaragömrük (Asitanə)
Sərtarikzadə təkyəsi, Eyyub Nişancası
Sərtarikzadə təkyəsi, Fatih, Qumrulu Məscid yanı
Şeyz Əli təkyəsi, Otlaqçılar
Tameşvar təkyəsi, Eyyub
Yağcızadə (Balaban) təkyəsi, Üsküdar, Balaban Körpüsü
Yəsarizadə (Ordu Şeyxi) təkyəsi, Sofular
Ulduz Dədə təkyəsi, Bağçaqapı, Ulduz Hamamı yanı
== Cərrahi şeyxləri ==
Cərrahi təriqətinin asitanə postnişinlərinin adları belə idi:
Nurəddin Cərrahi (1678–1720)
Süleyman Vəliyüddin Əfəndi (1673–1745)
Mehmet Hüsaməddin Əfəndi (1675–1754)
Sərtarikzadə Mehmet Əmin Əfəndi (1686–1758)
Seyid Əbdüləziz Əfəndi (1700–1760)
Yəhya Şərafəddin Əfəndi (1650–1770)
Abduşşəkur Əfəndi (1686–1773)
İbrahim Əfəndi (1697–1779)
Morevi Mehmet Əmin Əfəndi (1730–1794)
Abdurrəhman Hilmi Əfəndi (1688–1800)
Mehmet Sadıq Əfəndi (1738–1800)
Hafiz Mustafa Əfəndi (1715–1804)
Qadı Mehmet Əfəndi (1742–1805)
Mehmet Arif Dədə (1747–1822)
Əbdüləziz Zihni Əfəndi (1798–1853)
Yəhya Qalib Həyati Əfəndi (1832–1897)
Mehmet Rza Yaşar Əfəndi (1845–1912)
İbrahim Fəxrəddin Əfəndi (1886–1966)
Müzəffər Ozaq (1916–1985)
Səfər Dal (1926–1999)
Ömər Tuğrul İnançər (1946–2022)
Ahmət Özhan (1950-…)
== Xarici keçidlər ==
Cərrahi təriqətinin Nyu-York şöbəsi
Cərrahi təriqətinin Kanada şöbəsi
Cərrahi təriqətinin Argentina şöbəsi Arxivləşdirilib 2005-12-30 at the Wayback Machine
Cərrahi təriqətinin Çikaqo şöbəsi Arxivləşdirilib 2005-04-09 at the Wayback Machine
Cərrahi təriqətinin Los-Anceles şöbəsi Arxivləşdirilib 2014-07-14 at the Wayback Machine
== İstinadlar ==
Cərrahilik: Hz.
Estetik cərrahiyə
Estetik cərrahiyə — tibbdə xarici görünüşün dəyişdirilməsi məqsədilə həyata keçirilən cərrahiyyə.
İstər insanda, istər heyvanlarda istərsə də füsunkar təbiətdə fərqli formada əks olunmasına baxmayaraq, hamımız gözəlliyi sevir, daima onu axtarır, gördüyümüzdə isə ondan həzz alırıq. Dövrümüzün insanlarına nəzər salsaq, görərik ki, onlar daxili gözəlliklə müqayisədə daha çox zahiri gözəlliyin qayğısına qalırlar. Gözəllik dünyasında elmin son "sıçrayış"larına aid rəsmi statistikaya nəzər salsaq, görərik ki, təbii gözəllik üzərində inqilab etmiş süni gözəlliyə- kosmetik əməliyyatlara dair statistik rəqəmlər heyrətedicidir. Məsələn, təkcə Parisdə kosmetik cərrahiyyə əməliyyatı ilə məşğul olan 200 mərkəz mövcuddur, və hər il bu mərkəzlərdə 60 min plastik əməliyyat aparılır.
ABŞ-də isə kosmetik əməliyyatlar Amerika cəmiyyətinin ənənəsinə çevrilib. Dünyada kosmetik əməliyyatların sayı baxımından ABŞ 21% nisbəti ilə birinci yeri, Braziliya 14% nisbəti ilə ikinci yeri, Meksika isə 8% nisbəti ilə üçüncü yeri tutub. Estetik (eyni zamanda cavanlaşdırıcı əməliyyat) əməliyyat — dünyada həm kişilər, həm də qadınlar arasında ən populyar əməliyyat növüdür.
== Estetik cərrahiyənin növləri ==
Plastik əməliyyatların bir neçə növü mövcuddur.
Dünyada ən çox edilən əməliyyat "Ritidektomiya" adlanan sifət və boyun dərisinin dartılmasıdır.
Etnik estetik cərrahiyə
Etnik estetik cərrahiyə və ya etnik modifikasiya — şəxsin xarici görünüşünün hansısa bir müəyyən irqə və ya etnik qrupa bənzəməsi üçün nəzərdə tutulmuş estetik cərrahiyə. Rinoplastika (burun əməliyyatı) və blefaroplastika (göz qapağı əməliyyatı) da məşhur prosedurlardan biridir.
Maykl Ceksonun estetik əməliyyatı etnik estetik cərrahiyənin konetksində müzakirə edilmişdir. Elizabət Kayken "Venus Envy: A History of Cosmetic Surgery" (azərb. Venus Envi: Kozmetik əməliyyatın bir tarixi) adlı kitabının bir hissəsini "Maykl Cekson amili"nə həsr etmişdir.
== Etnik müzakirələr ==
Müxtəlif estetik cərrahlar estetik cərrahiyə istəyən Afrika mənşəli sifarişçilərdə estetikanın motivasiyaları və irqi transformasiya arasında fərq qoyur. Onların fikirlərinə görə, "irqi transformasiya arzusunda olan sifarişçilər bu əməliyyatın riskləri ilə bağlı məlumatlandırılmalıdırlar və ümumi olaraq, bunu tələb edənləri ruhdan salmaq lazımdır".
Feminist alimlərin bu mövzu haqda ayrı-ayrı fikirləri var. Kinqston Kuins Universitetində fəlsəfə professoru olan Kristin Overal şəxsi irqi transformasiyanın və ya onun sözləriylə "transirqçilik" şəxsi cərrahiyə intervensiyaların daha böyük bir sinfinə aiddir. Bu böyük sinfə transseksual şəxsiyyət dəyişikliyi, bədən incəsənəti, kosmetik əməliyyat, Myunxhauzen sindromu və könüllü qadın sünnəti aiddir.
Katlin(cərrahiyə)
Katlin və ya Katlinq – uzun, iki tərəfli cərrahi bıçaq . 17-ci əsrdən 19-cu əsrin ortalarına qədər, xüsusən də amputasiya üçün istifadə edilmişdir; bundan sonra mexaniki idarə olunan (daha sonra elektriklə idarə olunan) mişarlar istifadə olunmağa başlandı.
Cərrah William Clowes 1596-cı ildə yazılmış tibbi traktatında alət haqqında yazırdı ki, amputasiya üçün "çox yaxşı bir katlin və kəsik bıçağı" istifadə edilməlidir 1639-cu ildə cərrah John Woodall bir əsərdə "catlinge" haqqında danışdı. 1693-cü ildə İngilis donanmasının cərrahı Con Moyl düzgün amputasiya üsullarını təsvir edərkən yazırdı ki, "Katlinqinizlə əti və damarları sümüklərin ətrafında və arasında bölün və katlinqinizin arxası ilə periosteumunu çıxarın ki, bu, sümüklərin işləməsinə mane olmasın. gördü, nə də əməliyyatda daha böyük əzablara səbəb ola bilməz".
Daha sonralar bu terminin sümüklərarası bıçağa aid olduğu anlaşıldı.
Katlin (cərrahiyə)
Katlin və ya Katlinq – uzun, iki tərəfli cərrahi bıçaq . 17-ci əsrdən 19-cu əsrin ortalarına qədər, xüsusən də amputasiya üçün istifadə edilmişdir; bundan sonra mexaniki idarə olunan (daha sonra elektriklə idarə olunan) mişarlar istifadə olunmağa başlandı.
Cərrah William Clowes 1596-cı ildə yazılmış tibbi traktatında alət haqqında yazırdı ki, amputasiya üçün "çox yaxşı bir katlin və kəsik bıçağı" istifadə edilməlidir 1639-cu ildə cərrah John Woodall bir əsərdə "catlinge" haqqında danışdı. 1693-cü ildə İngilis donanmasının cərrahı Con Moyl düzgün amputasiya üsullarını təsvir edərkən yazırdı ki, "Katlinqinizlə əti və damarları sümüklərin ətrafında və arasında bölün və katlinqinizin arxası ilə periosteumunu çıxarın ki, bu, sümüklərin işləməsinə mane olmasın. gördü, nə də əməliyyatda daha böyük əzablara səbəb ola bilməz".
Daha sonralar bu terminin sümüklərarası bıçağa aid olduğu anlaşıldı.
Uşaq cərrahiyyəsi
Uşaq cərrahiyyəsi və ya pediatrik cərrahiyyə — döllərin, körpələrin, uşaqların, yeniyetmələrin və gənclərin cərrahiyyəsini əhatə edən cərrahiyyənin alt ixtisası.
Uşaq cərrahiyyəsi 1879-cu əsrin ortalarında ortaya çıxdı və anadangəlmə qüsurların cərrahi müalicəsi yeni texnika və üsullar tələb etdiyi üçün daha çox uşaq xəstəxanalarında yer almağa başladı. Bu yeniliyin baş verdiyi yerlərdən biri Filadelfiya Uşaq Xəstəxanası olub. Çarlz Everett Koopun cərrahi rəhbərliyi altında 1940-cı illərdən etibarən körpələrin endotraxeal anesteziyasının yeni üsulları əvvəllər sağalmayan anadangəlmə qüsurların cərrahi yolla bərpasına imkan verdi. 1970-ci illərin sonlarına qədər bir çox əsas anadangəlmə qüsur sindromlarından uşaq ölüm nisbəti demək olar ki, sıfıra endirildi.
Uşaq cərrahiyyəsinin alt ixtisaslarına aşağıdakılar daxildir: neonatal cərrahiyyə və fetal cərrahiyyə.
Bariatrik cərrahiyyə
Bariatrik cərrahiyyə obez insanlar üzərində həyata keçirilən müxtəlif prosedurları ehtiva edir. Bariatrik cərrahiyyə arıqlamaq və piylənmənin ağırlaşmalarını azaltmaq üçün ən təsirli müalicə üsulu hesab olunur.
Hipnoz cərrahiyyə
Hipnoz cərrahiyyə — xəstənin ənənəvi anesteziyadan yox hipnoterapiya ilə sakitləşdirildiyi əməliyyat. Anesteziya üçün hipnoz ilk dəfə 1840-cı ildə cərrah Jeyms Braid tərəfindən istifadə edilmişdir. Bəzən mediada hipnoz altında cərrahiyyə əməliyyatının aparılması barədə xəbərlər olur, lakin onlar nəzarət edilən şəraitdə həyata keçirilmədiyi üçün onlardan heç bir nəticə çıxarmaq olmur.
Doğuş və ya əməliyyatdan sonrakı ağrı kimi digər kontekstlərdə ağrının müalicəsində hipnozun effektivliyini dəstəkləmək üçün kifayət qədər dəlil yoxdur.
== Tarixi ==
Mesmerizm (heyvan maqnitizmi də adlandırılir) — Franz Mesmer tərəfindən heyvanlarda görünməz təbii qüvvə hesab etdiyi bir termindir. O, həmçinin onu şəfa kimi fiziki təsirləri ola biləcəyinə inanırdı.
İlk hipnoz cərrahiyyəsi ilə tanınan Ceyms Braid ilk dəfə Çarls Lafonten tərəfindən maqnetizmlə bağlı ictimai tamaşada iştirak edərkən mesmerizmi müşahidə etdi. Daha iki şouda iştirak etdikdən sonra o, belə qənaətə gəldi ki, müşahidə olunan fiziki təsirlər olsa da, onlar maqnit müdaxiləsindən qaynaqlanmayıb. Braid daha sonra mesmerizmin subyektin görmə və konsentrasiyası ilə əldə edildiyi fikrini sübut etmək üçün öz üzərində təcrübədən istifadə etdi. Buna görə də Braid Lafontenin nümayiş etdirdiyi hadisələrin maqnetizmlə heç bir əlaqəsi olmadığını iddia etdi.
Neyroplastik cərrahiyyə
Neyroplastik cərrahiyyə və ya rekonstruktiv cərrahiyyə sinir sisteminin, xüsusən də beyin və periferik sinirlərin funksiya və formasının bərpası ilə məşğul olan cərrahi ixtisasdır. Bu ixtisas travma, şişlər və ya digər xəstəliklər nəticəsində sinir sisteminə zərərin bərpasına yönəlmişdir. Neyroplastik və rekonstruktiv cərrahlar xəstələrin funksiyalarını bərpa etmək və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün mikrocərrahiyyə, sinir transplantasiyası və neyroprostetik kimi müxtəlif üsullardan istifadə edirlər.
Dr. Pol Busi və Dr. Uaylder Penfild kimi qabaqcıllar nevroloji xəstəlikləri olan xəstələri müalicə etmək üçün yeni cərrahi üsullar inkişaf etdirirdilər. 1950–60-cı illərdə neyrooplastik və rekonstruktiv cərrahiyyə sahəsi ortaya çıxmağa başlasa da, bu sahənin tarixi əsasən 1800-cü illərin sonlarına, fransız neyrocərrah Viktor Horslinin güllə yarası nəticəsində yaranan üz iflicini bərpa etmək üçün ilk sinir greftini yerinə yetirdiyi vaxta gedib çıxır. O vaxtdan bəri mikrocərrahiyyə, neyroprostetik və digər üsullardakı irəliləyişlər sinir zədələri və pozğunluqlarının müalicəsində əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olmuşdur, lakin neyroplastiklik anlayışı 19-cu əsrdən, alimlərin təcrübəyə cavab olaraq beynin dəyişmə qabiliyyətini öyrənməyə başladığı vaxtdan bəri mövcuddur. 20-ci əsrin əvvəllərində isə neyrocərrahlar beyin zədələri və ya pozğunluqları olan xəstələri müalicə etmək üçün neyroplastikliyin istifadəsini araşdırmağa başladılar.
Reduksiya (ortopedik cərrahiyyə)
Reduksiya — sınığı və ya çıxığı düzgün vəziyyətə qaytarmaq üçün cərrahi əməliyyat.
"Reduksiya" termininin mənası hər hansı bir aradan qaldırma və ya kəmiyyət azalması demək deyil, əksinə bərpanı nəzərdə tutur: (re - "geri, başlanğıc vəziyyətə" + ducere – "aparıcı/gətirmək") — yəni "normal vəziyyətə gətirir”.
Sümük sındıdan sonra qırıqlar yerdəyişmə nəticəsində hamarlığını itirir. Qırılan sümüyün heç bir deformasiya olmadan sağalması üçün sümük parçaları yenidən öz normal anatomik vəziyyətinə uyğunlaşdırılmalıdır.
Ortopedik cərrahiyyə yerdəyişməni azaltmaqla sınıq sümüyün normal anatomiyasını yenidən yaratmağa çalışır.
Reduksiya prosesi qısa müddət ərzində şiddətli ağrılı ola bildiyindən, adətən qısa təsirli anesteziya, sedativ və ya sinir bloku altında aparılır.
Qiriq hissəcikləri quraşdırıldıqdan sonra, reduksiya, gipslərin tətbiqi, dartma və ya plitələr, vintlər və ya digər implantlar vasitəsilə saxlanılır, bu da öz növbəsində xarici və ya daxili ola bilər.
Reduksiya "qapalı" və ya "açıq" cərrahiyyə üsullarla ola bilər:
Qapalı reduksiya — sümük parçalarına cərrahi məruz qalmadan yığmaq.
Açıq reduksiyada — sınıq hissəcikləri toxumaların parçalanması ilə cərrahi olaraq müəyyən edilir.
Ümumi cərrahiyyə
Ümumi cərrahiyyə — qida borusu, mədə, nazik bağırsaq, yoğun bağırsaq, qaraciyər, mədəaltı vəzi, öd kisəsi, apendiks, öd yolları və çox vaxt qalxanabənzər vəzi də daxil olmaqla qarın boşluğuna diqqət yetirən cərrahi ixtisas. Ümumi cərrahiyyə həmçinin dəri, sinə, yumşaq toxuma, travma, periferik arteriya xəstəlikləri və yırtıqları əhatə edən xəstəliklərlə məşğul olur və qastroskopiya, kolonoskopiya və laparoskopiya kimi endoskopik əməliyyatları həyata keçirir.
Ümumi cərrahlar aşağıdakı fənlərdən biri və ya bir neçəsi üzrə ixtisaslaşa bilərlər:
Şimali Amerika, Avstraliya və Böyük Britaniya da daxil olmaqla dünyanın bir çox yerlərində travmaya qulluq üçün ümumi məsuliyyət ümumi cərrahiyyənin üzərinə düşür. Bəzi ümumi cərrahlar bu sahədə təkmil təlim və cərrahi reanimasiya üzrə ixtisaslaşdırılmış sertifikatdan keçirlər.
Ümumi cərrahlar demək olar ki, hər hansı bir təcili cərrahi əməliyyatı idarə edə bilməlidirlər. Onlar çox vaxt ağır xəstələr və ya ağır yaralı xəstələr üçün ilk müraciət yeridir və bu xəstələri stabilləşdirmək üçün müxtəlif prosedurları yerinə yetirməlidirlər, məsələn, torakostomiya, krikotiroidotomiya, kompartman fasiotomiyaları və qanaxmaya nəzarət etmək üçün təcili laparotomiya və ya torakotomiya. Onlar həmçinin cərrahi reanimasiya və ya travma reanimasiya şöbələrinə dəvət olunurlar.
Bütün ümumi cərrahlar təcili cərrahiyyə üzrə təhsil alırlar. Qanaxma, infeksiyalar, bağırsaq keçməzliyi və orqan perforasiyası onların qarşılaşdıqları əsas problemlərdir.
Xolesistektomiya (öd kisəsinin cərrahi çıxarılması) — bütün dünyada ən çox görülən cərrahi əməliyyatlardan biridir.
Abdominal cərrahiyyə
Abdominal cərrahiyyə — məqsədi qarın boşluğunun orqanlarının və divarlarının xəstəliklərinin və xəsarətlərinin cərrahi müalicəsi olan tibbi bilik sahəsi. Qarın cərrahiyyəsinə müvafiq profilli tibb müəssisəsinin şöbəsi də deyilir. Bu profilin əməliyyatları qarın cərrahiyyəsində ən qədimlərdəndir. Məhz onlarla cərrahın qarın əməliyyatları üzrə təlimi başlayır. Qarın əməliyyatlarının əhəmiyyətli bir hissəsi qarındır.
Qarın boşluğunun zədələnməsi həmişə ciddi problem olub və effektiv antibiotiklərin və antiseptiklərin meydana çıxmasından əvvəl əksər hallarda xəstənin sepsisdən ölümü ilə nəticələnirdi. Buna baxmayaraq, həkimlər cərrahi yardımın göstərilməsi üsullarını təkmilləşdirməyə davam etdilər. Qarın divarında cərrahiyyə əməliyyatları Hippokratın, Qalenin əsərlərində və bir çox orta əsr və daha müasir tibbi traktatlarda qeyd olunur.
Müasir qarın cərrahiyyəsi müalicə zamanı xəstəyə vurulan cərrahi travmanın minimuma endirilməsinə yönəlib. Bu məqsədlə endoskopik cərrahi üsullardan getdikcə daha çox istifadə olunur.
Cərrahiyyə əməliyyatı
Cərrahiyyə əməliyyatı, cərrahi müdaxilə və ya cərrahi müdaxilə (q.yun. χειρουργική, q.yun. χείρ — əl və ἔργον — hərəkət, iş və lat. operatio — iş, hərəkət) — müalicə, diaqnostika, orqanizmin funksiyalarının korreksiyası məqsədi ilə həkim tərəfindən insanın (və ya heyvanın) toxumalarına və ya orqanlarına toxumaların ayrılması, hərəkət etdirilməsi və birləşdirilməsinin müxtəlif üsullarından istifadə etməklə həyata keçirilən təsirlər kompleksi.
== Əməliyyatın mərhələləri və üsulları ==
Cərrahi əməliyyat üç əsas mərhələdən ibarətdir: cərrahi giriş (orqan və ya patoloji fokusun ifşa edilməsi), cərrahi üsul (orqan və ya patoloji fokusda cərrahi manipulyasiyalar) və cərrahi çıxış (cərrahi giriş zamanı zədələnmiş toxumaların bütövlüyünü bərpa etmək üçün tədbirlər kompleksi.).
Cərrahın əlindəki alətlərlə mexaniki hərəkət cərrahi texnikanın əsasını təşkil edir. Bundan əlavə, insana təsir etmək üçün temperatur effektləri (kriocərrahiyyə, termokoaqulyasiya və s.), elektrik cərəyanı (məsələn, elektrokoaqulyasiya), radiotezlik effektləri (ürək keçirici sistemin aberrant dəstələrinin radiotezlik ablasiyası və s.), lazer enerjisi toxuma və ultrasəs istifadə olunur.
Müalicənin cərrahi üsulu digər əsas müalicə üsulundan — konservativ — toxumaların birləşməsi və ayrılması - iki əsas texniki üsulla fərqlənir.
Müalicənin cərrahi üsulu onunla fərqlənir ki, əsas — terapevtik təsirə əlavə olaraq, onun istifadəsi həmişə bu və ya digər dərəcədə ifadə edilən cərrahi travma ilə müşayiət olunur.
Hərbi cərrahiyyə
Hərbi cərrahiyyə — hərbi (döyüş) əməliyyatları şəraitində cərrahiyyə, habelə döyüş xəsarətlərinin müalicəsi və müalicəsinin təşkilinə yönəlmiş tibbi intizam.
Hərbi səhra cərrahiyyəsi — tədqiq obyekti döyüş xəsarətlərinin patologiyası, onların diaqnozu, kliniki gedişatı və müalicə üsulları, habelə yaralılara və zədələnmişlərə cərrahi yardımın göstərilməsinin təşkili olan cərrahiyyə və hərbi tibb bölməsidir. fəal orduda və ölkənin arxa cəbhəsində tibbi evakuasiya mərhələləri. Hərbi səhra cərrahiyyəsinin yaranması bilavasitə görkəmli rus cərrahı Nikolay İvanoviç Piroqovun 1853-1856-cı illərdə Sevastopol hərbi kampaniyası zamanı fəaliyyəti ilə bağlıdır, burada o, hərbi səhra cərrahiyyəsinin istiqamətini müəyyən edən yaralıların müalicəsində bir neçə innovativ üsuldan istifadə etmişdir.
== Hərbi cərrahiyyəsinin xüsusiyyətləri ==
Ümumi cərrahiyyədən fərqli olaraq, hərbi səhra cərrahiyyəsi də döyüş şəraitində yaralıların müalicəsi üsullarını inkişaf etdirir, lakin diqqət zədədən sonra həyatın qorunmasına və əvvəlcə səhra xəstəxanasına, sonra isə arxaya təxliyə edilir.
Hərbi cərrah təkcə ümumi cərrah deyil, o, evakuasiyanın müvafiq mərhələsində yaralıların birbaşa cərrahi müalicəsini həyata keçirir.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Пирогов Н. И. Начала общей военно-полевой хирургии…. Собр. соч. Т. 5, 6.
Kolorektal cərrahiyyə
Kolorektal cərrahiyyə — düz bağırsaq, anus və yoğun bağırsağın pozğunluqları ilə əlaqəli cərrahiyyə şöbəsi. Bu sahə həm də proktologiya kimi tanınır, lakin son termin indi tibbdə nadir hallarda istifadə olunur və ən çox anus və düz bağırsaqda terapevtik müdaxilələri təyin etmək üçün istifadə olunur.
== İxtisaslaşma sahəsi ==
Kolorektal cərrahiyyə aşağıdakı xəstəliklərin cərrahi müalicəsi üsullarını nəzərdən keçirir:
varikoz damarları, düz bağırsağın və anusun damarlarında şişlik və iltihab (hemoroid);
anusda qeyri-təbii çatlar və ya yırtıqlar (anal çatlar);
bədən boşluqları arasında anormal əlaqələr və ya patoloji kanallar (fistulalar: xarici fistula daxili boşluqdan başlayır və anal kanalın lümeninə və ya perineumun səthinə çıxır, daxili - bədənin içərisindəki içi boş orqanları birləşdirir);
şiddətli qəbizlik ilə müşayiət olunan şərtlər;
nəcisin tutulmaması;
anus vasitəsilə düz bağırsağın divarının çıxması (rektal prolaps);
anal atreziya kimi doğuş qüsurları;
Kron xəstəliyi kimi ağır kolon xəstəliklərinin müalicəsi;
kolon xərçəngi və rektum xərçəngi (kolorektal xərçəng);
prolaps halında rektal bölgənin yerini dəyişdirmək;
anal xərçəng;
anusun hər hansı bir travması;
anusa yerləşdirilən xarici cisimlərin çıxarılması.
== Ədəbiyyat ==
Кайзер А.М. Колоректальная хирургия. М.: Издательство Панфилова, 2011. - 755 с. ISBN 978-5-91839-005-4.
Oftalmik cərrahiyyə
Oftalmik cərrahiyyə (göz əməliyyatı) — katarakt, qlaukoma və digər göz patologiyaları nəticəsində pozulmuş görmə funksiyalarını bərpa etməyə yönəlmiş cərrahi üsullar toplusu.
Göz xəstəliklərinin cərrahi müalicəsi cəhdləri qədim zamanlardan məlumdur. Beləliklə, hətta Qədim Misirdə də buludlu lensin əyilməsi həyata keçirilirdi. İlk mikrocərrahi əməliyyatlar buludlu linzanın kapsulu ilə birlikdə çıxarılması ilə həyata keçirilib. Sonradan intraokulyar lensin sonrakı implantasiyası üçün linzanın öz kapsulunu qorumaq üçün bir texnika , eləcə də plastik oftalmik cərrahiyyə üsulları hazırlanmışdır.
Bu gün oftalmik cərrahiyyə üsulları aşağıdakılara bölünür:
cərrahi müdaxilələr — iridotomiya, qoniotomiya, iridosikloreraksiya, sinusotrabekulotomiya, sinustrabekulektomiya, osteo-odonto-keratoprotez, gözün düz əzələlərində cərrahiyyə və buludlu lensin çıxarılması;
lazer müdaxilələri — iridektomiya, fotomidriyaz, qoniopunktura, trabekuloplastika, siklotrabekulospaz və s.;
perforasiya etməyən müdaxilələr.
Operativ cərrahiyyə
Operativ cərrahiyyə — cərrahi alətlər, cərrahi əməliyyatlar, cərrahi müdaxilə üsulları haqqında elm, mahiyyəti diaqnostik, müalicəvi və ya bərpaedici məqsədlər üçün orqan və toxumalara mexaniki təsirlərə qədər uzanır.
Operativ cərrahiyyə əməliyyatdan əvvəl hazırlığı, əməliyyatın özünün texniki göstəricilərini və əməliyyatdan sonrakı dövrün xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq cərrahi yanaşmaları və cərrahi üsulları öyrənir, inkişaf etdirir və klinik cərrahiyyəyə tətbiq edir. Əksər cərrahi əməliyyatlar orqanın, onun bir hissəsinin və ya digər anatomik quruluşun ifşa edilməsini və cərrahi müdaxiləni əhatə edir.
Сергиенко В. И., Фраучи И. В. Топографическая анатомия и оперативная хирургия. Учеб. для студентов мед. вузов : в 2 т // М.: ОАО Тип. Новости. – 2005. – 3-е изд., испр.
Regenerativ cərrahiyyə
Regenerativ cərrahiyyə — anadangəlmə qüsurlar, xəstəlik, zədə və ya qocalma nəticəsində itirilmiş funksiyaları bərpa etmək üçün hüceyrələrin, toxumaların və/və ya orqanların təmiri, dəyişdirilməsi və/və ya bərpası üsullarına həsr olunmuş cərrahiyyənin fənlərarası bölməsi. Regenerativ cərrahiyyə reparativ (toxuma və orqanların itirilməsi və ya zədələnməsi halında bərpası) və ya fizioloji regenerasiya (normal həyat prosesində) üçün şəraitin təmin edilməsi üçün hüceyrə texnologiyalarından və yeni materialların istifadəsi ilə məşğul olan yeni tibb sahəsidir.
Regenerativ cərrahiyyə iki əsas seqmenti olan implantasiya olunan materiallar və məhsullar bazarında xüsusi yer tutan bioresorbable (bioloji parçalana bilən) yerli toxumalardan, həmçinin bioloji polimer materiallardan istifadə edir:
ortopediya, stomatologiya, ürək-damar cərrahiyyəsi, neyrocərrahiyyə və s. üçün bioresorbable implantasiya məhsulları;
sümük, qığırdaq və yumşaq toxumaların dəyişdirilməsi və rekonstruktiv cərrahiyyəsi üçün.
Yüksək biouyğunluğa malik olan biopolimerlər (alginatlar, kollagen, jelatin, xitozan, hialuron turşusu, bakterial mənşəli poliesterlər) də yüksək effektiv biostimulyatorlardır. İmplantasiya edildikdə, onlar bədəndən xaric olan və ya hüceyrə səviyyəsində maddələr mübadiləsində fəal iştirak edən daha sadə birləşmələrə parçalanır. Biopolimer implantların rezorbsiyasının son məhsulları — su və karbon qazıdır.
Qaraciyərin travmatik və ya zəhərli zədələnmədən sonra bərpa etmək qabiliyyəti indi məlumdur. Göstərilmişdir ki, qaraciyərin reparativ regenerasiyası zamanı hepatosit hovuzunun doldurulması təkcə hepatositlərin mitoz bölünməsi yolu ilə deyil, həm də onların regional kök hüceyrələrdən əmələ gəlməsi ilə baş verir. Bu hüceyrələrin fəaliyyəti qaraciyər hüceyrələrinin qarşılıqlı əlaqəsini normallaşdırmağa və zədələnmiş qaraciyərdə bərpaedici regenerasiya proseslərini yenidən təşkil etməyə yönəldilmişdir.
Torakal cərrahiyyə
Torakal cərrahiyyə (lat. thorax — döş qəfəsi) — döş qəfəsi əməliyyatıdır.
Müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif illərdə torakal cərrahlar süd vəzilərində cərrahiyyə, ağciyər, ürək, yemək borusu, mediastinum cərrahiyyə əməliyyatları həyata keçirmişlər. Məhz torakal cərrahiyyədən ürək cərrahiyyəsi, mammologiya və damar cərrahiyyəsi kimi müasir tendensiyalar yaranıb. Təbabətin bugünkü texnoloji inkişafı səviyyəsində bütün bu fənlərin yaxınlaşması tendensiyası yenidən müşahidə olunur. Torakal cərrahlar tərəfindən hazırlanmış minimal invaziv texnologiyalar (videotorakoskopiya, mediastinoskopiya) sayəsində ağciyərlərdə, ürəkdə və mediastendə əməliyyat aparmaq üçün keyfiyyətcə yeni imkanlar yaranmışdır.
Travmatik xarakterinə görə unudulmuş sinir gövdələrində bir sıra əməliyyatlar canlandırılıb, histoloji müayinə üçün toxuma nümunələrinin götürülməsi ilə diaqnostik imkanlar genişləndirilib, çox litrlik qan itkiləri və brütlə müşayiət olunan saatlarla aparılan əməliyyatlar kosmetik qüsurlar keçmişdə qaldı.
Tədris Cərrahiyyə Klinikası
Azərbaycan Tibb Universiteti – Azərbaycanın tibb profilli ali təhsil müəssisəsi.
Azərbaycanda yüksəkixtisaslı tibb kadrlarının hazırlanması 1919-cu ilin noyabrında ilk Azərbaycan Demokratik Respublikası parlamentinin qərarına əsasən, tibb fakültəsi də daxil olmaqla dörd fakültədən ibarət Bakı Dövlət Universitetinin yaradıldığı vaxtdan başlamışdır.
1919-cu ilin may ayında tanınmış cərrah professor İ. Razumovskinin rəhbərliyi altında xüsusi hazırlıq komissiyası təşkil edilmiş, üç ay sonra isə Universitet ilk tələbələrini qəbul etmişdir.
Tibb fakültəsinin yaradılmasında tanınmış alimlərdən professorlar İ. Şirokoqorov, S. Davidenkov, F. İlyin, L. Levin, N. Uşinski, K. Malinovski, P. Rostovsev, M. Çlenov və başqalarının böyük rolu olmuşdur. Hökumətin qərarına əsasən, Bakı şəhərinin mühüm xəstəxanaları Universitetin istifadəsinə verildi. Həmin dövrdə tibb kadrları hazırlanmasının
Bakı Dövlət Universitetinin ilk buraxılışı 1922-ci ildə oldu və 30 məzuna şərəfli həkim adı verildi. Onların arasında iki azərbaycanlı qız da var idi: Adilə Şahtaxtinskaya və Ceyran Sultanova.
1930-cu ilə kimi Bakı Dövlət Universiteti tibb fakültəsi 1407 həkim hazırladı. Onların arasında 292 azərbaycanlı oğlan və 56 qız var idi.
Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 1930-cu il 19 iyunda Bakı Dövlət Universiteti tibb fakültəsinin müstəqil, 2 fakültəsindən ibarət (müalicə-profilaktika və sanitariya-gigiyena) tibb institutuna çevrilməsi haqqında 287\99 saylı qərarı verildi.
İrinli cərrahiyyə
İrinli cərrahiyyə (ing. purulent surgery) — irinli cərrahi infeksiya ilə xəstəliklərin müalicəsi və profilaktikasını öyrənən cərrahiyyə sahəsi. Ocaqların yerləşdiyi yerə görə irinli infeksiyalar yerli və ümumi bölünür. Bədəndə və ya insan bədənində yerləşdiyi yerdən asılı olaraq, irinli infeksiya müəyyən simptomlar və təzahürlərə malik ola bilər.
Горюнов С.В., Ромашов Д.В., Бутивщенко И.А. ГНОЙНАЯ ХИРУРГИЯ. АТЛАС /Под редакцией И. С. Абрамова/ М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2004.
Nəzəri cərrahiyyə
Nəzəri cərrahiyyə qeyri-operativ qərarların təhlilinin və cərrahi müalicələri dəstəkləyən klinik tədqiqatlar sisteminin inteqrasiyasına əsaslanan bir yanaşmadır. Bu üsul akademik cərrahların əsas elm fənləri ilə qarşılıqlı əlaqəsini koordinasiya etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu ideya ilk olaraq 1960-cı illərdə Marburq Universitetində irəli sürülmüşdür.
Təklif olunan fərziyələrə uyğun olaraq nəzəri cərrahiyyənin əsas struktur elementləri müəyyən edilmişdir:
biotibbi və klinik elmlərin irəliləyişləri arasında tarazlığı qorumaq məqsədi ilə müxtəlif fundamental elm fənlərinin cərrahi tədqiqat metodologiyasına inteqrasiyası ;
fundamental alimlər və cərrahlar arasında əməkdaşlığın yaradılması ilə işçi qrupların təşkili;
həm metodoloji əsaslandırmaya əsaslanan , həm də klinik əhəmiyyəti ilə xarakterizə olunan elmi tədqiqatların aparılması (sübutlara əsaslanan tibb);
tibbi statistika və meta-analiz alətlərindən istifadə etməklə elmi tədqiqatların nəticələrinə əsasən klinik problemlərin həlli.
Nəzəri cərrahiyyədə əsasən üstünlük verilən təşkilati format 2 klinik cərrahdan, 1 fundamental tədqiqatçıdan (nəzəri cərrahdan), 1-2 laborant və tələbədən ibarət daimi işçi qruplarından ibarətdir və ümumi fənlərarasındakı hər hansı bir problemə birlikdə diqqət yetirilir.
Cərrahi əməliyyatların elmi planlaşdırılması və aparılmasına sistemli elmi yanaşmanın ilkin əsasları 1920-ci illərdə mübahisəli əsərləri ilə Ferdinand Zauerbrux, Ervin Lik və xüsusilə də “Yol kəsişməsində cərrahiyyə” əsəri ilə S. P. Fedorov tərəfindən qoymuşdur. S.P.Fedorovun cərrahi müdaxilələrin planlaşdırılması və aparılması üçün fundamental elmi əsaslar tələbini aydın şəkildə ifadə etdiyi təkliflər, bir çox görkəmli müasirlər tərəfindən cərrahi texnikanın təkmilləşdirilməsi səylərinin əsassız tənqidi kimi qəbul edilmişdir. Bu dövrdə cərrahiyyə elminin inkişaf yolları ilə bağlı gedən müzakirələrdə görkəmli cərrahlar tərəfindən müxtəlif fikirlər ifadə edilmişdir. Beləliklə, S. S. Yudin cərrahi əməliyyatların aparılması zamanı müxtəlif üsulların praktiki istifadəsinin uğurlu olduğunu qeyd etdi, P. A. Herzen isə gələcək cərrahiyənin təkcə texniki təkmilləşmədən deyil, onun digər əlaqəli elmlərlə simbiozundan da ibarət olduğunu müdafiə etdi.
1960-1970-ci illərdə Marburq Universitetində fəaliyyət göstərən alman cərrah və alim Vilfrid Lorenz perspektivli cərrahi müalicə üsullarını əsaslandırmaq üçün sistematik təhlillərdən istifadənin üstünlüyünü qeyd edərək nəzəri cərrahiyyənin inkişafına böyük töhfə verdi.