I. i. idea; hakim ~lar prevailing ideas; ~ uğrunda mübarizə aparmaq to fight* for an idea; qabaqcıl / proqressiv ~lar advanced / progressive ideas; Bu nə ideyadır! What an idea!
II. s. ideological; ~ silahı ideological weapon
İdeya
İdeya
[yun. idea – anlayış, təsəvvür, fikir, ideya]
insan şüurunda reallığı əks etdirən təsəvvür və anlayışların məcmusu; insanın reallığa onun dünyaya baxışının əsasını təşkil edən münasibəti;
hər hansı bir şeyin məzmununu müəyyənləşdirən fikir, mahiyyət;
istək, fikir, plan; "məna", "mahiyyət" bildirən, həmçinin şüur və təfəkkürün kateqoriyaları ilə sıx bağlı olan fəlsəfi termin;
insan şüurunda varlığı (həqiqi və ya yanlış şəkildə) əks etdirən və onun bizi əhatə edən mühitə münasibətini ifadə edən anlayış, təsəvvür;
dünyagörüşünün əsas və ən mühüm prinsipi; məfkurə, məslək, əqidə. Məsələn, ideya mübarizəsi, ideya silahı;
fikir, qayə, məqsəd. Məsələn, [sülh]]ü qorumaq və möhkəmləndirmək ideyası.
Əliquliyev R.. Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.
İdeya-ifadə fərqi
İdeya-ifadə fərqi (ing. Idea–expression distinction) — müəllif hüququ qanunvericiliyində vacib bir prinsipdir. Bu prinsipə görə, bir ideya (fikir) ilə onun ifadə tərzi arasında fərq qoyulur və yalnız ifadə tərzi müəllif hüquqları ilə qorunur. Bu deməkdir ki, hər hansı bir orijinal fikir və ya konsepsiya qorunmur, lakin həmin fikrin konkret formada ifadə edilməsi, məsələn, yazılı, vizual və ya musiqi əsərləri şəklində olan yaratmalar müəllif hüquqları ilə qorunur.
== Əhəmiyyəti ==
İdeyaların sərbəstliyi prinsipi yaradıcılığı və yenilikçiliyi təşviq edir, çünki insanlar eyni ideyaları müxtəlif yollarla ifadə edə bilərlər. Məsələn, bir hekayə yazıçısı bir cəngavərin macəraları haqqında ideya yaza bilər, amma bu o demək deyil ki, o, bütün cəngavər hekayələri üzərində hüquqi müstəsna hüquqa sahibdir. Başqaları da eyni ideya əsasında fərqli hekayələr yaza bilərlər. İfadə forması — Müəllif hüquqları yalnız bir ideyanın konkret ifadə forması ilə bağlıdır. Məsələn, roman, musiqi, film və ya rəsm əsərləri bu ifadə formalarına aid ola bilər. Bu deməkdir ki, həmin əsərin orijinal ifadə forması (mətn, ssenari, musiqi notları və s.) qanunla qorunur, lakin həmin əsərdə əks olunan ideya özü deyil.
Bütöv Azərbaycan ideyasi
Bütöv Azərbaycan — hazırda azərbaycanlıların yaşadığı və tarixən azərbaycanlılar yaşadıqları ərazilərin birləşdirilməsini nəzərdə tutan ideologiya.
== Ərazi ==
Bütöv Azərbaycana bu ərazilər daxildir:
Cənubi Azərbaycan — İranın Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan, Zəncan, Ərdəbil, Qəzvin, Həmədan ostanları. Əlavə olaraq isə Qum, Mərkəzi, Əlburz, Tehran ostanları və Astara, Talış, Bicar, Qürvə, Sonqur şəhristanları da aid edilir.
Qərbi Azərbaycan — Ermənistanın bütün ərazisi.
Dərbənd — Rusiyanın (Dağıstanın) Dərbənd, Tabasaran, Məhərrəmkənd, Rutul rayonları və Dərbənd, Dağıstan İşıqları şəhərləri.
Borçalı— Gürcüstanın Aşağı Kartli diyarı.
Türkmən eli — İraqın Mosul, Ərbil, Kərkük, Diyala və s. vilayətləri.
Türkiyənin Qars və İğdır vilayətləri bütöv Azərbaycanın tərkib hissəsi hesab edilsə də, Türkiyə və Azərbaycan xalqları arasında konflikt mənbəyi olmamışdır.
Bütöv Azərbaycan ideyasının ideoloqlarından biri Azərbaycan Respublikasının eks-prezidenti Əbülfəz Elçibəy hesab olunur.
Çuçxe ideyaları
Çuçxe (kor. 주체, 主體) — Şimali Koreyada Kim İr Sen tərəfindən əsası qoyulmuş ideologiya.
"Çuçxe" sözü xanmun sözləri kateqoriyasına aiddir. "Çu" – "sahib", "yiyə", "çxe" – "cisim, varlıq, substansiya, təbiət" deməkdir. Beləliklə, "çuçxe" elə hala deyilir ki, insan eyni zamanda həm özünə, həm də ətrafdakılara sahib olur.
Vurğun Əsgərli, "Çuçxe İdeologiyası", məqaləsi.
İdeyalar tarixi
İdeyalar tarixi — bəşəri fikirlərin yaradılması, qorunması və dəyişdirilməsi tarixi prosesi haqqında elm. İdeyalar tarixi intellektual tarix, fəlsəfə tarixi, elm tarixi, ədəbiyyat tarixi və ümumiyyətlə mədəniyyət tarixi ilə sıx əlaqədardır və bu səbəbdən onların bir hissəsi və ya tərkibindəki tətbiq olunan bir intizam kimi qəbul edilə bilər. Metod bir-biri ilə yeni birləşmələrə gələn və ifadə formalarını dəyişən, nisbətən dəyişməz qalan vahid fikirlərin öyrənilməsinə əsaslanır.
Konsepsiya bu intizamın qurucusu olan Artur Lavcoy (Great Being Chain of Being: A History of a Idea, 1936) tərəfindən təqdim edilmişdir.
Nümayəndələri
Artur Lavcoy
Rene Uellek
Leo Şpitser
Pol Azar
Tədqiqatçılar
İsayya Berlin
Mişel Fuko
Лавджой, А. Великая цепь бытия: История идеи / Пер. с англ. Владислав Софронов. — М.: Дом интеллектуальной книги, 2001. — 376 с. ISBN 5-7333-0239-9
История идей как методология гуманитарных исследований.