Korrupsiya
Korrupsiya — dövlətin hər hansı qurumunda çalışan və ona etibar edilərək verilmiş səlahiyyətdən şəxsi mənfəəti üçün istifadə etmə halları adlanır. Bu termin əsasən bürokratik aparat və siyasi elita ilə bağlı işlənir.
Korrupsiya vəzifədə olanın vəzifə səlahiyyətlərindən istifadə edərək qanunları heçə sayıb bu və ya başqa məsələni hansı bir cinayətkar qrupun xeyrinə həll etməsidir. Ona görə korrupsiya dedikdə ancaq və ancaq vəzifədə olanlardan söhbət gedir. Sadə camaatı, hətta cinayətkar biznesmeni korrupsioner adlandırmaq olmaz. Həmin biznesmen rüşvət cinayətinə aiddir. Başqa sözlə Korrupsiya — vəzifəli şəxslərin öz statusundan, təmsil etdiyi orqanın statusundan, vəzifə səlahiyyətlərindən və ya həmin status və səlahiyyətlərdən irəli gələn imkanlardan istifadə etməklə qanunsuz olaraq maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə etməsi, habelə fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən qeyd edilən maddi və sair nemətlərin, imtiyazların və ya güzəştlərin qanunsuz olaraq vəzifəli şəxslərə təklif və ya vəd olunması və yaxud verilməsi yolu ilə həmin vəzifəli şəxslərin ələ alınmasıdır.
Korrupsiyaya qarşı mübarizəni həyata keçirən orqanlar
Bütün dövlət orqanları və vəzifəli şəxslər səlahiyyətləri çərçivəsində korrupsiyaya qarşı mübarizəni həyata keçirməlidirlər. Korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmaların törədilməsi inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yaratdıqda, korrupsiyaya qarşı mübarizəni qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquq-mühafizə orqanları həyata keçirirlər.
Korrupsiyanın qarşısının alınması sahəsində ixtisaslaşmış orqan funksiyalarını adətən Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyalar həyata keçirməlidir.
Azərbaycanda korrupsiya
Azərbaycanda korrupsiya əhəmiyyətinə görə ölkə daxili iqtisadiyyatı sarsıdan ən böyük problemlərdən biri.
Azərbaycanda korrupsiyanın ortaya çıxması üçün əsas şərtlər hakimiyyətə və kapitala yaxınlıq, həmçinin hakimiyyətdə eyni hökumətin davamlı olmasıdır.
Transparency International korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatı 2016-cı ildə tərtib etdiyi korrupsiyaya qarşı həssaslıq sıralamasında Azərbaycanı 176 ölkə arasında 123 yerdə göstərmişdir.
2017-ci ildə 30 ölkədə arasında Sertifikatlı İctimai Mühasiblər Birliyi tərəfindən aparılan araşdırmaya görə Azərbaycana ən böyük kölgə iqtisadiyyatı olan ölkədir - 67%. Transparency International korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatı ölkələrin illik şəffaflıq reytinqini yayıb. Fevralın 21-də Berlində təqdim edilən məruzədə dövlətlər korrupsiya indeksinə görə sıralanıb. Azərbaycam 2017-ci ilin yekunlarına görə 122-ci yeri tutub. 2018-ci ildə isə reytinq sıralamasında daha da pis nəticə göstərərək 180 ölkə arasında 152-ci yeri tutmuşdur.
== Qanunvericilik və beynəlxalq təşkilatlarda iştirak ==
1 fevral 2004-cü ildə korrupsiyanın qarşısını almaq məqsədi ilə "Azərbaycanda Korrupsiyaya Qarşı mübarizə fondu" təşkil edilmişdir.
2004-cü ildə Azərbaycan beynəlxalq Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Dövlətlər Qrupuna (GRECO) daxil olur.
Qazaxıstanda korrupsiya
Qazaxıstanda korrupsiya öz növbəsində ölkənin siyasi və iqtisadi inkişafını əngəlləyən əsas problemlərdən biridir. 2004-cü ildə Transparency International təşkilatı Qazaxıstanı korrupsiyalaşmış ölkələr siyahısında 122-ci yerdə göstərmişdir. Qazaxıstan bu yeri bir neçə ölkə ilə birlikdə paylaşırdı. Ümumi siyahıda isə 146 ölkə vardı. 10 ballıq şkala üzrə Qazaxıstan 2.2 balla qiymətləndirilirdi (bununla belə 3 baldan aşağı göstərici "qarşısı alınmayan korrupsiya" olaraq qiymətləndirilir). Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev korrupsiyaya qarşı "müqəddəs müharibə" elan edir. Üstəlik bununla bağlı "korrupsiyaya qarşı 10 tədbir" görülməsini əmr edir. Bununla da ölkədə bütün dövlət və ictimai səviyyədə korrupsiyaya qarşı mübarizə başlayır. 2014-cü ildə Transparency International təşkilatının 174 ölkə arasında tərtib etdiyi siyahıda Qazaxıstanı 126-cı yerdə göstərir.
Nazarbayev hökumətinin tədbirlərinə baxmayaraq bir çox beynəlxalq təşkilatlar bu tədbirləri aldadıcı və gözdən pərdə asmaq məqsədini daşıdığını bildirmiş və hökuməti ittiham etmişdir.
Siyasi korrupsiya
Siyasi korrupsiya — gəlir əldə etmək üçün hökumət rəsmiləri və ya onların şəbəkə əlaqələrindən qeyri-qanuni şəxslərin səlahiyyətlərinin istifadəsi. Korrupsiyanın müxtəlif forması var: rüşvət, qəsb, nepotizm, parokializm, qəyyumluq və mənimsəmə.
Türkiyədə korrupsiya
Türkiyədə korrupsiya — Türkiyənin Avropa Birliyinə üzvlüyünü təsir edən bir problemdir. 2016-cı ildə Şəffaflıq Beynəlxalq Korrupsiya Qavrayış İndeksində ölkə 176 ölkə arasında 75-ci yerdə qərarlaşdı , Türkiyə isə 2017-ci ildə 87-ci yerə qayıtdı. Türkiyə, Transparency International-ın 2018-ci il Korrupsiya Qavrama İndeksində araşdırılan 180 ölkə arasında 78-ci yeri tutdu. Bu, Tunis (73-cü yer), Bolqarıstan (77-ci yer) və Çin (87-ci yer) ilə müqayisə edilə bilər .
1998-ci ildəki Türkbank skandalı, etimadsızlığa və Baş nazir Məsut Yılmazın istefasına səbəb oldu. Yılmaz parlament tərəfindən araşdırılsa da, beş illik iddia müddəti əlavə əməliyyatların qarşısını aldı. 17 dekabr 2013-cü il tarixində üç türk nazirin oğulları və bir çox tanınmış iş adamı həbs edildi və korrupsiya ittihamı ilə günahlandırıldı
Korrupsiyaya qarşı mübarizə qanunvericiliyinə Türkiyənin müxtəlif növ korrupsiya fəaliyyətlərinə, o cümlədən aktiv və passiv rüşvət, korrupsiya cəhdi, qəsb, xarici məmura rüşvət vermək, pul yuyulması və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə ilə bağlı cinayət elan edən Cinayət Məcəlləsi daxildir. Buna baxmayaraq, antikorrupsiya qanunları zəif tətbiq olunur və korrupsiyaya qarşı mübarizə orqanları təsirsiz sayılır.
Korrupsiya, Türkiyə iqtisadiyyatının işini və böyüməsini ləngidir. [Sitat lazım] Korrupsiyanı göstərən tətbiqetmələrə rüşvət, mənimsəmə, oğurluq və saxtakarlıq daxildir.
Türkmənistanda korrupsiya
Türkmənistanda korrupsiya — Türkmənistandakı korrupsiya vəziyyəti (Türkmənistan).
Bəzi müstəqil mənbələr tərəfindən korrupsiyaya dövlətdəki ciddi problem kimi baxılır. Ştat, Wall Street Journal-ın İqtisadi Azadlıq İndeksi də daxil olmaqla bir sıra illik korrupsiya reytinqlərinin sonundadır. 2017-ci il üçün Transparency International-da Korrupsiya Qavrama İndeksi 180-dən 167-ci yerə uyğundur. ABŞ-nin Türkmənistandakı səfirliyinin 2015-ci ilin avqust ayında verdiyi açıqlamaya görə, ölkədə korrupsiya "həm dövlət, həm də özəl sektorda geniş yayılmışdır". "Türkmənistanın dövlət standartları və lisenziyalaşdırma təşkilatı xaricində heç bir konsorsium və ya standartlaşdırma təşkilatı yoxdur. Şikayət vermək üçün müstəqil bir qurum yoxdur. Maliyyə açıqlanması tələbləri şəffaf deyil və beynəlxalq qaydalara uyğun gəlmir. Dövlət müəssisələrindən, hətta xarici tərəfdaşlar üçün də maliyyə hesabatlarının dərc edilməsi tələb olunmur. Maliyyə yoxlamaları beynəlxalq səviyyədə tanınmış firmalardan çox, yerli auditorlar tərəfindən aparılır.
Özbəkistanda korrupsiya
Özbəkistanda korrupsiya ciddi bir problemdir. Korrupsiyanın qarşısını almağa yönəlmiş qanunlar var, ancaq onların icrası çox zəifdir. Korrupsioner məmurların mühakimə olunmasının aşağı səviyyədə olması Özbəkistanda geniş yayılmış korrupsiyaya səbəb olan digər amildir. Dövlət məmurunun bir məmurun qərarına təsir etməsi cinayət deyil. Məhkəmə sistemi resurs məhdudluğu və korrupsiya səbəbindən ciddi funksional çatışmazlıqlar ilə üzləşir.
Özbəkistanda korrupsiya cəmiyyətin, biznesin və hökumətin demək olar ki, bütün səviyyələrində mövcuddur. Özbəkistan eyni zamanda dünyanın ən korrupsiyalaşmış ölkələrindən biridir və buna səbəb olan amillərdən biri Mərkəzi Asiyada ikinci ən böyük iqtisadiyyatın olması, təbii qaz ehtiyatlarının böyük olması və qondarma İkinci Soyuq Müharibənin rəqib gücləri arasındakı coğrafi mövqedir.
2017-ci il üçün Transparency International Korrupsiya Qavrama İndeksi, ölkəni 180 ölkə arasında 157-ci yerə qoyur.
"Aşağı və orta səviyyəli məmurlar arasında rüşvət gündəlik həyatın bir hissəsidir və bəzən hətta şəffafdır" deyən Freedom House, geniş yayılmış korrupsiyanın "imkan bərabərliyini məhdudlaşdırmasına" kömək etdiyini söylədi.
2015-ci ildə Amnesty International hesabatında 2011-ci ildə tutulan və işgəncəyə məruz qalan bir iş adamının Özbəkistandakı korrupsiyanın "hər yerə yayılmış xərçəngli bir şiş" olduğu bildirilmişdir.
Albaniyada korrupsiya
Albaniyada korrupsiya aktual problemdir. Qlobal Korrupsiya Barometrinin məlumatlarına görə 2013-cü ildə sorğuda iştirak edənlərin 66%-i Albaniyada korrupsiyanın artdığında əmindir. 2017-ci ildə Albaniya Korrupsiya Qavrama İndeksində 38 bal ilə 180 ölkə arasından 91-ci yeri tutub.(2016:39 bal, 2015:36 bal, 2014: 33 bal, 2013: 31 bal)..
Korrupsiya hələ də Albaniyada biznesə başlamaq üçün ən təsirli amillərdən biri hesab olunur. Albaniyada korrupsiyaya qarşı qanunvericilik bazası mövcud olsa da cəzalandırılanları sayı azdır.
== Albaniyada Korrupsiya və İnsan İnkişafı ==
1990-cı ildən sonra Albaniya mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatdan liberal iqtisadiyyata keçdi. Liberallaşma siyasət, iqtisadiyyat və digər sosial aspektlər üçün həm müsbət, həm də mənfi nəticələr verdi. Ölkənindüzgün siyasətini göstərən iki əsas komponent var: iqtisadi artım və korrupsiya səviyyəsi. 2011-ci ildə aparılmış araşdırmaya görə korrupsiya indeksi və insan inkişafı arasında əlaqə var. Albaniyanın digər Avropa İttifaqıölkələri ilə müqayisəsi göstərir ki, daha çox korrupsiyalaşmış ölkələrdə insan inkişafı daha aşağı səviyyədədir.
Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiya Hesabatı Layihəsi
Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiya Hesabatı Layihəsi (ing. Organized Crime and Corruption Reporting Project) (OCCRP) — 2006-cı ildə qurulan və Şərqi Avropa, Qafqaz, Mərkəzi Asiya və Mərkəzi Amerikada fəaliyyət göstərən araşdırma mərkəzləri, media və jurnalistlərin konsorsiumudur.
Azərbaycanda blok olunub.
Azərbaycanın Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komisiyyası
Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya (bundan sonra "Komissiya") "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 4.2-ci maddəsinə uyğun olaraq yaradılmışdır və korrupsiyanın qarşısının alınması sahəsində ixtisaslaşmış orqan funksiyalarını həyata keçirir.
== Haqqında ==
Komissiya 15 nəfər üzvdən ibarət tərkibdə təşkil edilir və fəaliyyət göstərir. Komissiyanın 5 üzvü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən, 5 üzvü Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən, 5 üzvü isə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən təyin edilir.
Komissiya öz fəaliyyətini qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri ilə qarşılıqlı əlaqədə qurur və korrupsiyaya qarşı mübarizənin vəziyyəti barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentini, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisini və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsini mütəmadi olaraq məlumatlandırır.
Komissiyanın fəaliyyətinə rəhbərliyi və işinin təşkilini Komissiyanın sədri həyata keçirir. Komissiyanın nəzdində daimi fəaliyyət göstərən Katiblik yaradılır. Katiblik Komissiyanın iclaslarının keçirilməsi ilə bağlı təşkilati məsələlərin həll edilməsi, Komissiyanın müzakirəsinə çıxarılacaq məsələlər üzrə sənədlərin hazırlanması, kargüzarlıq və digər işlərin aparılması üzrə fəaliyyəti həyata keçirir.
Komissiyanın səlahiyyətlərinə aid edilmiş məsələlərə onun iclaslarında baxılır. Komissiyanın iclasları mütəmadi olaraq, lakin üç ayda bir dəfədən az olmayaraq keçirilir.
== Vəzifələri ==
Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında iştirak etmək, bu sahədə dövlət orqanlarının və digər qurumların fəaliyyətini əlaqələndirmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizənin vəziyyətini və səmərəliliyini təhlil etmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmək;
"Korrupsiyaya qarşı mubarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 5.1-ci maddəsində nəzərdə tutulan maliyyə xarakterli məlumatları qəbul etmək;
"Korrupsiyaya qarşı mubarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 5.1-ci maddəsində nəzərdə tutulan maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsinə nəzarəti həyata keçirmək;
Korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalarla bağlı məlumatları toplamaq, təhlil etmək, ümumiləşdirmək və müvafiq dövlət orqanlarına təkliflər vermək, habelə "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalar barədə məlumat verən şəxsin konfidensiallığını təmin etmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları və digər qurumlarla əməkdaşlıq etmək;
Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə sahəsində dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında iştirak etmək, bu sahədə dövlət orqanlarının və qurumlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək, dövlət proqramlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmək.
BMT-nin Korrupsiyaya qarşı Konvensiyası
BMT-nin Korrupsiyaya qarşı Konvensiyası (UNCAC) — 31 oktyabr 2003-cü il tarixində BMT Baş Assambleyasının 58-ci iclasının plenar iclasında qəbul edilmiş və 14 dekabr 2005-ci ildə qüvvəyə minmiş korrupsiyaya qarşı beynəlxalq hüquqi sənəd. Konvensiya 71 maddədən ibarət 8 fəsildən ibarətdir.
== Haqqında ==
9 dekabr 2003-cü ildə Meksikanın Merida şəhərində keçirilmiş Yüksək Siyasi Konfransda BMT-nin Korrupsiyaya Qarşı Konvensiyası imzalanması üçün açıldı. Konfransın açılış günü Korrupsiyaya Qarşı Beynəlxalq Mübarizə Günü elan edildi.
Hazırda konvensiyaya 172 ştat qoşulub. İştirakçı Dövlətlər qanunvericilik, dövlət qurumları və hüquq-mühafizə sahələrində korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri tətbiq etməyə borcludurlar. Konvensiyanın iştirakçı dövlətlərindən hər biri dürüstlük, məsuliyyət və şəffaflıq prinsiplərinə uyğun olaraq, korrupsiyaya qarşı mübarizə və qarşısının alınması, mövcud qurumların səmərəliliyinin artırılması, korrupsiyaya qarşı mübarizə və əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün siyasət hazırlamağa və həyata keçirməyə çağırılır. beynəlxalq və regional səviyyədə korrupsiyaya qarşı mübarizə.
May 2020-ci il tarixindən etibarən təsdiq edilmiş konvensiya (ulduz dövlətin konvensiyanı imzaladığını göstərir):
=== Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlərin konfransı ===
Korrupsiyaya qarşı mübarizənin səmərəliliyinin artırılması və Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlər arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün katiblik xidmətləri BMT-nin Narkotiklər və Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsi tərəfindən baş katib tərəfindən göstərilən xüsusi daimi bir konfrans yaradıldı. Baş katib iştirakçı dövlətlərə lazımi məlumatları verir, eyni zamanda regional və beynəlxalq səviyyədə koordinasiyanı təmin edir.
Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komisiyya (Azərbaycan)
Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya (bundan sonra "Komissiya") "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 4.2-ci maddəsinə uyğun olaraq yaradılmışdır və korrupsiyanın qarşısının alınması sahəsində ixtisaslaşmış orqan funksiyalarını həyata keçirir.
== Haqqında ==
Komissiya 15 nəfər üzvdən ibarət tərkibdə təşkil edilir və fəaliyyət göstərir. Komissiyanın 5 üzvü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən, 5 üzvü Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən, 5 üzvü isə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən təyin edilir.
Komissiya öz fəaliyyətini qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri ilə qarşılıqlı əlaqədə qurur və korrupsiyaya qarşı mübarizənin vəziyyəti barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentini, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisini və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsini mütəmadi olaraq məlumatlandırır.
Komissiyanın fəaliyyətinə rəhbərliyi və işinin təşkilini Komissiyanın sədri həyata keçirir. Komissiyanın nəzdində daimi fəaliyyət göstərən Katiblik yaradılır. Katiblik Komissiyanın iclaslarının keçirilməsi ilə bağlı təşkilati məsələlərin həll edilməsi, Komissiyanın müzakirəsinə çıxarılacaq məsələlər üzrə sənədlərin hazırlanması, kargüzarlıq və digər işlərin aparılması üzrə fəaliyyəti həyata keçirir.
Komissiyanın səlahiyyətlərinə aid edilmiş məsələlərə onun iclaslarında baxılır. Komissiyanın iclasları mütəmadi olaraq, lakin üç ayda bir dəfədən az olmayaraq keçirilir.
== Vəzifələri ==
Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında iştirak etmək, bu sahədə dövlət orqanlarının və digər qurumların fəaliyyətini əlaqələndirmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizənin vəziyyətini və səmərəliliyini təhlil etmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmək;
"Korrupsiyaya qarşı mubarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 5.1-ci maddəsində nəzərdə tutulan maliyyə xarakterli məlumatları qəbul etmək;
"Korrupsiyaya qarşı mubarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 5.1-ci maddəsində nəzərdə tutulan maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsinə nəzarəti həyata keçirmək;
Korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalarla bağlı məlumatları toplamaq, təhlil etmək, ümumiləşdirmək və müvafiq dövlət orqanlarına təkliflər vermək, habelə "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalar barədə məlumat verən şəxsin konfidensiallığını təmin etmək;
Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları və digər qurumlarla əməkdaşlıq etmək;
Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə sahəsində dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında iştirak etmək, bu sahədə dövlət orqanlarının və qurumlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək, dövlət proqramlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmək.