MƏDD

Meddah - kiçik qruplara o cümlədən qəhvəxana və ya çayxanalarda kiçik auditoriyaya Türk tarixini danışan şəxslərə deyilir. Bu şəxslər 16-ci əsrdə Osmanlı imperiyası dövründə daha məşhurlaşmışdır. Bu dövrdə meddahlar hər hansı hekayəni və ya tarixi bir hadisəni özləri müxtəlif improvizələr edərək danışır və ətrafdakı insanların diqqətini buna cəlb edirdilər. Meddahlar hər zaman çətir, papaq və digər baş geyimlərində istifadə edərək, ifadə etdikləri şəxslərin xarakterini, səsini və dialektini təsəvvür edirdilər. Tamaşanın limiti yox idi və yaxşı meddah onu əhatə edən auditoriyanı fikrini öz bacarığı ilə hekayədən asılı etməyi bacarmalı idi. Meddahlar adətən gəzən artistlər mənasını verir. Çünki onlar böyük şəhərlərdən kiçik kəndlərə gedərək yol boyu gördüklərini kənd camaatına hekayə edərək danışırdı. Bu adət ənənə Homerin dövründən başlandığı təsadüf edilir. Onların vəzifələri Yunanıstan o cümlədən Odessa hekayəçilərinin vəzifələrinə oxşayırdı. O dövrdə yaranmış hekayə olan Xosrov və Şirin və Leyli və Məcnunda meddahlar tərəfindən yayıldığı ehtimal edilir.

Yusif Məddah (az-əbcəd. یوسف مداح‎) — Azərbaycan şairi. O, "Vərqa və Gülşa" əsəri ilə məşhurdur. Onun həyatı haqqında çox az şey məlumdur, lakin onun XIV əsrin əvvəllərində yaşadığı təxmin edilir. Məddah yaxşı təhsil almış, Azərbaycan, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilirdi. Onun ən məşhur əsəri ərəb xalq nağılı əsasında yazılmış, 1,700-ə yaxın beytdən ibarət və əruz vəznində olan "Vərqa və Gülşa" məsnəvisidir. Məddahın "Vərqa və Gülşa"dan başqa "Xamuşnamə", "Dastan-ı İblis əleyhüllanə" və "Məqtəl-i Hüseyn" kimi əsərləri var. Şair əsasən Yusif Məddah təxəllüsündən istifadə etmişdir. Buna baxmayaraq, onun digər təxəllüsləri arasında "Yusifi" və "Yusuf-i Məddah" da var. Türk alim İ. Hikmət onun adını Yusifi Məddah kimi təqdim edir.

Vərqa və Gülşa — XIV əsrdə yaşamış Azərbaycan şairi Yusif Məddah tərəfindən qələmə alınmış əsər. Ərəb əfsanəsi olan, buna baxmayaraq ilk dəfə İran ədəbiyyatında məsnəvi kimi görünən Vərqa və Gülşa hekayəsi Qəznəvilər dövründə Əyyuqi adlı bir şair tərəfindən qələmə alınıb. Bu mövzu İran ədəbiyyatının digər məsnəvi mövzuları kimi geniş yayılmayıb. Vərqa və Gülşa mövzusu türk ədəbiyyatında ilk dəfə 1368–1369-cu ildə Yusif Məddah tərəfindən işlənilib. Yusif Məddahın həyatı haqqında çox məlumat yoxdur. XIV əsrdə yaşadığı məlumdur. Lakin onun doğum və ölüm tarixi məlum deyil. Onun adı sadəcə Şeyxoğlunun "Kənzül Kübəra və Məhəkkül-Uləma" adlı əsərində çəkilir. Müəllif həmçinin əsərinə Vərqa və Gülşa məsnəvisindən aşağıdakı beyti daxil edib: "Sənligün gedər hicab olmuş sənəSən onun üzünə onsuz baxsana" İ. Hikmət şairi daha çox Azərbaycan ərazisində xalq arasında dolaşan və öz əsərlərini xalq kütlələrinə oxuyan bir dərviş hesab edir. Bu mülahizəni söyləyərkən о, əsasən, Yusif Məddahın fars dilində yazdığı ''Xamuşnamə'' məsnəvisindəki fikirlərə əsaslanır.