Yusif Məddah

Yusif Məddah (az.-əbcəd یوسف مداح‎) — Azərbaycan şairi. O, "Vərqa və Gülşa" əsəri ilə məşhurdur. Onun həyatı haqqında çox az şey məlumdur, lakin onun XIV əsrin əvvəllərində yaşadığı təxmin edilir. Məddah yaxşı təhsil almış, Azərbaycan, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilirdi.

Yusif Məddah
Doğum tarixi XIV əsr
Fəaliyyəti şair

Onun ən məşhur əsəri ərəb xalq nağılı əsasında yazılmış, 1,700-ə yaxın beytdən ibarət və əruz vəznində olan "Vərqa və Gülşa" məsnəvisidir. Məddahın "Vərqa və Gülşa"dan başqa "Hamuşnamə", "Dasitan-ı İblis əleyhüllanə" və "Məktəl-i Hüseyn" kimi əsərləri var.

Adı[redaktə | mənbəni redaktə et]

O, əsərlərində ən çox Yusif Meddah təxəllüsündən istifadə etmişdir. Buna baxmayaraq, onun digər təxəllüsləri arasında "Yusifi" və "Yusuf-i Məddah" da var.[1][2]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yusif Məddahın həyatı haqqında çox az şey məlumdur. Onun doğum tarixi və yeri məlum deyil. Buna baxmayaraq, onun XIV əsrin əvvəllərində yaşadığı təxmin edilir.[1][2] O, Azərbaycan dilini mükəmməl bilirdi və Azərbaycan ədəbiyyatının ilkin inkişaf dövrünün əsas nümayəndələrindən biri hesab olunur.[3] Mütəxəssislər onun əsərlərindən belə qənaətə gəlmişdir ki ki, o, savadlı idi, ərəb və fars dillərini mükəmməl bildiirdi, dinşünaslıq sahəsində də məlumatlı olmuşdur. Yusif Məddah ilk illərini Azərbaycanda keçirmiş, sonradan Konyaya köçərək Mövləvi ordeninə qoşulmuşdur. "Məddah" titulu onu göstərir ki, o, şəhərdən-şəhərə səyahət edərək camaat qarşısında şeirlər söyləyirdi. Yusif Məddah Ərzincan, Ankara, Sivas, Kastamonu kimi müxtəlif regionlarda yaşamış və bu yerlərdə tanınmışdır. Onun uzun ömür sürdüyünə inanılır. Yusif Məddahın ölüm tarixi və yeri məlum deyil.[1][2]

Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yusif Məddah ana dili olan türkcəni çox yaxşı bilirdi. O, dövrünün divan ədəbiyyatına bələd olmuş, şeirlərini beytlər, hədislər, atalar sözləri və idiomalar ilə zənginləşdirmişdir. Yusif Məddah əruz vəzni sahəsində məlumatlı olmuş, ədəbi sənəti də əhatə edən əsərlərində xalq deyimlərindən və ifadələrindən istifadə etmişdir.[1]

Məddahın "Vərqa və Gülşa"dan başqa diqqətəlayiq əsərləri də var. Bunlara 1300-cü ildə Ərzincanda yazılmış farsca məsnəvi olan "Hamuşnamə" daxildir. Digər bir əsər isə 240 beytdən ibarət, Məddahın özünün çoxsaylı əlavələri ilə ərəbcədən Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyi "Dasitan-ı İblis əleyhüllanə"dir. Məddah həmçinin, XIV əsr tarixçisi Əbu Mihnəfin eyniadlı əsərindən tərcümə edilmiş və 1362-ci ilin avqustunda qələmə alınmış, təxminən üç min beytdən ibarət "Məktəl-i Hüseyn" məsnəvisinin müəllifidir.[1][2]

İrsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məddahın poeziyası Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.[4] O, Şərqi Anadolunun Azərbaycan ədəbiyyatının mərkəzi olduğu bir dövrdə yaşamış və yazmışdır, onun bu vilayətin bu istiqamətdə formalaşmasında xidmətləri böyük olmuşdur.[5]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 Aksoy, 2013
  2. ↑ 1 2 3 4 Eren, 2014
  3. ↑ Babayev, 2008. səh. 115
  4. ↑ Mustafayev, 2013. səh. 335
  5. ↑ Mustafayev, 2013. səh. 337

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Tolu, Orhan Aytuğ. "Yûsuf-i Meddâh'ın Varka ve Gülşah Mesnevisinin Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi". Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi (türk). 4 (8). 31 December 2021: 571–603. ISSN 2636-8730.
  • Aksoy, Hasan (2013). "YÛSUF MEDDAH". TDV Encyclopedia of Islam, Vol. 44 (Yusuf – Zwemer) (in Turkish). Istanbul: Turkiye Diyanet Foundation, Centre for Islamic Studies. ISBN 978-975-389-785-3.
  • Eren, Hulusi. "YÛSUF-I MEDDÂH, YÛSUFÎ, ŞÂZÎ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (türk). Ahmet Yesevi University. 2014.
  • Babayev, Yaqub. Ana Dilli Azərbaycan Ədəbiyyatının Təşəkkülü və Epik Şeirin İnkişafı (XIII-XIV Əsrlər) (PDF) (az.). Azerbaijan State Pedagogical University. 2008.
  • Mustafayev, Shahin. Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan (14th–15th Centuries) // Lascu, Stoica; Fetisleam, Melek (redaktorlar). Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies: A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday. Cluj-Napoca: Cluj University Press. 2013. 333–346. ISBN 978-973-595-622-6.