Sistem Riski, Ödəniş Sistemi Riski

bütövlükdə maliyyə sisteminin və ya bazarın çökmə riski.
Sistem
Sistematik Risk
OBASTAN VİKİ
Bank Riski
Likvidlik riski
Maliyyə riski
Maliyyə riski — maliyyə resurslarının (pul vəsaitlərinin) itirilməsi ehtimalı ilə bağlı risk). Maliyyə riskləri pul dövriyyəsinin yaranması və müxtəlif növ pul münasibətlərinin yaranması ilə eyni vaxtda yaranmışdır: investor — emitent, kreditor — borcalan, satıcı — alıcı, ixracatçı — idxalçı və s. Maliyyə riskləri bazar şəraitində sahibkarlıq fəaliyyətinin tərkib hissəsidir. Adam Smit sahibkarlıq mənfəətinin mahiyyətini tədqiq edərək və təhlil edərək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı mümkün itkilərin kompensasiyası şəklində "risk ödənişi" kimi sahibkarlıq gəlirinin strukturunda belə bir komponenti qeyd etmişdir. Maliyyə riskləri üç növə bölünür: Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklər; Kapital qoyuluşu ilə bağlı risklər (investisiya riskləri); Təşkilatın təsərrüfat fəaliyyətinin təşkili forması ilə bağlı risklər. Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklər Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklərə aşağıdakılar daxildir: inflyasiya və deflyasiya riskləri; valyuta riskləri; likvidlik riskləri. İnflyasiya riski pulun amortizasiyası (kapitalın real dəyəri) ehtimalı və inflyasiya səbəbindən real pul gəlirlərinin və mənfəətin azalması ilə əlaqələndirilir. İnflyasiya riskləri aktı: bir tərəfdən, hazır məhsulun maya dəyərinin artması ilə müqayisədə istehsalda istifadə olunan xammalın, komponentlərin maya dəyərinin daha sürətli artımı istiqamətində; digər tərəfdən, müəssisənin hazır məhsulları rəqiblərin oxşar məhsulları ilə müqayisədə daha tez bahalaşa bilər ki, bu da qiymətlərin aşağı salınması zərurətinə və müvafiq olaraq itkilərə səbəb olacaqdır. Deflyasiya riski deflyasiya artdıqca qiymətlərin düşməsi riskidir ki, nəticədə biznesin aparılması üçün daha pis iqtisadi mühit yaranır və gəlirlər azalır. Valyuta riski valyuta məzənnəsinin əlverişsiz ucuzlaşması riskinə aiddir.
Əməliyyat riski
Əməliyyat riski qüsurlu və ya uğursuz prosedurlar, qaydalar, texnologiyalar və ya biznesin düzgün işləməsinə mane olan hadisələr səbəbindən itkilərin baş vermə ehtimalına aiddir. Əməliyyat riski, işçilər tərəfindən edilən səhvlər, fırıldaqçılıq kimi cinayət əməlləri və fiziki hadisələr kimi amillərlə tətiklənə bilər. Əməliyyat riskinin idarə edilməsi prosesi əməliyyat riskinin idarə edilməsi kimi tanınır. Avropa Ödəniş qabiliyyəti II Direktivi ilə müəyyən edilmiş və Bazel II qaydalarına əsaslanan əməliyyat riski şirkət daxilində səhv gedən şeylər (proseslər, insanlar, sistemlər kimi) və ya gözləniləndən fərqli olan xarici hadisələr səbəbindən itki şansıdır. Əməliyyat riskinin həcmi genişdir və fırıldaqçılıq, təhlükəsizlik, məxfiliyin qorunması, hüquqi narahatlıqlar, fiziki pozuntular (infrastrukturun dayandırılması kimi) və ətraf mühit təhlükələri kimi əlavə risk kateqoriyalarını əhatə edə bilər. Eyni şəkildə, əməliyyat riskləri müştəri məmnuniyyətinə, nüfuzuna, səhmdar dəyərinə təsir edərək və eyni zamanda biznes qeyri-müəyyənliyini gücləndirərək geniş təsirlərə malik ola bilər. Bazel I-də əməliyyat riski mənfi şəkildə müəyyən edilmişdir: o, bazar riski və ya kredit riski kateqoriyalarına aid olmayan bütün riskləri əhatə edirdi. Buna görə də bəzi banklar əməliyyat riski terminini qeyri-maliyyə riskləri ilə sinonim kimi istifadə edirlər. 2014-cü ilin oktyabr ayında Bank Nəzarəti üzrə Bazel Komitəsi əməliyyat riski kapitalı üçün çərçivəni yenidən nəzərdən keçirmək təklifini irəli sürdü. Bu təklif mövcud əsas göstərici yanaşmasını və əməliyyat risk kapitalının hesablanması üçün standartlaşdırılmış yanaşmanı əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuş yeni standartlaşdırılmış yanaşma təqdim etdi.
Faiz riski
Faiz riski və ya faiz dərəcəsinin riski (ing. Interest rate risk) — faiz dərəcələrinin əlverişsiz dəyişməsi nəticəsində maliyyə itkiləri (zərərləri) riski (mümkünlüyü). Faiz riski tələb və öhdəliklərin tələb (ödəniş) şərtlərinin uyğunsuzluğu, habelə tələblər və öhdəliklər üzrə faiz dərəcələrinin qeyri-bərabər dərəcədə dəyişməsi ilə bağlı ola bilər. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, sabit gəlirli maliyyə alətlərinin bazar dəyəri (məsələn, daimi kuponlu istiqrazlar) bazar gəlirlilik dərəcələrinin artması ilə azalır və onların azalması ilə artır. Və bu asılılıq nə qədər güclüdürsə, istiqrazın müddəti də bir o qədər uzundur (daha doğrusu, müddəti). Bəzi bazar dərəcələrinə bağlanmış üzən məzənnəli maliyyə alətləri birbaşa bu bazar dərəcələrindən asılıdır - dərəcələrin artması ilə alətin özünün rentabelliyi artır və əksinə, şirkətin gəlir və xərclərinə birbaşa təsir göstərir, bu alətdəki mövqedən asılı olaraq. Bəzi alətlər üçün emitentin əvvəlcədən müəyyən edilmiş vaxt çərçivəsində faiz dərəcələrinə yenidən baxa biləcəyi gələcəkdə qeyri-müəyyən dərəcə də ola bilər ki, bu da daha böyük faiz dərəcəsi riskləri yaradır. Faiz dərəcəsinin riski, itkilərin maliyyə hesabatlarında rəsmi şəkildə əks olunmamasına baxmayaraq, bazar qiymətləri olmayan alətlər üçün də mövcuddur (məsələn, adi bank kreditləri və depozitlər üçün). Sabit bir faiz dərəcəsi ilə uzunmüddətli kredit verərkən risk, bazarda kredit faizlərinin artması ilə mənfəət itkisinin olmasıdır, çünki əvvəllər uzun müddətə verilmiş kredit üçün tələblər ortaya çıxır. bazar gəlirindən az olması (əgər borcalan krediti qaytarıbsa, o zaman bu məbləği eyni kredit riski səviyyəsində daha yüksək faizlə yenidən vermək mümkün olardı).
Nağd ödəniş
Ödəniş tapşırığı
Ödəniş tapşırığı — Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşma nağdsız hesablaşmanın formalarından biridir. Hesablaşmanın bu formasında bankda hesabı olan müəssisənin həmin hesabdan müəyyən məbləğ vəsaitin silinib, başqa müəssisənin hesabına daxil edilməsi haqqında özünə xidmət edən banka verdiyi tapşırıqdır. Ödəmə tapşırığı vasitəsilə həm şəhər daxili, həm də şəhərdən kənar hesablaşmalar aparılır. Ödəniş tapşırıqlarının mahiyyəti, onun yerinə yetirilməsi şərtləri və digər məsələləri Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 973 – 976-cı maddələrində əks olunmuşdur. Onun icra mexanizmi isə Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı İdarə Heyətinin 19 sentyabr 2002-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş " Azərbaycan Respublikasında nağdsız hesablaşmalar və pul köçürmələri haqqında təlimat "ı ilə müəyyən edilmişdir. Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşmanı icra etmək üçün bank müştərinin tapşırığı ilə onun hesabında olan vəsait hesabına müəyyən pul vəsaitinin bu və ya başqa bankda (benefisiar bankda) ödəyicinin göstərdiyi şəxsin hesabına ödəmək öhdəliyini öz üzərinə götürür. Bu öhdəliyi bank, bank hesabı müqaviləsində ayrı müddət nəzərdə tutulmayan hallarda ödəniş tapşırığının banka daxil olduğu günün ertəsi gündən gec olmayaraq icra edir. Nağdsız hesablaşmaların həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən ödəniş tapşırığında aşağıdakı rekvizitlər mütləq əks etdirilməlidirlər: Ödəyicinin adı və digər rekvizitləri; Vəsait alanın adı və digər rekvizitləri; Emitent bankın adı və digər rekvizitləri ("V" formatlı ödəniş tapşırığı istisna olmaqla) ; Benefisiar bankın adı və digər rekvizitləri; Vəsaitin məbləği və valyuta növü; Ödənişin təyinatı. Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşmalar "A" və "B" formatlı olur. " A " formatlı ödəniş tapşırığının "A1" hissəsində emitent (ödəyən) bankın adı, kodu, VÖEN – i, müxbir hesabı, SWIFT BIK kodu, "A2" hissəsində ödəyicinin adı, hesab nömrəsi və VÖEN – i, "B1" hissəsində benefisiar (alan) bankın adı, kodu, VÖEN – i, müxbir hesabın nömrəsi, SWIFT BIK kodu, vasitəçi bankın adı, "B2" hissəsində vəsait alanın adı, hesab nömrəsi, VÖEN – i, "C1" hissəsində ödəniş aparılan valyutanın növü, "C2" hissəsində ödəniş həyata keçirələn məbləğ rəqəmlə və yazı ilə əks etdirilir.
Mobil ödəniş
Mobil ödəniş, mobil pul, mobil pul transferi, mobil pulqabı — maliyyə qaydalarına əsasən fəaliyyət göstərən və rəqəmsal pulqabının əsas sinfi kimi mobil cihazdan və ya mobil cihaz vasitəsilə həyata keçirilən hər hansı müxtəlif ödəniş emalı xidmətləri. İstehlakçı nağd pul, qəbz, debet kartı və ya kredit kartları ilə ödəmək əvəzinə, geniş çeşidli xidmətlər və rəqəmsal və ya fiziki mallar üçün ödəniş etmək məqsədilə mobil cihazda ödəniş proqramından istifadə edə bilər. Sikkələrə əsaslanmayan valyuta sistemlərindən istifadə konsepsiyasının uzun tarixi olmasına baxmayaraq, bu cür sistemləri dəstəkləyən texnologiyalar yalnız XXI əsrdə geniş yayılmışdır. Mobil ödənişlər 2000-ci illərdə Yaponiyada və daha sonra bütün dünyada müxtəlif yollarla qəbul olunmağa başladı. Eksklüziv olaraq müəyyən edilmiş ilk patent "Mobil Ödəniş Sistemi" 2000-ci ildə təqdim edilmişdir. Financial Access-in 2009-cu il "Dünyanın yarısı banksızdır" adlı hesabatına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödəniş həlləri "banksız" kimi tanınan cəmiyyətə maliyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi vasitəsi kimi tətbiq edilmişdir ki, bu da dünyanın yetişkin əhalisinin 50%-ni təşkil edir. Bu ödəniş şəbəkələri tez-tez mikroödənişlər üçün istifadə olunur. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödənişlərin istifadəsi Bill & Melinda Qeyts Fondu, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və Mercy Corps kimi təşkilatlar tərəfindən dövlət və özəl maliyyə vəsaitlərini cəlb etmişdir. Avropa Ödəniş Şurasının (AÖŞ) məlumatına görə, mobil ödənişlər yeni inkişaf imkanlarına nail olmaq üçün ödəniş xidmətləri təminatçıları və digər bazar iştirakçıları üçün əsas alətə çevrilir. AÖŞ bildirir ki, "yeni texnoloji həllər əməliyyatların səmərəliliyini birbaşa təkmilləşdirir, nəticədə xərclərə qənaət və biznes həcminin artması ilə nəticələnir".
Sistem
Sistem (yun. σύστημα, "təşkil edilmiş") — vahidliyə doğru çox sayda bir-biri ilə bağlı obyekt və resursların birliyi. Bu birlik digər birliklərə qarşı da yönəlmiş ola bilir. Sistem mühitin daxilində obyekt və subyektlərin müəyyən zamana və müəyyən məqsədə doğru nisbi müstəqil birliyidir. Sistem — təşkil edilmiş, vahid olan, daxilində fərdilik qorunub saxlanan və bir–biri ilə sıx bağlı olan obyektlər birliyidir. Sistematika Termodinamika Fəlsəfə Alexander Backlund (2000). "The definition of system". In: Kybernetes Vol. 29 nr. 4, pp.
Klikə görə ödəniş
Klikə görə ödəniş (ing. pay per click) termini rəqəmsal marketinqdə istifadə olunur. İnternetdə reklam yerləşdirdikdə, reklam platforması, reklam yerləşdirən şəxsdən hər klikə görə ödəniş alır. Belə platformadan biri Google Ads platformasıdır.
Dairəvi sistem
Dairəvi sistem — idman yarışlarında mübarizə sistemi. Bu sistemlə keçirilən yarışlarda hər bir iştirakçı, bir-bir turnirin digər iştirakçıları ilə qarşılaşır. İdmanın populyar növləri (futbol, voleybol, basketbol), xüsusilə, mülli çempionatlar, dünya, yaxud kontintent çempionatlarının seçmə mərhələləri bu sistemlə keçirilir.
Ekstrapiramid sistem
Ekstrapiramid sistem ( və ya ekstrapiramidal sistem ) - piramiddən kənar sistem olub , hərəki funksiyaların icrasında mühüm rol oynayır. Bu sistemin əsasında bazal qanqlionlar durur. Bazal qanglionların hərəki , kognitiv və davranış funksiyaları var.
Geosentrik sistem
Dünyanın geosentrik sistemi — dünyanın quruluşu haqqında ilk təlimlərdən biri. Bu təlimə görə Yer dünyanın mərkəzində tərpənməz durur və bütün göy cisimləri onun ətrafında fırlanır. Bu sistemi Ptolomey "Almagest" əsərində müntəzəm şərh etmişdir. Təlim XVI əsrə qədər hökm sürmüşdür. Dinin müqavimətinə baxmayaraq, bu təlimi dünyanın heliosentrik sistemi təlim ilə əvəz olunmuşdur.
Heliosentrik sistem
Heliosentrik sistem — Yer və başqa planetlərin öz oxu ətrafında fırlanması və həmçinin Günəş ətrafında orbit üzrə hərəkət etməsi təlimidir. Təbiət elmlərinin inkişafında geniş rol oynamışdır. O dünyanın geosentrik sistemi təlimini ləğv etmişdir. Banisi polyak alimi Nikolay Kopernikdir. O, "Göy sferalarının fırlanması" (1543) əsərində Yerin hərəkətini riyazi əsaslandırmış, Yer və digər beş planetin (XVI əsrdə 6 planet məlum idi) Günəş ətrafında eyni zamanda dolandığını sübut etmişdir. Kopernik planetlərin yerləşmə ardıcıllığını təyin etmiş, Günəşdən nisbi məsafələri təxmini hesablamışdır. Təlimi Cordano Bruno və Qalileo Qaliley inkişaf etdirmişlər.
Hüquqi sistem
Hüquqi sistem — hüquq sisteminin (o cümlədən qanunvericilik sisteminin), hüquq mədəniyyətinin və hüquq-mühafizə orqanlarının ümumi əlaqəsi. Hüquq sistemini yalnız bir hissəsi olan hüququn sistemi ilə qarışdırmaq olmaz. Çox vaxt hüquq sistemi anlayışı müxtəlif dövlətlərin və xalqların hüququndakı tarixi, hüquqi və etno-mədəni fərqləri xarakterizə etmək üçün istifadə olunur. "Hüquq sistemi" kateqoriyasının elmi dövriyyəyə daxil edilməsi bir çox mübahisələrə səbəb oldu, hətta S.S.Alekseyev aydınlığı tam qorumaq üçün hüquqi reallığın bütün normativ və sub-normativ elementlərini əhatə etməyin hansı konsepsiyanın mümkün olması ilə maraqlandı. obyektiv qanunu ifadə edən elmi kateqoriyanın “qarışıqlığı pozulmaz” və belə nəticəyə gəldi ki, hüquq sistemi anlayışı onun rolunu oynaya bilər. Bununla belə, əks fikir də mövcuddur: bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, “hüquq sistemi” anlayışı elmi statusa malik olmadığından, şərti və qeyri-müəyyən olduğundan, hüquq nəzəriyyəsinin kateqorik aparatına daxil edilməməlidir. Məsələn, V.S.Nersesyantsın nöqteyi-nəzərindən, “hüquq sisteminin bütün hüququ (bütün hüquq hadisələri və kateqoriyalarını) əhatə edən bir növ yeni hüquq anlayışı kimi şərhi mahiyyətcə ümumi hüquq anlayışının bəzi kifayət qədər şərti ( və təsadüfi) "hüquq sistemi" ifadəsini işlədir və daha sonra əlavə edir ki, hüquq sistemi bütün hüquqi hadisələrin və anlayışların məcmusu kimi başa düşülməyə başladı, yəni əslində marksizmdə yuxarıda ucalan "hüquqi üst quruluş" adlanan hər şey “hüquqi əsasdır”. Geniş mənada hüquq sistemi cəmiyyətin hüquqi təşkilatıdır, “məmur (ictimai) hakimiyyətin ictimai münasibətlərə tənzimləyici, təşkiledici və sabitləşdirici təsir göstərdiyi daxili ardıcıl və bir-biri ilə əlaqəli sosial homogen hüquqi vasitələrin (hadisələrin) məcmusudur. davranış." Bu tərif J.Karbonyenin rəyi ilə sıx uyğunlaşır, ona görə hüquq sistemi “eyni zamanda eyni məkanda cəmiyyətdə mövcud olan müxtəlif hüquqi hadisələrin anbarı, mərkəzidir”. Dar mənada hüquq sistemi obyektiv hüquqa endirilərək “daxili razılaşma əsasında hissələrə (hüquq institutları və hüquq sahələrinə) bölünən hüquqi aktların və milli hüquq normalarının vahid vəhdəti kimi qəbul edilir.
Paketdə sistem
Paketdə sistem (SiP) tək bir çip daşıyıcısı paketinə daxil edilmiş bir sıra inteqral sxemlərdir. SiP elektron sistemin bütün funksiyalarını və ya çoxunu yerinə yetirir və adətən mobil telefonu, rəqəmsal musiqi player və s. istifadə olunur. İnteqrasiya edilmiş sxemlər olan dies (İnteqral sxem) bir yarımkeçirici plastiklər üzərində şaquli şəkildə yapışdırıla bilər. Daxildən bir birinə incə tellərlə bağlanırlar. Paketdə sistem systems-on-chip (SoC) sistemlərinə bənzəyir, lakin daha az möhkəm birləşdirilir və tək yarımkeçirici die olmur. SiP die, daha az sıx multi çip modullardan fərqli olaraq şaquli və ya üfüqi bir şəkildə yapışdırıla bilər. Çox sayda standart çip die yığcam bir yerə yığılması üçün bir çox fərqli 3 ölçülü qablaşdırma texnikası hazırlanmışdır. SiP, bir neçə çip ola bilər - məsələn, ixtisaslaşdırılmış prosessor, DRAM, flash yaddaş - passiv komponentlərlə birləşdirilmiş rezistorlar və kondansatorlar - hamısı eyni yarımkeçirici plastiklərdə quraşdırılmışdır. Bu o deməkdir ki, tam funksional bölmə çox çip paketdə inşa edilə bilər ki, işləməsi üçün bir neçə xarici komponent əlavə olunsun.
Sistem administratoru
Sistem administratoru (System administrator, администратор системы) - çoxistifadəçi hesablama sisteminin, rabitə sisteminin, yaxud onların hər ikisinin idarə olunması və istifadəsinə cavabdeh olan şəxs. Sistem inzibatçısı istifadəçilərə kimlik nömrələri (identifikatorlar) və parollar vermək, onların əlçatanlıq səviyyələrini qurmaq və yaddaş həcmini bölüşdürmək kimi səlahiyyətləri yerinə yetirir, eləcə də başqa məsələlərə, məsələn, sistemə icazəsiz qoşulmaların və virusların düşməsinin qarşısını almağa məsuliyyət daşıyır. İnformasiya sisteminin inzibatçısı ilə sistem inzibatçısı arasında fərq ondan ibarətdir ki, ikincisi şirkətlərə məxsus böyük sistemlərlə işləyir, birincisi isə, adətən, hətta bir ev çərçivəsində kiçik sistemi idarə edir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 833s.
Sistem biologiyası
Sistem biologiyası — biologiya ilə kompleks sistem nəzəriyyəsinin qovuşduğu yerdə yaradılan, canlı sistemlərdəki mürəkkəb qarşılıqlı təsirlərin öyrənilməsinə yönəlmiş bir fənlərarası elmi istiqamət. Bu termin ilk dəfə 1993-cü ildə W. Zieglgänsberger və TR Tölle tərəfindən hazırlanmış bir məqalədə istifadə edilmişdir . "Sistem biologiyası" termini 2000-ci ildən sonra geniş yayılmışdır. Keçən əsrlərdə biologiya üçün ənənəvi olan reduksionizm əvəzinə XXI əsrin biologiyasında nəticələrin şərhinə yeni bir yanaşma formalaşdırır və belə bir yeni yanaşma hal-hazırda holizm və inteqralizm (ing. integrationism) terminləri ilə ifadə olunur. Sistem biologiyasında əsas diqqət ortaya çıxan xüsusiyyətlərə, yəni bioloji sistemlərin yalnız tərkib hissələrinin xüsusiyyətləri ilə izah edilə bilməyən xüsusiyyətlərinə verilir. Sistem səviyyəsində (ing. insight) biologiyanı anlamaq həm fərdi hüceyrənin, həm də bütövlükdə orqanizmin quruluşunu, dinamikasını və funksiyalarını daha yaxşı başa düşməyə imkan verir, hüceyrənin və ya orqanizmin hissələri ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirildikdən daha çox. Sistem biologiyası riyazi biologiya ilə yaxından əlaqəlidir. Sistem biologiyası aşağıdakı kimi başa düşülə bilər: Bioloji sistemlərin tərkib hissələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin öyrənilməsinə və bu qarşılıqlı təsirlər nəticəsində funksiyaların meydana gəlməsi mexanizmlərinin və sistem xüsusiyyətlərinin araşdırılmasına yönəlmiş bir tədqiqat sahəsi (məsələn, metabolik sistemlərdə metabolitlər və fermentlərin qarşılıqlı təsiri).
Sistem inteqratoru
Sistem inteqratoru (ing. Systems integrator) — ayrı-ayrı alt sistemləri vahid bütövlükdə birləşdirmək üzrə ixtisaslaşan şəxs və ya komanda və podratçı şirkətdir. Onlar həmçinin avtomatlaşdırma problemlərini həll edirlər. Həmin bu konsepsiya informasiya texnologiyaları sənayesində, müdafiə sənayesində, kütləvi kommunikasiyalarda istifadə olunur. Həmçinin korporativ sistemlərin inteqrasiyasında, biznes proseslərinin idarə edilməsində və fərdi proqramçıların işinin bir hissəsi kimi istifadə olunur. Gartner lüğətinə görə, sistem inteqratorunun işi fərqli təchizatçılar tərəfindən təchiz edilmiş sistemləri nizama salmaqdır. Xüsusilə, şirkətlər - sistem inteqratorları bu sadaladıqlarımla məşğul olurlar: planlaşdırma, əlaqələndirmə, həyata keçirmə, tərtibat, sınaqdan keçirmə, təkmilləşdirmə, informasiya sistemlərinin saxlanması. Spencer Smith və John Moore qeyd edir ki, sistem inteqratorları və əlavə dəyər satıcıları (Value Added Reseller) eyni olan kateqoriyalardır. Bu ikisinin arasındakı fərq odur ki, sistem inteqratorları iri korporasiyalarla (böyük İT sistemləri) və kiçik və orta biznesə əlavə dəyər verən satıcılarla (kiçik İT sistemləri) işləməyə yönəlmişdir. Verilənlərin elektron mübadiləsi "Definition of SI (System Integrator)".
Sistem konsolu
Sistem konsolu, operator ilə kompüter arasında qarşılıqlı əlaqəni təmin edən qurğular dəstidir (giriş-çıxış cihazları da daxil olmaqla). Bu klaviatura və ekrandan ibarət fiziki bir cihazdır və ənənəvi olaraq mətn terminalı, eyni zamanda qrafik bir terminal ola bilər. Sistem konsolları, virtual konsollar və terminal emulyatorları tərəfindən müvafiq olaraq mücərrədləşdirilən kompüter terminallarına ümumiləşdirilmişdir. Bu gün sistem konsolları ilə əlaqə ümumiyyətlə abstrakt şəkildə, standart axınlar (stdin, stdout və stderr) vasitəsilə həyata keçirilir, lakin sistemə aid interfeyslər vasitəsilə də ola bilər, məsələn nüvə kompüter tərəfindən istifadə olunanlar. Bu terminal ümumiyyətlə etibarlı bir otaqda saxlanılır, çünki sistemin dayandırılması və ya hansı medianın yüklənəcəyini seçmək kimi müəyyən imtiyazlı funksiyalar üçün istifadə edilə bilər. Sun Microsystems, Hewlett-Packard və IBM-də hələ də sistem konsollarından istifadə edirlər. Bu gün sistem konsollar, ümumiyyətlə laptopda işləyən bir terminal emulyatoru ilə, headless sistemlərə daxil olmaq üçün istifadə olunur. Kompüterlərdə və iş məkanlarında kompüterin əlavə edilmiş klaviaturası və monitoru bərabər funksiyaya malikdir. Monitor kabeli video siqnalları ötürdüyü üçün çox uzadıla bilməz. Tez-tez, bir çox server olan qurğular buna görə konsol girişini mərkəzləşdirmək üçün klaviatura / video multiplexers (KVM açarları) və video gücləndiricilərindən istifadə edirlər.
Sistem proqramları
Sistem proqramları — kompüterin resurslarını – mərkəzi prosessoru, yaddaşı, giriş-çıxış qurğularını idarə etmək üçündür. Onlar bütün istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş proqramlardır. Kompüteryin sistem proqramları elə hazırlanır ki, tətbiqi proqramlar səmərəli işləyə bilsin. Sistem proqramları arasında əməliyyat sistemləri xüsusi yer tutur, sistem proqram təminatının əsasını əməliyyat sistemi təşkil edir. O, fərdi kompüterlərin vacib elementlərindən biridir. Əməliyyat sistemi kompüter yandırıldıqda işə düşən, kompüterin bütün hissələrinin tam bir vəhdət halında işləməsini təmin edən və informasiyanı idarə edə bilən proqramlar sistemidir. Əməliyyat sisteminin köməyilə: kompüterlə istifadəçi arasında dialoq yaranır; operativ və daimi yaddaş qurğuları işə salınır; kompüter idarə olunur; istənilən proqram yerinə yetirilməyə başlayır və s. Vaxtilə IBM PC tipli kompüterlərdə əsasən Microsoft firmasının hazırladığı MS-DOS əməliyyat sistemindən istifadə olunurdu. Bu əməliyyat sistemində işləyən istifadəçi yalnız konkret bir məsələni həll edə bilərdi. Hazırda fərdi kompüterlərdə çoxtapşırıqlı əməliyyat sistemlərindən istifadə olunur – fərdi kompüterlərin yaddaşında eyni zamanda bir neçə proqram və məsələlər olur ki, mikroprosessor kompüterin resurslarını onların arasında bölüşdürür.
Sistem qurğusu
Sistem saati
Çoxagentli sistem
Çoxagentli sistem (МАС, ing. Multi-agent system) — bir neçə qarşılıqlı təsirli ağıllı agentlərin yaratdığı bir sistemdir. Çətin və ya qeyri-mümkün olan problemləri tək bir agent və ya monolit sistemlə həll etmək üçün çox agent sistemlərdən istifadə edilə bilər. Bu cür işlərə nümunə olaraq onlayn ticarət , təcili reaksiya və sosial strukturların modelləşdirilməsidir. Çox agent sistemində agentlər bir neçə vacib xüsusiyyətə malikdirlər: Muxtariyyət: agentlər, ən azı qismən müstəqildir Məhdud təmsil: agentlərin heç birinin bütün sistem haqqında bir təsəvvürü yoxdur və ya sistemin agent üçün praktik olaraq istifadə edilməsi üçün bilikləri üçün çox mürəkkəb deyil. Mərkəzdən kənarlaşdırma: bütün sistemi idarə edən agentlər yoxdur Tipik olaraq, çox agent sistemlər proqram agentlərini yoxlayır. Bununla birlikdə robotlar, insanlar və ya insanların komandaları da çox agent sistemin tərkib hissəsi ola bilər. Ayrıca, çox agent sistemlərdə qarışıq komandalar ola bilər. Çox agent sistemlərdə, hər bir agentin davranış strategiyası olduqca sadə olsa da, özünü təşkili və mürəkkəb davranış meydana gələ bilər. Bu sözdə ocaq zəkasının əsasını təşkil edir.
İkipartiyalı sistem
İkipartiyalı sistem - bir sıra ölkələrdə geniş yayılmış siyasi sistem. Bu zaman iki aparıcı partiya hakimiyyət uğrunda mübarizə aparır; məs.: ABŞ-də Respublikaçılar və Demokratlar partiyaları, Böyük Britaniyada Mühafizəkarlar və Leyboristlər partiyaları.

Значение слова в других словарях