Mobil ödəniş

Mobil ödəniş, mobil pul, mobil pul transferi, mobil pulqabı — maliyyə qaydalarına əsasən fəaliyyət göstərən və rəqəmsal pulqabının əsas sinfi kimi mobil cihazdan və ya mobil cihaz vasitəsilə həyata keçirilən hər hansı müxtəlif ödəniş emalı xidmətləri. İstehlakçı nağd pul, qəbz, debet kartı və ya kredit kartları ilə ödəmək əvəzinə, geniş çeşidli xidmətlər və rəqəmsal və ya fiziki mallar üçün ödəniş etmək məqsədilə mobil cihazda ödəniş proqramından istifadə edə bilər. Sikkələrə əsaslanmayan valyuta sistemlərindən istifadə konsepsiyasının uzun tarixi olmasına baxmayaraq,[1] bu cür sistemləri dəstəkləyən texnologiyalar yalnız XXI əsrdə geniş yayılmışdır.

Mobil ödənişlər 2000-ci illərdə Yaponiyada və daha sonra bütün dünyada müxtəlif yollarla qəbul olunmağa başladı.[2][3] Eksklüziv olaraq müəyyən edilmiş ilk patent "Mobil Ödəniş Sistemi" 2000-ci ildə təqdim edilmişdir.[4]

Financial Access-in 2009-cu il "Dünyanın yarısı banksızdır" adlı hesabatına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödəniş həlləri "banksız" kimi tanınan cəmiyyətə maliyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi vasitəsi kimi tətbiq edilmişdir ki, bu da dünyanın yetişkin əhalisinin 50%-ni təşkil edir.[5] Bu ödəniş şəbəkələri tez-tez mikroödənişlər üçün istifadə olunur.[6] İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödənişlərin istifadəsi Bill & Melinda Qeyts Fondu, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və Mercy Corps kimi təşkilatlar tərəfindən dövlət və özəl maliyyə vəsaitlərini cəlb etmişdir.

Avropa Ödəniş Şurasının (AÖŞ) məlumatına görə, mobil ödənişlər yeni inkişaf imkanlarına nail olmaq üçün ödəniş xidmətləri təminatçıları və digər bazar iştirakçıları üçün əsas alətə çevrilir.[7] AÖŞ bildirir ki, "yeni texnoloji həllər əməliyyatların səmərəliliyini birbaşa təkmilləşdirir, nəticədə xərclərə qənaət və biznes həcminin artması ilə nəticələnir".

Modellər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mobil ödənişlər üçün 4 əsas model var:[8]

  • Bank mərkəzli model
  • Operator mərkəzli model
  • Birgə model
  • Müstəqil xidmət təminatçısı (MXT) modeli

Banka və ya operatora qoşulan modellərdə bank/operator modelin mərkəzi qovşağıdır, əməliyyatları idarə edir və mülkiyyət hüquqlarını paylayır. Birgə modeldə maliyyə vasitəçiləri və telefon operatorları vəzifələrin idarə edilməsində əməkdaşlıq edir və mülkiyyət hüquqlarını birgə paylaşırlar. MXT modelində üçüncü tərəf maliyyə agentləri və operatorlar arasında müstəqil və "neytral" vasitəçi kimi fəaliyyət göstərir. Apple Pay və ya PayPal son aylarda bu modellə ən çox əlaqəli olan MXT-dir.

Maliyyə institutları və kredit kartı şirkətləri,[9] həmçinin Google kimi internet şirkətləri,[10] mobil şəbəkə operatorları və Orange kimi əsas telekommunikasiya infrastrukturları, Ericsson[11][12] və BlackBerry kimi smartfon şirkətləri də daxil olmaqla bir sıra mobil rabitə şirkətləri mobil ödəniş həllərini tətbiq ediblər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Pre-1900 Utopian Visions of the 'Cashless Society'". MPRA. 20 August 2012. 8 June 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 September 2012.
  2. ↑ "GSMA Mobile Money Deployment Tracker". Wireless Intelligence. 23 November 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 June 2012.
  3. ↑ "Japanese Drive Mobile Payment Market". Ericsson. 12 November 2010. 15 March 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2011.
  4. ↑ "Mobile payment system". 11 December 2000. 23 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 June 2018.
  5. ↑ "Half the World is Unbanked" (PDF). Financial Access Organization. 2009. 22 December 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  6. ↑ Micro-payment systems and their application to mobile networks, InfoDev report, Jan 2006 accessed at [1] Arxiv surəti 26 sentyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib sentyabr 26, 2007, at the Wayback Machine
  7. ↑ "White Paper on Mobile Payments". European Payments Council. 2016. 5 August 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 February 2017.
  8. ↑ Chaix, Laetitia; Torre, Dominique. "Four models for mobile payments". Pensilvaniya Ştat Universiteti. CiteSeerX 10.1.1.460.10. 19 March 2022 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 January 2011.
  9. ↑ "Stamatis Karnouskos, IEEE Communications Surveys & Tutorials, Vol. 6, No. 4, pp. 44–66, 2004" (PDF).
  10. ↑ "Mobile payment apps – a fresh perspective on online finances". February 2014. 2014-02-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  11. ↑ "Ericsson launches mobile phone banking services". Reuters.com. 18 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-16.
  12. ↑ "Ericsson Money Services brings connected mobile money to Europe". Ericsson.com. 15 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-16.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]