[ yun. trauma] Hər hansı xarici təsir (yaralanma, əzilmə, yanma və s.) nəticəsində bədən toxumalarının və ya üzvlərinin zədələnməsi; zədə. Kəllə travması. İstehsalat travması.
// Əsəb sarsıntısı (adətən “əsəb”, “psixi” sözləri ilə birlikdə). Mənəvi travma.
Travma
Zədə (yun. τραῦμα, yara) — xarici faktorlar nəticəsində orqanizmin fiziki zədələnməsi.
Yaralayan faktora görə zədələr mexaniki (əzilmə, sümük sınığı və s.), termik (yanıq, şaxta vurma), kimyəvi zədə, barozədə (atmosfer təzyiqinin dəyişməsi nəticəsində), elektrik cərəyanının vurması və s., həmçinin kombinə olunmuş olur.
Zədə alınmasına görə zədələnmə məişət, idman, istehsalat, döyüş idman növlərinin təsiri nəticəsində olur.
Волков В.Н., Датий А.В. Судебная медицина: Учебное пособие для вузов / Под ред. проф. А.Ф.Волынского. — М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2000. — 639 с. «Юнити» 2000
Пиголкин Ю.И., Баринов Е.Х. Судебная медицина: Учебник / Под ред.
Akustik travma
Akustik travma — eşitmə orqanlarının həddən artıq güclü səsin təsirindən zədələnməsi.
== Patogenez ==
Akustik travma nəticəsində daxili qulaqda baş verən ağrılar ağıreşitməyə, hətta karlığa səbəb ola bilər. Kəskin və xronik olur. Kəskin akustik travma hətta qısamüddətli güclü səsin təsirindən baş verə bilər. Xronik akustik travma səs-küylü istehsalatda uzun müddət işləyənlərdə olur.
== Profilaktikası ==
İstehsalatdakı səs-küyün azaldılması üçün tədbirlər görmək.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
"АКУСТИЧЕСКАЯ ТРАВМА". Большая медицинская энциклопедия.
Travmatik çəkilmə sindromu
Travmatik çəkilmə sindromu (isv. uppgivenhetssyndrom) Vətənlərini tərk etmək məcburiyyətində qalan yüzlərlə uşaq və böyüklər yatmaq üçün yataqlarına uzanırlar və yataqdan qalxa bilmirlər. Bu sindromlu insanlar hərəkət edə, yeyə, içə, danışa və ya cavab verə bilmirlər. Dünyanın yalnız müəyyən yerlərində yaranan travmatik çəkilmə sindromunun arxasındakı həqiqət tam olaraq bilinmir.
Bu sindromlu insanların ümumi ortaq bir cəhəti var. Sindroma tutulan şəxslər zorakılıqla köç etmək məcburiyyətində qalan və bu səbəbdən travma görmüş immiqrantlardır. Onların əksəriyyəti keçmiş SSRİ və Yuqoslaviya ölkələrindən gələrək İsveçə yerləşənlər olub. Ailələri deportasiya edilməklə hədələndiyi zaman bu insanlar komaya girirlər. Sindromdan qurtulmağın yeganə yolu, immiqrantların İsveçdə qalmasına icazə vermək üçün yaşayış icazəsi qərarıdır. Yaşayış icazəsi alan ailələr, uşaqlarına yaşayış icazəsi ilə birlikdə gələn məktubu oxuduqlarında uşaqlar tədricən oyanmaya başlayır.
Travmatik şok
Travmatik şok — faza formasında gedən patoloji prosesdir.
Qan dövranının, tənəffüsün, maddələr mübadiləsinin, mərkəzi sinir sisteminin, humoral tənzimin pozulmasının müşayiəti ilə reflektor yolla zədəyə qarşı cavabıdır. Qanitirmə, soyuq, yorulma, aclıq və bu kimi başqa zədələyici amilin uzun vaxt təsiri şokun daha tez və ağır gedişinə mənfı təsir göstərir. Döş qəfəsinin, qarın boşluğunun üzvlərinin, onurğa sütununun, çanağın, kəllənin zədələnmələri zamanı və yanıqlarda daha tez-tez şok müşahidə edilir.
Şok — ing. shock sözündən olub, zərbə, sarsıntı deməkdir. Şok, kəskin ağrıya qarşı orqanizmin sinir–reflektor reaksiyasıdır. Şok zamanı əsas həyat fəaliyyəti olan üzvlər: qan hərəkəti, tənəffüs, maddələr mübadiləsi pozulur. Lakin əsas yeri sinir sisteminin fəaliyyətinin pozulması tutur. Şok ağır zədələnmələrdə, geniş sahəli yanıqlarda, uyğun olmayan qanı köçürən zaman baş verir.
Travmatizm
Travmatizm — müəyyən anda konkret şəxsdə yaranan zədə toplumu. Travmatizm kişilərdə ən çox 20–49 yaşda, qadınlarda – 30–59 yaşında baş verir. Bütün yaş qruplarda kişilərdə travmatizim daha çox olur. İlkin əlillikdə və ölüm hadisələrində travmatizim üçüncü, işlək əhali qrupunda isə birinci yerdə durur.
Travmatizim əhalinin ümumi xəstəliklərindən biri sayılır.
Travmatologiya
Tibbdə, travmatoloji (yunan travma, məna yaralanması və ya yara) bir qəzaya və ya şiddətə səbəb olan yaraların və yaralanmaların və zərərin cərrahi müalicəsi və təmirinin öyrənən elm travmatologiya adlanır. Travmatologiya tibbin bir sahəsidir. həmçinin ənənəvi ortopedik cərrahiyə ixtisasdır. Travmatologiya da qəza əməliyyatı olaraq bilinə bilər.
Travmatoloji şöbələrə tibbi travmatologiya və psixoloji travmatologiya daxildir. Tibbi travmatoloji şiddət və ya ümumi qəza nəticəsində yaraların və yaralanmaların müalicəsində ixtisaslaşan iş kimi müəyyən edilə bilər. Bu tip travmatoloji, cərrahi prosedurlara və gələcəyə yönəlib. Psixoloji travmatologiya, narahatlıq verici bir hadisədən ötəri ağılın bir növüdür. Bu cür travmanın bir adamın həyatda olduğu kimi stressin çox miqdarda olması da ola bilər. Psixoloji travma ümumiyyətlə bir insanın təhlükəsizliyinə və yaşamasına təhlükə yaradan bəzi fiziki travmalara səbəb olur.
Uzunmüddətli sıxılma sindromu (Travmatik toksikoz, Kraş-sindrom)
Uzunmüddətli sıxılma sindromu (Travmatik toksikoz, Kraş-sindrom) (ing. Crush syndrome) — Bədənin hər hansı bir hissəsinin 2-4 saat və daha çox sıxılması nəticəsində zədələnmiş yerdən distalda yerli qan dövranının pozulmasına və yumşaq toxumaların dağılmasına uzunmuddətli sıxılma sindromu deyilir.
Sindromu ilk dəfə 1918-ci ildə Birinci Dünya müharibəsi zamanı fransız cərrah Kenyu (E. Quenu, 1918) tərəfindən təsvir edilmişdir.
1941-ci ildə, İkinci Dünya müharibəsi dövründə, alman təyyarələri tərəfindən Londonun bombalanması zamanı qurbanların müalicəsində iştirak edən İngilis alimi Bayuoters (E. Bywaters) Bu sindromu araşdırılması zamanı nozoloji müstəqil bir vahid olaraq təcrid etmişdir (qurbanların % 3,5-də müşahidə edilmişdir).
Bu sindromun əsas kliniki əlamətləri sıxılmış toxumalar azad olduqdan sonra başlayır. Uzunmüddətli sıxılma sindromu toxuma və üzvlərdə baş vermiş zədəyə görə aşağıdakı qaydada təsnif olunur: toxumanın sıxılma növünə görə (sıxılma, əzilmə); yerləşməsinə görə (yuxarı, aşağı ətraflar, çanaq, qarın, döş); müştərəkliyinə görə (örtük toxumaların cırılması, sınıqlar, damar, sinir, daxili üzvlərin, baş-beyin və onurğa beyin zədələnmələri ilə); qarışıqlığına görə (yanıq, donma, şüalanma, zəhərləyici maddələrin iştirakı ilə); dərəcəsinə görə (yüngül, orta, ağır); dövrünə görə (sıxılma, erkən şok, böyrək çatışmazlığı, gecikmiş fəsadlar və sağalma); fəsadlarına görə (ətrafların, daxili üzvlərin sıxılması, irinli infeksiyanın inkişafı).
Təbii fəlakətlər (zəlzələ), texniki (şaxtaların uçması), istehsalat, nəqliyyat qəzaları, partlayışlar (bomba) zamanı insan bədəninin hər hansı bir hissəsi üzərinə sıxıcı amillərin (beton, dəmir lövhələr, ağır mexanizmlər, torpaq, ağac) təsirindən toxumalar dağılır (əzilir, didilir), sıxılır və yerli qan dövranı pozulur. Sıxılmış toxumalarda irimənfəzli arterial və venoz damarların sıxılması ilə əlaqədar mikrosirkulyasiya pozulur. Toxumalarda kəskin hipoksiya, metabolik asidoz inkişaf edir və işemik nekroz yaranır.
Uzunmüddətli sıxılma sindromunun kliniki gedişi üç dövrə ayrılır: şok dövrü - ödemin artması və damar çatışmazlığı 1-3 gün davam edir; kəskin böyrək çatışmazlığı dövrü -3-9 gün davam edir; sağalma dövrü.
Vaqif Verdiyev (travmatoloq)
Vaqif Qambay oglu Verdiyev (1 yanvar 1948, Kirovabad) — Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi (2008), tibb elmləri doktoru, professor, həkim ortoped-travmatoloq.
Vaqif Verdiyev 1948-ci il yanvar ayının 1-də Gəncə şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. 1970-ci ildə N. Nərimanov adina ADTİ-nu bitirdikdən sonra 1973-cü ilə qədər Gəncədə travmatoloq işləyib.
1973–1978-ci illərdə- H. İ. Turner adına Leninqrad ET Uşaq Ortopediyası institutunda elmi işci vəzifəsində işləyib.
"Uşaqlqrda hipofosfatemik böyrək osteopatiyası "(aşağı ətrafların kliniki-rentgenoloji müayinə və cərrahi müalicəsi) mövzusunda namizədlik dissertasiyasını 1978 ildə Moskva şəhərində müdafiə etdikdən sonra Bakı ET Travmatologiya və Ortopediya institutuna dəvət edilib.
Əvvəl kiçik, sonra baş elmi işçi və 1980-ci ildən sümük patologiyası şöbəsində rəhbər vəzifəsində işləyib.
1986–1988-ci illərdə Kiev ET Ortopediya İnstitutunda elmi ezamiyyətdə olub və" Boyartımı başa çatmiş xəstələrdə skoliozun ağır formalarının cərrahi müalicəsi" mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində çalışmışdır.
Bakiya qayitdıqdan sonra 1988–1992-ci illərdə institutun elmi işlər üzrə direktor müavini işləmiş, eyni zamanda sümük patologiyası və böyüklərin ortopediyası şöbəsinə rəhbərlik etmişdir.
Bu dövrdə Qarabağ müharibəsində yaralananların ETTOİ-da müalicə olunmasında təşkilatı və bir başa ixtisaslaşmış yardım göstərilməsində fəal iştirak etmişdir.
Savaşın kəskin dövrü bitdikdən sonra 1994-cü ildə Kiev şəhərində doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Mədəaltı vəzi travmaları
Mədəaltı vəzi travmaları — Mədəaltı vəzi travmaları abdominal zədələnmələr arasında 2% halda rast gəlir. Zədələnmələrin 2/3-sini açıq, 1/3-ni isə qapalı travmalar təşkil edir. Mədəaltı vəzi travmaları travmaları adətən çoxlu orqan zədələnmələri ilə birlikdə rast gəlir və хəstələrdə pankreasla yanaşı təxminən 3–4 orqan zədələnir. Açıq travmalarda letallıq 5–15%, atəşli silah yaralanmalarında və qapalı travmalarda isə 50%-ə qədər çatır. Ölüm başlıca olaraq erkən dövrdə qanaxmaya, gec dövrlərdə isə intraabdominal infeksiyaya bağlıdır.
Qaraciyər travmaları
Qaraciyər travmaları — Qaraciyər qarının kut və açıq travmalarında ən çox zədələnən orqanlardan biridir. Qaraciyər zədələnmələrinin müalicə tələb etməyən kiçik hematomalardan başlamış, geniş parenxima destruksiyası və magistral damarların zədələnməsinə qədər dəyişən müxtəlif ağırlıq dərəcələri vardır. Qaraciyər zədələnmələrinin təxminən 80% digər zədələnmələrlə birlikdə rastlanır və təxminən 70–80% yüngül dərəcəli olur. Şübhəsiz ki, zədələnmənin ağırlıq dərəcəsi klinik gedişi və müalicə taktikasını müəyyən edən ən əsas amildir.