Çzin (265-420)
Çzin sülaləsi (çin. sadə. 晉朝, pinyin: Jìn Cháo 265—420) — Üç çarlıq dövründən Şimal və Cənub sülaləri dövrünədək Çin ərazisində hökmranlıq etmiş altı sülalədən biri. Çzin dövləti hərbi sərkərdə Sıma Yan tərəfindən qurulmuşdur. Budövr Çin tarixinə Çzin dövrü kimi taxil olmuşdur.
- Qərbi Çzin çin. ənən. 西晉, sadə. 西晋, pinyin: Xï-Jìn: 265–316
- Şərqi Çzin çin. ənən. 東晉, sadə. 东晋, pinyin: Döng-Jìn: 317–420
Sıma Yan hökmranlığı 265 — 290
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çzin dövlətinin - “Qəbi Çzinin” (çin. 西晉) əsası Sıma Yan tərəfindən qoyulmuşdur. Ölkədə bir çox reformlar apararaq onun qüdrətini artıra bilmişdir. Çzin səltənətinə 270-ci ildə Qaşqardan və Fərqanədən, 284 cüildə Romadan elçilər təşrif gətirmişdilər. 290 cı ildə taxta Huey-di oturmuş olur. Bu zaman dövlət işlərinə fikir vermədiyindən hakimiyyəti onun arvadı əlinə almış olur. Bu zaman ölkə ərazisinə köçəri tayfaların soxulmasının qarşısını Çzin sülaləsi kəsə bilmir. 311 ci ildə ölkə daxili 8 şahzadə arasındakı çəkişmələr nəticəsində paytaxt Loyana köçürülür. İmperator Huey-di Şimali Han sülaləsinə əsir düşdükdən sonra imperator Min-di daha 5 il Çanyanda hökmranlıq edir. 316 cı ildı Şimali Han sülaləsi sonradan o da fəth edilir.
Şərqi Çzin 316 — 420
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çanyanda hakimiyyə devrildikdən sonra Çzin sülaləsi qalıqları cənuba üz tutaraq özlərinə Loyandan və Çanyandan cənub-şərqdə indiki Nankin yaxınlığında şahzadə Lanye-van tərəfindən yeni paytaxt Çzyankanı salmış olurlar. Yerli zadəgan Çju, Han, Lu, Hu və Çjou ailələri şahzadə Lanye-vanı Şərqi Çzin dövlətinin (çin. 東晉, 317—420), imperatoru elan edirlər. Beləliklə Şərqi Çzin imperatorları Lanye-van qolundan başlanğıc götürmüş olurlar.
Çzin hökmdarları
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Ölümündən sonra (諡號 shìhào) |
Şəxsi adı | Hökmranlıq illəri | Tax-tac adı (年號 niánhào) və ili |
|---|---|---|---|
| Tarixdə istifadə olunan forma: “Çzin” + ölümündən sonrakı ad | |||
| Qərbi Çzin sülaləsi (265-420) (西晉) 265—317 | |||
| U-di 武帝 Wǔdì |
Sıma Yan 司馬炎 Sīmǎ Yán |
265—290 | |
| Hey-di 惠帝 Hùidì |
Sıma Çjun 司馬衷 Sīmǎ Zhōng |
290—306 | |
| Hey-di 懷帝 Huáidì |
Sıma Çji 司馬熾 Sīmǎ Chì |
307—311 | |
| Min-di 愍帝 Mǐndì |
Sıma Е 司馬鄴 Sīmǎ Yè |
311—316 | |
| Şərqi Çzin sülaləsi (265-420) (東晉) 317—420 | |||
| Yuan-di 元帝 Yuándì |
Sıma Juy 司馬睿 Sīmǎ Rùi |
317—322 | |
| Min-di 愍帝 Mǐndì |
Sıma Şao 司馬紹 Sīmǎ Shào |
322—325 | |
| Çen-di 成帝 Chéngdì |
Sıma Yan 司馬衍 Sīmǎ Yǎn |
325—342 | |
| Kan-di 康帝 Kāngdì |
Sıma Yuz 司馬岳 Sīmǎ Yuè |
342—344 | |
| Mu-di 穆帝 Mùdì |
Sıma Dan 司馬聃 Sīmǎ Dān |
345—361 | |
| Ay-di 哀帝 Āidì |
Sıma Pi 司馬丕 Sīmǎ Pī |
361—365 | |
| Fy-di 海西公 Hǎixīgōng |
Sıma İ 司馬奕 Sīmǎ Yì |
365—371 | |
| Çzyanven-di 簡文帝 Jiǎnwéndì |
Sıma Yuy 司馬昱 Sīmǎ Yù |
371—372 | |
| Syao U-di 孝武帝 Xiàowǔdì |
Sıma Yao 司馬曜 Sīmǎ Yào |
372—396 | |
| An-di 安帝 Āndì |
Sıma Deçzun 司馬德宗 Sīmǎ Dézōng |
396—418 | |
| Qun-di 恭帝 Gōngdì |
Sıma Deven 司馬德文 Sīmǎ Déwén |
419—420 | |