İllüstrasiya

İllüstrasiya (lat. illustratio) — təsviri incəsənət, işıqlandırma, əyani təsvir.

• kitab, jurnal, dissertasya və i.a. bu kimi olan nəşrlərdə mətnlə bağlı şəkillər;
• bir kitabın mətni ilə əlaqədar olan və bu mətnin izahına kömək edən şəkil;
• mətni müşayiət edən və onu tamamlayan təsvir (rəsm, qravür, fotoşəkil, reproduksiya, xəritə, sxem və s.);
• bədii və elmi əsərləri obrazlı şərh edən təsviri sənət sahəsi. Kitab, qəzet və jurnallarda verilən illüstrasiyalar mətnin obrazlı şərhinə yardım edən tərtibatın digər elementləri (frontispis, vinetka, kitabın başlıq və sonluq şəkilləri, başlanğıc hərflər) ilə tamamlanır
• mətni izah edən şəkil və ya başqa təsvir olub bədii əsərin emosianal atmosferinin ötürülməsi üçün istifadə olunur. İllüstrasiya rəssam tərəfindən yaradılan çizmə, eskiz(cızmaqara), rəngləmə, fotoqrafiya və yaxud da başqa növ şəkillərin qrafiki təsviridir. Mənşəyi latın dilindən gəlib illustratio, illustro kimi ifadə olunaraq maarifləndirmək, şüalandırmaq mənalarını kəsb edir.

İllüstrasiyalara sənətkaranə təsvirlər məsələn: mətn, şeir, moda, jurnallar, markalar və həmçinin tez-tez uşaq kitabları üçün hazırlanan illüstrasiyalar da aid edilir.

Hal-hazırda kitablarda, jurnallarda və posterlərdə istifadə edilmiş orjinal illüstrasiyaların toplanmasına maraq artır. Bir çox muzey sərgiləri, jurnallar, incəsənət qalereyaları öz nümayişlərində keçmiş dövrün illüstratorları üçün yerlər ayırır.

Vizual sənətləri və illüstratorları bədii tənqidin dünyasında qiymətləndirirlər, ancaq kompüter oyunlarına və prikollara marağın artması nəticəsində, illüstrasiyalar vizual sənətin olduqca məşhur və gəlirli növünə çevrilib. İllüstrasiya jurnal, reklam və kitablar üçün geniş tətbiq olunmağa başladı. Kiçik təsvirlər oxucuya mətnin əsas ideyasını tez çatdırmaq bacarığındadır və vizual metafor rolunda çıxış edirlər. İllüstrasiyanın yaradılması üçün akademik şəkillərə malik olmaq və ya bir texnikaya tərəfdar olmaq vacib deyil.

Müasir illüstrasiya fırça ilə rəsm, rəsm, çap, kollaj, montaj, rəqəmsal dizayn, multimedia, 3D modelləşdirmə daxil olmaqla, geniş üslub və texnikalardan istifadə edir. Mütəxəssis sahələrə aşağıdakılar daxildir:

Texniki və elmi illüstrasiya— texniki və ya elmi xarakterli məlumatları çatdırır. Bunlar bölmələr, aralıqlar, yenidənqurmalar, təlim şəkilləri, komponent təsvirləri, sxemlər ola bilər. Məqsəd "insan müşahidəçisinə vizual kanal vasitəsilə müəyyən məlumatları effektiv şəkildə çatdıran ifadəli təsvirlər yaratmaqdır".

Texniki və elmi illüstrasiya adətən qeyri-texniki auditoriyaya subyektləri təsvir etmək və ya izah etmək üçün nəzərdə tutulub, ona görə də o, "izləyicinin marağını və anlayışını artırmaq üçün obyektin nə olduğu və ya nə etdiyi barədə ümumi təəssürat yaratmalıdır".

Müasir illüstrasiya praktikasında 2D və 3D proqram təminatı tez-tez müxtəlif kontekstlərdə asanlıqla yenilənə və təkrar istifadə edilə bilən dəqiq təsvirlər yaratmaq üçün istifadə olunur.

Tibbi İllüstratorlar Assosiasiyası bildirir ki, orta əmək haqqı 70,650 dollar, elm illüstratorları üçün isə 72,277 dollardır. İş növləri tədqiqat institutlarından muzeylərə və animasiyaya qədər dəyişir.

İncəsənət dünyasında illüstrasiya bəzən qrafik dizayn və təsviri sənətdən daha az əhəmiyyət kəsb edir.

Bununla belə, bu gün qismən qrafik roman və video oyun sənayesinin böyüməsi, eləcə də jurnallarda və digər nəşrlərdə illüstrasiyadan istifadənin artması ilə əlaqədar olaraq illüstrasiya qlobal bazara çıxmaq potensialı olan qiymətli sənət növünə çevrilir.

Orjinal illüstrasiyaların hərraclarda yüksək qiymətlər cəlb etdiyi məlumdur. Amerikalı rəssam Norman Rokvel lin "Ailə bağlarının qırılması" tablosu 2006-cı ildə Sotheby's-də 15,4 milyon ABŞ dollarına satılıb. Bir çox digər illüstrasiya janrlarıda eyni dərəcədə qiymətləndirilir, məsələn, Gil Elvgren və Alberto Vargas kimi pin-up rəssamları da yüksək qiymətləri cəlb edir.

Tarixən illüstrasiya sənəti çap və nəşriyyatın sənaye prosesləri ilə sıx bağlıdır.

Erkən tarix

Orta əsr təsvirləri illüminasiya kimi tanınırdı və fərdi şəkildə çəkilir və əl ilə rənglənirdi. XV əsrdə çap maşınının ixtirası ilə kitablar daha geniş yayılmağa başladı və tez-tez ağac kəsmələri ilə təsvir edildi.

Ən qədim illüstrasiyalardan bəziləri Qədim Misirdən (Hemet) gəlir, çox vaxt heroqliflər şəklindədir. Klassik illüstrasiya nümunəsi eramızdan əvvəl 1294-cü ilə aid Firon I Seti məzarı zamanı mövcuddur. 1279-cu ilə qədər, eramızdan əvvəl 1303-cü ildə anadan olan II Ramzesin atası idi.1600-cü illərdə ukiyo-e Yaponiyada, mürəkkəb ağac bloklarının çapı texnikasından irəli gələn ifadəli xətlər, parlaq rənglər və incə tonlarla səciyyələnən təsirli illüstrasiya üslubu olaraq doğuldu. Mövzulara ənənəvi xalq nağılları, məşhur fiqurlar və gündəlik həyat daxildir. Hokusainin "Kanaqavadan kənarda böyük dalğa" əsəri dövrün məşhur obrazıdır.

XVI–XVII əsrlərdə Avropada illüstrasiyaların reproduksiyası üçün əsas proseslər qravüra və oyma olmuşdur. XVIII əsrdə İngiltərədə görkəmli bir illüstrator, relyef oymalarından istifadə edən Viliam Bleyk (1757–1827) idi. XIX əsrin əvvəllərində litoqrafiyanın tətbiqi çoxalmanın keyfiyyətini xeyli yaxşılaşdırdı.

XIX əsr

Avropada XIX əsrin əvvəllərinin məşhur simaları Con Liç, Corc Crukşank, Dikensin illüstratoru Hablo Knayt Braun və Fransada Onor Daumir idi. Hamısı həm satirik, həm də "ciddi" nəşrlərdə iştirak edirdi. Bu dövrdə sosial adət-ənənələri, növləri və təbəqələri əks etdirən karikatura rəsmlərinə tələbat böyük idi.

İngilis yumor jurnalı "Punch" (1841–2002) komik almanax Cruikshank-ın (1827–1840) uğuru əsasında quruldu və Ser Con Tenniel, Dalziel qardaşları və Georges du Maurier də daxil olmaqla bir çox hörmətli illüstratorları işə götürdü. Onların hamısı təsviri sənətdə təhsil almış olsalar da, ilk növ

bədə illüstrator kimi şöhrət qazanmışdılar.

Tarixən, Punch 1840 və 1850-ci illərdə ən təsirli idi. Jurnal yumoristik illüstrasiyanı təsvir etmək üçün "cizgi filmi" terminini ilk dəfə istifadə edən oldu və onun geniş yayılması Con Liçin dünyanın ilk "karikaturaçı rəssamı" kimi tanınmasına səbəb oldu. Parisli "Le Voleur" kimi oxşar jurnallar kimi, Punch yaxşı

illüstrasiyaların yaxşı mətn kimi satıldığını başa düşdü. Nəşr XXI əsrə qədər davam edir. Punch, məşhur illüstrasiyanın cizgi filmlərinə etibar etməkdən mürəkkəb tematik müşahidələrə tədricən keçidini təsvir edir.

Qızıl dövr 1800-cü illərin əvvəllərindən qəzetlər, jurnallar və şəkilli kitablar Avropada və Yeni Dünyada dominant istehlakçı mediasına çevrildi. XIX əsrə qədər çap texnologiyasındakı irəliləyişlər illüstratorlara rəng texnikaları ilə təcrübə keçirməyə imkan verdi. Çapdakı bu inkişaflar yemək kitablarından, fotoşəkillərdən və səyahət bələdçilərindən uşaq kitablarına qədər ədəbiyyatın bütün sahələrinə təsir etdi. Bundan əlavə, çap sahəsindəki irəliləyişlər kitablarda və digər media vasitələrində rəngli fotoşəkillər istehsal etməyi daha əlverişli etmişdir. 1900-cü ilə qədər kağızın təxminən 100 faizi maşınla istehsal olunurdu və bir əl işçisi gündə 60–100 pud kağız istehsal edə bildiyi halda, mexanizasiya gündə təxminən 1000 pud istehsal edirdi. Bundan əlavə, 1846–1916-cı illər arasındakı 50 illik dövrdə kitab istehsalı 400% artdı və kitab qiymətləri iki dəfə azaldı.

Amerikada bu, 1880-ci illərdən XX əsrin əvvəllərinə qədər "illüstrasiyanın qızıl dövrünə" gətirib çıxardı. Kiçik bir illüstrator qrupu böyük uğur qazandı və onların yaratdığı obrazlar o dövrün amerikalılarının arzularının portreti hesab olunurdu. Dövrün ən tanınmış illüstratorları arasında Brendiwayn məktəbindən N. C. Vyes və Howard Pil, Ceyms Montqomeri Fleq, Yelizabet Şippen Qrin, J. C. Leyendeker, Violet Oukley, Maksfild Periş, Cessi Vilkoks Smit və Con Ria Nil var idi.

1905-ci ildə Fransada Müasir Kitab Cəmiyyəti Paul Jouve-ə Redyard Kiplinqin "Cəngəllik Kitabı"nı təsvir etmək üçün tapşırıq verdi. Paul Jouve bibliofiliyanın şah əsərlərindən biri olaraq qalacaq bu kitabın 130 illüstrasiyasına on ilini həsr edəcək.

• Əliquliyev R.. Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.