Aqata Kristi

Aqata Meri Klarissa Miller (ing. Agatha Mary Clarissa Miller; 15 sentyabr 1890[2][3][…] – 12 yanvar 1976[2][3][…]) — ingiltərəli yazıçı, detektiv janrının kraliçası. Bu ləqəb ona hələ illər öncə verildi. Özü də gələcəyinin necə olacağını uşaqlıqdan təxmin etmişdi. Bu gün artıq onun əsərləri 103 dilə tərcümə olunub. Kitablarının tirajı isə ildən-ilə artır.

Aqata Meri Klarissa Miller
Agatha Mary Clarissa Miller
Doğum adı Agatha Mary Clarissa Miller[1]
Təxəllüsü Meri Vestmakott
Doğum tarixi
Doğum yeri Devon, İngiltərə
Vəfat tarixi (85 yaşında)
Vəfat yeri Oksfordşir, İngiltərə
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Böyük Britaniya Böyük Britaniya
Milliyyəti İngilis
Həyat yoldaşları Arçibald Kristi (1914-1928)
Maks Mallovan (1930-1976)
Uşağı Rozalinda Hiks (1919-2004) (atası Arçibald)
Fəaliyyəti Roman yazıçısı, yazıçı
Fəaliyyət illəri 1920–1976
Əsərlərinin dili ingilis
Janrlar Triller
kriminal
detektiv
romantizm
Tanınmış əsərləri
Üzvlüyü
  • Kral Ədəbiyyat Cəmiyyəti[d]
Mükafatları Britaniya imperiyasının ordeni(1956),Britaniya imperiyasının "Dame Commander" fəxri adı (1971)
İmza
agathachristie.com
Vikimənbənin loqosu Aqata Kristi Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlk detektiv roman və verilən vəd[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox məşhur yazıçıların həyatı ilə maraqlananda bəlli olur ki, onların çoxunun uşaqlığı acınacaqlı və keşməkeşli keçib. Aqatanın bu cəhətdən bəxti gətirmişdi. O,1890-cı ildə İngiltərənin Denvor qraflığında ABŞ-dən köçüb gəlmiş zəngin mühacir ailəsində dünyaya göz açan qızcığazın böyüdüyü mühit gələcəkdə yazacağı əsərlərində aydın şəkildə təsvir olunacaqdı. Ailənin kiçik uşağı olan Aqata gözəl ailə tərbiyəsi almış, musiqi təhsili görmüşdü.

11 yaşında atasını itirən Aqata anasının himayəsində böyüyür. O, 8 yaşına kimi heç bir məktəbdə təhsil almır, çünki anası bunun əleyhinə idi. Amma Kristi hələ 4 yaşında yazmağı bacarırdı.

Yaşıdlarından, bacı-qardaşından çox fərqlənən balaca qızın sanki öz dünyası var idi. Aqata həmişə xəyalında canlandırdığı obrazlarla söhbətləşir, fikirlərini onlarla bölüşürdü. Elə həmin dövrlərdə Artur Konan Doylun "Mavi karbunkul" adlı detektiv romanının səs-sorağı Kristiyə də gəlib çıxır. Romanı oxuyar-oxumaz balaca qızcığaz özünə söz verir: "Nə vaxtsa mən də detektiv roman yazacağam!".

Aqata ilk əsərlərini anasının təsiri ilə yazır. Güclü soyuqdəymədən yatağa düşən qıza anası darıxmaması üçün kiçik hekayələr yazmağı məsləhət görür. Sonralar Aqata müsahibələrində deyirdi ki, yazıçılığa bir hobbi kimi yanaşırmış:"Əgər kitablarımı heç kim oxumasa belə, mən onları həyat yoldaşım üçün yazacağam",–deyirdi.

Rəqs meydançasından dünyaya səyahət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onun yalnız bir arzusu var idi: xoşbəxt ailə həyatı… Baletlə məşğul olan Kristi ilk həyat yoldaşı ilə rəqs meydançasında tanış olur. Hündür, sarışın və bir qədər ədəbsiz hərbçi Arçibald onun diqqətini ilk baxışdan cəlb edir. Bir müddət sonra o, Arçi ilə birgə həyata razılıq verir.1914-cü ildə mayor Arçibalıdi Kristi ilə ailə qurur.Birinci dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar Arçi cəbhəyə gedir. Aqata isə hospitalda işlədiyindən onlar nadir hallarda görüşə bilirlər. Tibb bacısı vəzifəsində çalışan gələcəyin məşhur yazarı bu işindən həmişə razılıq edirdi: "Bu, insanın məşğul ola biləcəyi ən yaxşı peşədir". Müharibə bitdikdən sonra cütlük xoşbəxt yaşamağa davam edir. Bu illər Kristi üçün çox düşərli olur. Həyat yoldaşı biznesdə fəaliyyət göstərir, özü isə qızının qayğısına qalır və ara-sıra cızma-qaralarını edir. İlk kitabından aldığı qonorara ev alır. İkinci uşaq barəsində fikirləşən Aqatanın fikri ərinin dedikləri ilə üst-üstə düşmür. Arçi bir övladla kifayətləndiyini deyir: "Ondansa, ikinci maşın almaq daha məqsədəuyğundur". Nəhayət onlar ayrılırlar. Lakin onlar ayrılsalar da Aqata dünyada məhz onun soyadı-Kristi ilə tanınmışdır.

1926-cı ili Aqata "Ömrümün ən çətin ili" adlandırır. O zaman anası rəhmətə gedir. Çətinlik çəkən Kristi həyat yoldaşını köməyə çağıran zaman aldığı cavab bu olur:"Yol uzundur və mən bazar günü qolf oynunu izləmək istəyirəm". Bütün bu baş verənlər Aqatanı "boğurdu". Getdikcə Aqatada amneziya əlamətləri peyda olur. Qızlarının ad günündə Arçinin müdirinin katibəsinə vurulduğunu və Kristidən boşanmaq istəyini bildirməsi ilə vəziyyət daha da gərginləşir:ailə həyatı sona çatır. Lakin yaşanılan çətinliklərə baxmayaraq yazıçı yazmağa davam edirdi və Aqata Kristi bir yazıçı kimi ilk böyük uğura 1926-cı ildə "Rocer Ekroydun qətli" romanının nəşrindən sonra atmışdır.

Qeybolma və ya uydurulan növbəti süjet[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aqatanın qəbri

…Məşhur romanların müəllifi birdən yoxa çıxır. İki həftədən artıq London polisi onun axtarışıyla məşğul olur. Bir müddət sonra Kristinin avtomobilini yol qırağından tapırlar. Onun öldürüldüyü haqda müxtəlif şayiələr dolaşmağa başlayır. Günahkarların siyahısında əri birinci dayanmışdı. Çünki ortaya qoyulan faktlar bunu təsdiqləyirdi: avtomobilin Arçinin məşuqəsi ilə dincəldiyi məkandan tapılması, maşının içində Aqataya aid əşyaların olması və s.

Qəzetlər onun ölümündən yazdığı zaman Aqata mehmanxanaların birində gizlənib özü haqda deyilənləri diqqətlə izləyirdi. Onun bir istəyi var idi: ərini onun ölümündə günahkar bilsinlər. O, mehmanxanada yaşayaraq ərinin əzab çəkməsi barədə yazılan məqalələri oxuyub ləzzət alırdı. Mətbuata elan olundu ki, Aqata yaddaşını itirdiyindən kimliyini unudub. Kristini sağ və salamat tapanda qəzetlər onun "Rocer Ekroydun qətli" romanının reklam kompaniyası olduğunu aləmə car çəkdi. A. Kristi hoteldə məhz ərinin sevgilsinin adı ilə-Tereza Nil adı ilə qeydə alınmışdı. Kristi özünün yoxa çıxmasını heç cür izah etmək istəmədi. Həkimlər bunu başından alıdğı zədədən sonra onda amneziya yarandığını bildiridilər. Yazıçının yoxa çıxma səbəbinə britanıyalı psixoloq Endryü Norman özünün "Hazır portret " kitabında aydınlıq gətirir. Onun düşüncəsinə görə, travmatik amneziya versiyası doğru deyil:çünki Aqatanın davranışları bunun əksini gösətirirdi.

Aqata Kristi: "Mənim ərim arxeoloqdur. Arxeoloqlar isə keçmişin detektivləridir"[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müalicə aldıqdan sonra 1928-ci ildə ərindən boşanıb həmişə arzusunda olduğu macəra dolu səyahətlərə başlayır. İlk olaraq Bağdada yola düşür. Bu səfər zamanı o,25 yaşlı Maks Mellouen adlı arxeoloqla tanış olur. Ailə həyatından başı daşa dəyməsinə baxmayaraq Aqata bəxtini bir daha sınayır:özündən 14 yaş kiçik olan Maksla evlənir. Onların toyunda qohumlardan yalnız Aqatanın qızı Rozalinda iştirak edirdi. Çünki çoxları ondan üz döndərmişdi. Aqata bu evliliyində öz xoşbəxtliyini tapır. Yaş fərqinə gələndə isə Aqata zarafatca deyirdi:"Maks arxeoloqdu. Arxeoloqlarsa qədimliyi sevir. Ona görə yaşım artdıqca mən ona daha maraqlı görünürəm". Sonralar əri ilə birlikdə Suriyaya, İraqa və Yaxın Şərqə səfərlər edir. Bu səfərləri onun bir neçə romanının mövzusuna çevrilir.1934-cü ildə İstanbulun "Pera Palace" hotelində "Şərq ekspressində qətl" romanını yazır. Yeri gəlmişkən, onun yaşadığı 411-ci hotel otağı indi xatirə muzeyidir.

Ölümü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yazıçı 1976-cı il yanvar ayının 12-si vəfat edib. O, öz avtobioqrafiyasını bu sözlərlə bitirir:"Yaşadığım həyat, mənə bəxş olunan sevgi üçün Allahıma təşəkkür edirəm…."

Maraqlı faktlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Müsahibələrinin birində etiraf edir:"Romanlarım üçün süjeti mən qab yuyarkən tapıram. Bu axmaq məşğuliyyət həmişə qətllər haqqında fikirlərə sövq edir".
  • Aqata I Dünya müharibəsi illərində hərbi hospitalda tibb bacısı işləmiş, əczaçılığı öyrənmişdir. Bu onun əsərlərindən də aydın hiss olunur. Detektivlərinin 83-də qəhrəmanlarını zəhər içdirərək "öldürüb". Bunun digər səbəbini Kristi qan içində uzanmış ölülərdən xoşu gəlmədiyini və odlu silahlardan başı çıxmadığı ilə əlaqələndirib.
  • Oxucuların hisslərinə hörmətlə yanaşdığından Aqata Kristi heç vaxt seksual cinayətləri romanının mövzusuna çevirməyib. O bildirirdi ki, seksual zorakılıq insanın hisslərinə mənfi təsir edir və oxucunu əsərin əsas xəttindın ayırır.
  • Hamının sevdiyi personaj Erkül Puaro Aqata Kristinin ilk romanından ortaya çıxıb. Bu qəhrəman onun son romanlarının birində ("Pərdə") vəfat edir. Maraqlıdır ki, bu roman nəşr olunandan 40 il əvvəl yazılmışdı. Amma naşirlər sevimli personajın ölümü ilə bağlı olan kitabı çap eləməkdən boyun qaçırırdılar.
  • 60 yaşında yazıçı vaxtilə opera sənətçisi olmağı arzuladığını söyləyib. Amma səsinin olmaması onun bu arzusunu ürəyində qoyub.
  • Milad bayramı ərəfəsində evlənən Aqata mərasimdə ağ paltar və fata əvəzinə plaş və qırmızı şlyapa geyinmişdi.
  • Aqata Kristinin yazmaq vərdişi qəribə idi: ona isti vanna və alma lazım olurmuş.
  • Kristi 60 detektiv roman və 19 hekayə məcmuəsi çap eləyib. Başqa dillərə tərcüməyə görə, Şekspirdən sonra o, ikinci ingilis yazıçısıdır.
  • Aqata Kristinin nəvəsi evlərinin çardağından nənəsinin 27 kasetə yazdığı audiomüsahibəsini tapıb. Aqata Kristi burada bütün həyatını kiçik detallara qədər danışıb. Burada bəzi intim məqamlar olduğuna görə kasetlərin hamısı ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Kaset kolleksiyası çardaqda 40 il gizli qalıbmış.

Yazıçının 1952-ci ildə Londonun Ambassador teatrında səhnəyə qoyulmuş "Tələ" pyesi teatr tarixində ən çox oynanılmış pyesdir.

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Qolf Meydançasında Qətl
  • Səssiz Şahid
  • Əlifba Sırası ilə Qətl
  • Mesopotomiyada Qətl
  • Böyük Dördlük
  • Buludların Üzərində Ölüm
  • Üç Pərdəli Faciə
  • Endhauzun Sirri
  • Puaro İstintaq Aparır
  • Erkülün Qoçaqlıqları
  • Staylzada Müəmmalı Hadisə
  • Erkül Puaronun Milad Bayramı
  • Rocer Ekroydun Qətli
  • Ölümlə Görüş
  • Günəş altında Şər
  • "Şərq Ekspresi"ndə Qətl
  • Mavi Qatarın Sirri
  • Qəhvəyi Kostyumlu Kişi
  • Fayton Məhləsində Qətl
  • İnanimaz Oğurluq
  • Ölmüş Adamin Güzgüsü
  • Rodos Üçbucağı
  • Buludların üzərində ölüm
  • Vikarın evində qətl
  • Nildə ölüm
  • Masadakı kartlar
  • On zənci balası

Filmoqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ https://www.familysearch.org/ark:/61903/1:1:QJ81-65FD.
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 Dame Agatha Christie // Encyclopædia Britannica (ing.).

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikisitatda Aqata Kristi ilə əlaqədar sitatlar var.
Vikianbarda Aqata Kristi ilə əlaqəli mediafayllar var.