At və qoyun daş heykəlləri
At və qoyun daş heykəlləri[2][3] (Qoçdaşlar) — Cənubi Qafqazda, şərqi Türkiyədə və şimali İranda rast gəlinən, əsas qrupunun tarixi XIII–XIX əsrlərə gedən[4], zoomorfik qəbirüstü daş heykəlləridir.[5][6]
Bir çox heyvan heykəlləri böyük ölçülərə çatır. Onlardan bəziləri pyedestaldadır. Formaca qoyun və at fiqurlarına rast gəlinir. Belə fiqurlar sxematik və ya kobud şəkildə daşdan düzəldiliblər, ancaq bəzən böyük rəssam ustalığı və ekspressiyasıyla düzəldilmiş variantlara da rast gəlinir. Əsasən at və qoyunların yan tərəfləri və arxaları yazılardan başqa məişət səhnələrinin qabarıq təsvirləri ilə də əhatə edilir. Qoyun və at formasındakı qəbirdaşlarında bəzən ərəb dilində yazılar olur.[7] Müsəlman qəbiristanlıqlarında ərəb yazısı yonulmuş, qoyun və ya at formasında qəbirdaşlarına rast gəlinir.[8][9]
Meydana gəlmə tarixi və tədqiqatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Regionda VIII əsrdə ərəblərin işğalından sonra canlı varlıqların hər hansı bir formadakı təsvirləri məhdud idi.[10] Ancaq IX əsrin II yarısından etibarən — ərəblərin hakimiyyəti Babəkin Xürrəmilər hərəkatı və yerli feodalların (Səhl ibn Sunbat, Atrnerseh, Yesai Əbu Musa) müqaviməti nəticəsində sarsıldığı və zəiflədiyi zaman ərəblər tərəfindən ərazisi işğal edilmiş xalqların yaradıcılığı şəriət qanunlarına üstün gəlməyə başladı. Bu zaman xalq incəsənətində yenidən canlı varlıqların təsvirləri ortaya çıxmağa başladı. Hesab edilir ki, XV əsrdən başlayaraq qəbirdaşları əsasən qoyun və ya at forması almağa başladı. Bu qəbrdaşları İslam ehkamlarının pozulmasının nümunəsi kimi təhlil edilir. At heykəllər həmişə yəhərlənmiş və tam təchizatlı şəkildə təsvir edilir.[11] Yazılardan başqa belə abidələrdə ölmüş şəxsin silahları — yay, ox, qılınc, qalxan, oxluq və s. təsvir edilir. Daş qoyun heykəllərində, yazılardan başqa, vəhşi keçilərin, maralların təsvirləri, bəzi hallarda bu heyvanların ovlanması səhnələri və bəzən də məişət səhnələri təsvir olunur.[12]
İlk dəfə 1825-ci ildə Eduard Eyxvald bu cür heykəltəraşlıq əsəri haqqında məlumat verir. O, öz kitabında Lori çölündən qoyun və at fiqurlarının rəsmlərini nəşr edir.[7] Daha sonra isə fransız geoloqu Dyubua de Monpere "Voyage autour du Caucase" əsərində bu haqda məlumat verir. At və qoyun heykəlləri barədə məlumat həmçinin Perrot et Çipiezin əsərlərində ("Histoire de la Societe nationale des l’antiquiterast" (V cild, səh. 170)) rast gəlinir, daha sonra isə alman arxeoloqu Artur Milxqofferin əsərlərində ("Archäologishe Zeitung" və "Bulletin de la Societe nationale des antiquares de France") açıq şəkildə bu haqda qeyd edilmişdir. Kürdistan rayonunun Dıx kəndinə yaxın yerdə tapılan at heykəlinin çulunda E. Resler cənubi semit əlifbası ilə yazılmış yazılar aşkar edir. Tiflis quberniyasının Çelkinsk rayonunda yəhərli at heykəlinin olması qeyd edilir. (İ. P. Rüstəmova görə arxeoloji baxımdan Axalkələk qəzası)[3] (İrəvan, Dərələyəz, Lori çölü və Dağlıq Qarabağ, həmçinin Çelkinsk və Axalkələk)[7]
XX əsrin 20-ci illərində Azərbaycanın arxeoloji xəritəsi üzərində iş zamanı V. M. Sısoev aşağıdakı yerlərdə at və qoyun daş heykəllərini qeyd etdi: Abşeron yarımadasında Zığ kəndindəki müsəlman qəbiristanlığında, Kürdüstan qəzasında Quturlu kəndindəki qdıim qəbiristanlıqlarda[7], Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində Qaraağaclı kəndindəki müsəlman qəbiristanlığında, Naxçıvan krayında Aznabyurt, Azı (aşağı), Vənənd, kəndlərində, Naxçıvan şəhərində, Ananab çayında, Ərzincan erməni monastırında və Lənkəran qəzasında Abidərə, Balabur, Qorikdı, Lirik, Tanqarud, Eyçara kəndlərində.[3] Sısoev həmçinin qeyd edir ki, Ordubadın, Danaqirtin və Abraqunisin kəndlərinin yerli sakinləri daş fiqurları qədim qəbiristanlıqlarda, dağlarda və digər yerlərdə tapırlar, onlara xüsusi məna yükləyir, çox vaxt onları olduqları yerdən aparır və yaxınlarının qəbirlərində yerləşdirirlər.[8] Daş qoyun heykəli nümunəsi həmçinin Borjomidə yerləşən bir parkdakı "meydançadadır" və bura civardan gətirilib. 1925-ci ildə daşan Kürdə bu qoyun heykəli yuyub aparılıb və daha sonra çaydan çıxarılıb. Qoyun heykəlinin bədii surətdə icrası Yevlaxa yaxın Bərdə kəndində tapılır. Dövlət tarix muzeyi arxivində şəkli olan bu qoyunun taleyi hal-hazırda naməlumdur.[3]
1926-cı ildə arxeoloq Ələsgər Ələkbərov Zəngəzur rayonunun (indiki Ermənistan SSR-in Qarakilsə rayonu (qədim Azərbaycan ərazisi)) Urud kəndində abidələr aşkar etdi və onlar haqqında qısaca aşağıdakını yazdı:
|
"Urud kəndindəki qədim qəbiristanlıqda... qəbir abidələri var (yan tərəflərində insan şəkilləri və yazılarla heykəl şəklində, quyruqlu qoyunlar. Bu abidələrin çoxu Hicri-qəməri təqvim ilə 993-cü ildən 999-cu ilə qədər müddətə aiddir və ölümün taundan baş verməsi qeyd edilir."[13] | 
|
E. Pçelina qeyd edir ki, bu növ abidələr Cənubi Qafqaza aid ədəbiyyatda bilinir və əsasən türklərə aid edilir. O, kəndlərə yaxın yerləşən Kürdistan qəzasındakı qədim qəbiristanlıqlarında olan qoyun və ya at qəbirdaşlarını xüsusi olaraq fərqləndirir: Tərtər çayının yuxarı tərəfindəki Quturlu (İstisu rayonu), Minkənd, Qaraqışlaq, kürd ibadətgahı Yanıç-Yuqoruka yaxın yerdə, haradakı qədim erməni kilsəsinin qalıqları yerləşir, və Şəlvə kəndindəki qədim erməni qəbiristanlığında. Pçelina bu heykəlləri belə təsvir edirː
|
|
"Heyvanlar sakit gözləmə vəziyyətində təsvir edilir. Qoyunlar xüsusi olaraq qabaca yonulur. Bu təqribən iki dayaq üzərində yerləşən daş tirdir. Bəzən gicgah sahəsindən çox qabağa çıxmayan, çətin nəzərəçarpan iti buynuzlarla yalnız baş yonulur. Belin və arxanın cizgiləri aydın verilir. Ancaq özü bütöv daşdan ibarət olmaqla ayaqlar ancaq şəkillə təsvir edilir və bədəndən ayrılmır."[3] |
|
Qoyun və at şəklindəki qəbirdaşları orta əsrlər erməni heykəlləri kimi elmi cəhətdən maraqlıdır.[7] Azərbaycan Respublikasının və Cənubi Azərbaycanın müxtəlif yerlərində tapılan qoyun və at formasındakı qəbirdaşları Azərbaycan orta əsrlər mədəniyyəti abidələrinin nümunəsi hesab edilir.[6]
Azərbaycan, kürd qəbiristanlıqlarında geniş yayılan at heykəllərinin oğuz türklərinin at müqəvvasını qəbir üzərinə qoyması ilə oxşarlıq təşkil etdiyi haqqında fikir var.[14]
Hesab edilir ki, daş at şəklindəki qəbir daşlarının Azərbaycan ərazisindəki kurqanlarda çox rast gəlinən atların dəfn edilməsi ilə əlaqəsi var.[8]
2012-ci ilin oktyabrında Tovuz rayonunun Aşağı Ayıblı kəndindın tapılmış, XII–XIII əsrə aid at və qoyun daş heykəlləri Parisdə Azərbaycanın UNESCO-ya üzv qəbul olmasının 20 illiyi münasibətilə təşkilata təqdim edilib.[15]
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan ərazisində qoyun və daş heykəlləri (var-dövlət simvolu)[16] Naxçıvan ərazisində, Dağlıq Qarabağda, Lənkəran rayonunda, Mil düzündə, Abşerona qədər bir sıra kəndlərin müsəlman qəbiristanlıqlarında mövcuddur, civar əhalisi tərəfindən bu heykəllərə ehtiram göstərilir və nisbətən yeni inanc və adətlərlə əlaqələndirilir.[2] Belə qəbirdaşları Zığda (Abşeron), Dağlıq Qarabağda Qaraağac kəndi yaxınlığında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının bir sıra kəndlərində, Ordubadda, Lənkəran rayonunda, Mil düzündə yerləşən müsəlman qəbiristanlıqlarında, "Peyğəmbər" qədim müsəlman qəbiristanlığında, Baylakan şəhərin xarabalıqları yaxınlığında, Kürdistanda və digər yerlərdə yayılmışdır. Eyni dini məna daşıyan oxşar qoyun daş fiqurlarına Cənubi Azərbaycanda (Xoy, Marağa) rast gəlinir. Hesab edilir ki, bu incəsənət əsərlərinin oxşar formaları inkişafın ortaq şərtlərinin göstəricisi kimi müxtəlif yerlərdə ortaya çıxa bilər.[8]
Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən qeydə alınan milli daş heykəl abidələri siyahısında Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində at və qoyun daş heykəli formasında 97 qəbirdaşı olduğu göstərilib: Naxçıvan şəhərində "Qızlar bulağı" açıq muzey parkında 47 ədəd, Ordubad rayonunda (Aza, Vənənd, Vələver, Der kəndlərində) 5 ədəd, Şahbuz rayonunda (Badamlı, Qacazur, Mahmudoba, Ayrınc, Kolanı, Kükü kəndlərində, Biçənək kəndi və Batabat yaylağı arasında, Keçəldağda) 25 ədəd.
Qoyun və at şəklindəki daş heykəllərə Şirvanın müxtəlif ərazilərində rast gəlinir.[17]
— şəhər
— daş at heykəlləri
— daş qoyun heykəlləri
Qalereya
[redaktə | mənbəni redaktə et]-
Gəncədə daş qoyun heykəli -
Naxçıvanda qoyun daş heykəli -
![XVI əsrə aid qoyun daş heykəlləri, Azərbaycan Tarix Muzeyi [8]](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B0.jpg/401px-%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B0.jpg)
-
Ərzurumda erməni qəbiristanlığında qəbirüstü heykəl, 1916-cı il
![XVI əsrə aid qoyun daş heykəlləri, Azərbaycan Tarix Muzeyi [8]](/wiki/Fayl:%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B0.jpg)
-
XIII-XVI əsrlərə aid qoyun daş heykəli -
XIII-XVI əsrlərə aid qoyun daş heykəli -
XIX əsrə aid qoyun daş heykəli
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Basile Vereschaguine. Voyage dans les provinces du Caucase. — Le Tour du Monde. — Leipzig, 1869. — С. 309.
- ↑ 1 2 Бретаницкий Л. и Веймарн Б. Искусство Азербайджана IV–XVIII веков. — М.: Искусство, 1976. — С. 251. — 272 с.
- ↑ 1 2 3 4 5 Е. Г. Пчелина. По Курдистанскому уезду Азербайджана // журнал : Советская этнография. — РСФСР. Народный комиссариат просвещения: Издательство Академии наук СССР, 1932. — № 1. — С. 115 Orijinal mətn (rus.)
Громадное пространство вокруг святилища занято тесно расположенными могилами, которые лепятся по отрогам холмов, спускаются к дороге и опять ползут вверх, сливаясь своими каменными надгробиями (в виде плит, изваяний баранов, лошадей, чалм на постаментах) с выступами серо-желтого массива горы. Здесь все мертво и на многие километры вокруг безмолвно.
На кладбище близ святилища Яныч-Югорук, а также на кладбищах селений Шальва, Минкенд, Кара-Кишлаг стоят очень грубые изваяния лошадей и баранов из серого камня. Животные изображены в спокойной позе ожидания. Бараны высечены особенно грубо. Это почти каменные брусья на двух подставках. Иногда высечена только голова с едва отмеченными резцом рогами, не выступающими из плоскости виска. Линия спины и зада дана отчетливо. Но ноги отмечены только рисунком и не отделены от туловища, представляя собой цельный камень.Orijinal mətn (rus.)Каменные изваяния лошадей и баранов известны в литературе о Ю. Кавказе и обычно приписываются армянам или тюркам. Монографии по этому вопросу, к сожалению, еще нет. Впервые о подобной скульптуре сообщил "Dubois de Montpereux в «Voyage autour du Caucase» Атлас, сер. III, табл. XII и серия IV, табл. XXVIII. Имеется также материал в работах Perrot et Chipiez в «Histoire de la Societe nationale des l’antiquite», т. V, стр. 170, а затем пошли краткие упоминания в следующих работах: Milchgoffer в «Archäologishe Zeitung» за 1883 г., «Bulletin de la Societe nationale des antiquares de France», 1899 г. 4 триместр, стр 385 (баланс тюркского кладбища в гор. Эривани. — «Отчет вып. Археол. комиссии за 1898 г.», Спб., 1901 г., (стр. 54-68); на чепраке изваяния лошади письмена на южносемитическом алфавите. Найден близ д. Дых, нынешнего Курдистанского района, Э. Я. Реслером. — С. Мажников. древности гор. Семшильде, в «Сборнике материалов по описанию местностей и племён кавказа», вып. XIII, стр. 8; изваяние лошади с седлом из Целкинского района Тифлисской губ. — И. П. Ростомов, Ахалкалакский уезд в археологическом отношении, там же, вып. XXV, стр. 47, 53, 64 и 96. — Микеладзе "Труды V Археол. съезда в Тифлисе…
Orijinal mətn (rus.)Головы и спины их покрыты художественно исполненной резьбой. Прекрасный экземпляр каменного барана был также в Боржоме в парке «на площадке», привезенный из окрестностей. В 1925 г. разливом Куры этот баран был смыт и унесен рекой. Художественно исполненное изваяние барана имелось в сел. Бердае близ Евлаха. Судьба этого барана (фотография с которого имеется в „Архиве гр. П.С.Уваровой" в Москве, в Гос. историч. музее, в настоящее время мне неизвестен. В процессе работы по археологической карте Азербайджана В. М. Сысоевым зарегистрированы каменные изваяния лошадей и баранов в следующих пунктах на Апшеронском полуострове на мусульманском кладбище сел. Зых, в Курдистанском у. в сел. Кутурлу, в Автоном. обл. нагорного Карабаха на мусульманском кладбище сел. Караагаджи, в Нахичеванском крае в с.с. Азнабюрт, Азы (нижние), Вананд, Данагирд (на армянском кладбище), в гор. Нахичевани, сел. Ананаб, и в армянском монастыре Эрзинджанском. В Ленкоранском у. в сел.: Абидере, Балабур, Горикды, Лирик, Тангаруд, Эйчара.
- ↑ Кандидат исторических наук Мубариз Халилов. Древние каменные изваяния Южного Кавказа. // журнал : IRS Наследие. — 2003. — № 8.
- ↑ А. М. Прохоров. Нахичеванская Автономная Советская Социалистическая Республика. Arxivləşdirilib 2019-09-23 at the Wayback Machine // 3 : Большая Советская Энциклопедия. — Москва: Советская энциклопедия, 1969–1978. — Т. 17. — С Orijinal mətn (rus.)
Сохранившиеся на территории Нахичеванской АССР многочисленные художественные памятники занимают большое и важное место в истории искусства Азербайджанской ССР (См. Азербайджанская Советская Социалистическая Республика). Среди них — бронзовые, глиняные и каменные фигурки животных, керамика, остатки циклопических сооружений конец 2-го — 1-го тыс.- до н. э., средневековые башенные мавзолеи нахичеванской архитектурной шкоты (в Нахичевани (См. Нахичевань), Джуге (См. Джуга), Кара-багляре (См. Карабагляр)), жилые дома Ордубада (18—19 вв.), образующие характерную типологическую группу в народном жилище Азербайджана, а также надгробия в виде фигуры барана или коровы.
- ↑ 1 2 А. Ю. Казиев. О видах народного бытового искусства // Искусство Азербайджана. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1954. — Т. IV. — С. 31. Orijinal mətn (rus.)
Каменные надгробия в виде фигур лошадей и баранов, встречающиеся в различных районах Северного и Южного Азербайджана, являются примерами памятников азербайджанской средневековой круглой скульптуры. Несмотря на запрет ислама изображать живые существа, особенно в круглой скульптуре, дающей тень, народные мастера все же создавали как в живописи и орнаментике, так и в скульптуре изображения человека, животных и птиц, придавая им декоративный характер.
- ↑ 1 2 3 4 5 Пчелина Е. Г. Армянские памятники на территории Азербайджанской ССР // Труды Отдела Востока. — 2-е изд. — Л.: Государственный Эрмитаж, 1940. — Т. 3. — С. 243–251. — 500 с.
- ↑ 1 2 3 4 5 С. Б. Ашурбейли. Некоторые материалы по искусству Азербайджана XVI века. // Научные труды Института востоковедения — Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1959 — C. 72-73. Orijinal mətn (rus.)
Аналогичные фигуры каменных баранов, имеющих такое же культовое назначение, встречаются и в Иране. Сходные формы произведений пластического искусства могли возникнуть в разных местах как отражение одинаковых условий развития.
Надгробия в виде каменных лошадей, по-видимому, имели связь с конскими погребениями, которых очень много в курганах на территории Азербайджана.Orijinal mətn (rus.)Среди памятников материальной культуры Азербайджана XVI века, относящихся к пластическому искусству и представляющих большой интерес, имеются каменные скульптуры баранов и лошадей, а также каменные надгробные плиты с барельефными изображениями бытовых сцен, охоты, орнаментальных композиций, представляющих флору и фауну Азербайджана. На каменных надгробиях в виде фигур баранов и лошадей встречаются надписи, высеченные арабским шрифтом.
Особенно распространены такие надгробия на мусульманских кладбищах Зыха (Апшерон), в Нагорном Карабахе близ селения Карагач, в ряде селений Нахичеванской АССР (сс. Азнабюрт, Низкие Азы, Вананд), в районе города Ордубада, в Ленкоранском районе, в Мильской степи, на древнем мусульманском кладбище «Пейгамбар», близ развалин города Байлакан, в Курдистане, Xое, Мараге и других районах.Orijinal mətn (rus.)В. М. Сысоев сообщает, что местные жители селений Ордубада, Данагирта и Абракуниса находят эти каменные фигуры на древних кладбищах, в горах или других местах, придают им какое-то особенное значение, часто вывозят их оттуда и ставят на могилах своих близких. Многие изваяния животных достигают значительных размеров. Некоторые из них стоят на пьедестале.
Попадаются фигуры баранов и лошадей, высеченные из камня схематично и грубо, но иногда встречаются изваяния, сделанные с большим художественным мастерством и экспрессией. Очень часто бока и спины лошадей и баранов, помимо надписей, бывают покрыты рельефными изображениями бытовых сцен.Orijinal mətn (rus.)В экспозиции Музея истории Азербайджана есть найденная в Нахичевани каменная скульптурная фигура барана курдючной породы с сильно загнутыми крупными рогами, сделанная реалистически. Длина барана в верхней части 81 см, в нижней части 53 см, высота 43 см. Шея барана украшена орнаментом в виде плетения, столь характерным для памятников архитектуры и материальной культуры XVI века. С одной стороны скульптуры высечен рисунок, изображающий вооруженного охотника с короной на голове, стоя стреляющего из лука в оленя с большими ветвистыми рогами, которого настигает стрела; справа видна фигура животного, похожего на безоарового козла. Сцена, по-видимому, изображает сюжет из произведения Низами «Семь красавиц»: шах Бахрам на охоте поражает джейрана.
На другой стороне скульптуры, тот же всадник верхом на коне преследует оленя; в руках он держит предмет, похожий на кинжал; позади фигура животного, напоминающего безоарового козла. На спине барана имеется рельефная надпись сделанная арабским шрифтом: «Аллах, Мухаммед Али… Аrа» и слово, которое можно прочесть как «падар» (рис. 13 а, б). Изображенная на боках фигуры барана сцена с характерным рисунком и орнаментом встречается на ряде других памятников, датированных XVI веком; эту скульптуру также можно отнести к этому периоду. - ↑ Ашурбейли С.А. История города Баку. — Б.: Азернешр, 1992. — С. 189. — ISBN 5-552-00479-5.Orijinal mətn (rus.)
На мусульманском кладбище в сел. Зых на Апшероне сохранились каменные надгробья в виде скульптурных фигур баранов и лошадей, часто с надписями, высеченными арабским шрифтом.
- ↑ Л. С. Бретаницкий. Азербайджанская Советская Социалистическая Республика. Arxivləşdirilib 2022-03-22 at the Wayback Machine XV. Архитектура и изобразительное искусство. // 3 : Большая Советская Энциклопедия. — Москва : Советская энциклопедия, 1969–1978. Orijinal mətn (rus.)
рабское завоевание (7 в.) и распространение ислама вызвали появление новых типов сооружений (мечети, минареты, медресе, мавзолеи), а ограничение изображения живых существ определило преимущественное развитие орнаментальных форм декоративного искусства.
- ↑ Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая. Советская этнография. Выпуски 4–6.. — Издательство Академии наук СССР, 1976.. — С. 40. Orijinal mətn (rus.)
Отметим также в качестве своеобразной параллели каменные надгробья с изваяниями коней или баранов, называемые в народе гон, которые служат еще одним примером нарушения догматики ислама…
- ↑ И. М. и С. К. Джафарзаде. Азербайджанские намогильные камни. // журнал : Советская этнография. — Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая: Издательство Академии наук СССР, 1956. — С. 104–106. Orijinal mətn (rus.)
Одним из наиболее распространенных видов памятников материальной культуры азербайджанского народа являются художественно оформленные намогильные камни с высеченными надписями и орнаментом. Намогильные камни в большинстве случаев состоят из двух частей: стелы высотой от 2 до 2,5 м, шириной 30 — 60 см, толщиной 10—15 см (рис. 1) и «сундука» размером 120X40X50 и 150Х5ОХ60 см (рис. 2). В некоторых районах, вместо сундуков, встречаются плоские каменные плиты размером 120X60 и 150X75 см. Более распространенным памятником является стела без сундука, встречающаяся во всех районах Азербайджана. Памятники в виде стелы с сундуком (рис. 3) или одного сундука без стелы характерны для Ширвана, т. е. для районов, расположенных к северу от р. Куры, начинаяот Геокчайского района до Апшеронского полуострова включительно…
Но со второй половины IX в., когда владычество арабов было сильно потрясено и ослаблено народно-освободительных движением хуррамитов и борьбой местных феодалов против халифата, народное творчество завоеванных арабами стран, в том числе и Азербайджана, постепенно стало преодолевать запреты шариата. В народном искусстве вновь появились изображения живых существ.
Начиная с XV в., намогильным камням зачастую придавали форму барана или лошади. Лошадей всегда высекали в оседланном виде и в полном снаряжении. Кроме надписей, на таких памятниках изображали доспехи покойника — лук, стрелы, меч, щит, колчан и другие. На каменных баранах, помимо надписей, высекали изображения диких коз, оленей, в некоторых случаях сцены охоты на этих животных, а иногда и бытовые эпизоды (рис. 4).
Заботясь о наилучшем художественном оформлении намогильных камней, каждый мастер старался создать новый орнамент. Одновременно резчики широко использовали в украшении намогильных камней разнообразный орнамент, который был принят и на бытовых предметах. Особенно интересны стилизованные рисунки роз, цветков айвы, граната, листьев винограда, инжира и съедобной зелени, занимавшей важное место в пище населения. Оформляя надгробие, народные мастера-резчики на протяжении веков запечатлели в камне разнообразнейшие виды орнамента местного происхождения. В рисунках намогильных камней до некоторой степени отражены занятия и быт местного населения. - ↑ А. К. Алекперов. Поездка в Зангезур н Нахкрай. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. — Баку, 1960. — С. 246. — 249 с.
- ↑ Президюм АН. Казахской ССР. Вестник, Выпуски 7–12.. — Издательство Академии наук Казахской ССР, 1986.. — С. 77. Orijinal mətn (rus.)
Изваяния коней, в духе огузского обычая выставления чучела лошади над могилой, между тем популярны и на азербайджанских, курдских, армянских кладбищах (рис. 3,4).
- ↑ "Mehriban Əliyeva UNESCO-nun tədbirində- FOTOLAR". İstifadə tarixi: 2015-08-09.[ölü keçid]
- ↑ Azerbaijan / Jonathan M. Bloom, Sheila Blair.. — The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. — Oxford University Press, 2009. — С. 240. — 513 с. — ISBN 9780195309911. Orijinal mətn (ing.)
Stone images of rams (symbols of wealth) and saddled horses with weapons are found everywhere in the valleys, forests and mountains of Azerbaijan.
- ↑ Сара Ашурбейли. Государство Ширваншахов VII–XVII вв. — Элм, 1983. — С. 233. — 341 с. Orijinal mətn (rus.)
В ряде районов Ширвана встречаются каменные надгробия в виде фигур баранов и лошадей, а также каменные плиты с барельефными изображениями бытовых сцен, охоты, орнаментальных композиций, представляющих флору и фауну Азербайджана.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- И. М. и С. К. Джафарзаде. Азербайджанские намогильные камни. // журнал : Советская этнография. — Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая: Издательство Академии наук СССР, 1956. — С. 104–106.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]