Hialuron turşusu

Hialuron turşusu
Hialuron turşusu (Hyaluronic Acid)
Kimyəvi birləşmə
IUPAC (2S,3S,4S,5R,6R)-6-[(2S,3R,5S,6R)-3-asetamido-2-[(2S,3S,4R,5R,6R)-6-[(2R, 3R,5S,6R)-3-asetamino-2,5-dihidroksi-6-(hidroksimetil)oksan-4-il]oksi-2-karboksi-4,5-dihidroksioksan-3-il]oksi-5-hidroksi- 6-(hidroksimetil)oksan-4-il]oksi-3,4,5-trihidroksioksan-2-karboksilik turşu
Brutto-
formul 		?
CAS 9004-61-9
PubChem 24759
Təsnifatı
ATK ?
Dərman forması
enyeksialar, kremlər, losyonlar, kapsullar

Hialuron turşusu (hialuronat, hialuronan) — birləşdirici, epitelial və sinir toxumalarının bir hissəsi olan sulfonlaşdırılmamış qlikozaminoqlikan. Bir çox bioloji mayelərin (tüpürcək, sinovial maye və s.) tərkibində olan hüceyrədənkənar matrisin əsas komponentlərindən biri. Hüceyrələrin çoxalmasında və miqrasiyasında mühüm rol oynayır.

Bu maddəyə "hialuron turşusu" adı 1934-cü ildə alman alimi Karl Meyer və J.V. Palmer tərəfindən verilmişdir.[1]

Bəzi bakteriyalar (məs. Streptokokkus) tərəfindən istehsal olunur. Hialuron turşusu həmçinin A qrupunun streptokok ekstrasellüler kapsulunun tərkib hissəsidir[2] və virulentlikdə rol oynadığı güman edilir.[3][4][5]

70 kq olan insanın orqanizmində orta hesabla təxminən 15 qr. hialuron turşusu var və onun üçdə bir hissəsi hər gün dəyişir (parçalanır və ya sintez olunur).[6]

Funksiyaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hialuron turşusu sinovial mayenin özlülüyünə görə məsuliyyət daşıyan əsas komponentidir. Lubrisinlə yanaşı, hialuron turşusu həmçinin bioloji sürtkü yağının da əsas komponentidir.

Hialuron turşusu, hər bir hüceyrənin qabığı şəklində olan (xondrosit) oynaq qığırdaqının mühüm tərkib hissəsidir. Hialuron turşusu bağlayıcı zülalın iştirakı ilə aqrekan monomerlərinə bağlandıqda, qığırdaqda suyu udan böyük mənfi yüklü aqreqatlar əmələ gəlir. Bu aqreqatlar qığırdaqın elastikliyinə cavabdehdilər (onun sıxılma müqaviməti). Qığırdaqdakı hialuron turşusunun molekulyar çəkisi yaşla azalır, ümumi tərkibi isə artır.[7]

Həmçinin, hialuron turşusu dərinin bir hissəsi olaraq, burada toxuma bərpasında iştirak edir. Dərinin ultrabənövşəyi şüalanmaya həddindən artıq məruz qalması ilə o, iltihablanır (“günəş yanığı”), dermis hüceyrələrində hialuron turşusunun sintezi dayanır və onun çürümə sürəti artır.

Hüceyrədənkənar matrislərdə yüksək tərkibinə görə, hialuron turşusu toxuma hidrodinamikasında, hüceyrə miqrasiyası və proliferasiya proseslərində mühüm rol oynayır, həmçinin hüceyrə səthi reseptorları ilə, xüsusən də özünün ilkin CD44 reseptoru ilə bir sıra qarşılıqlı təsirlərdə iştirak edir. Hialuron turşusunun şişlərin inkişafında iştirakı onun CD44 reseptoru ilə qarşılıqlı təsiri ilə bağlı ola bilər. Hialuron turşusu yaraların sağalma mərhələləri olan toxuma bərpası, iltihab və angiogenezdə əsas rol oynayır.[8]

Hialuron turşusunun özü CD44-ə bağlansa da, onun deqradasiya məhsullarının iltihab siqnalının ötürülməsinin makrofaq və dendritik hüceyrə reseptorları TLR2, TLR4 və ya hər ikisi vasitəsilə baş verdiyinə dair sübutlar var. Toll-bənzər reseptorlar (TLR) və hialuron turşusu anadangəlmə immun sisteminə aiddir.

Strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hialuron turşusu alternativ β-(1→4) və β-(1→3) qlikozid bağları vasitəsilə bağlanmış D-qlükuron turşusu və N-asetil-D-qlükozamindən ibarət olan disaxaridlərin polimeridir. Bir hialuron turşusu molekulunda disaxarid vahidləri 25.000-ə qədər ola bilər. Təbii hialuron turşusunun molekulyar çəkisi 5.000 ilə 20.000.000 a.m.u. arasındadır. İnsanlarda sinovial mayenin tərkibində olan polimerin orta molekulyar çəkisi 3.140.000 a.m.u. təşkil edir.[9]

Hialuron turşusunun tərkibində həmçinin orqanizmdə yerləşdiyi yerdən asılı olaraq 350-1900 μq/q arasında dəyişən silisium var.[10]

Hialuron turşusunun molekulu, xüsusən də onun tərkib hissəsi olan disaxaridlərin stereokimyasına görə enerji baxımından sabitdir.

Biosintez mexanizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
UDP-qlükuron turşusunun sintezi
UDP-N-asetilqlukozamin sintezi
HA sintezinin son mərhələsi

Hialuron turşusu hialuronat–sintetazaları adlanan daxili membran zülalları sinfi tərəfindən sintez edilir. Onurğalılar üç növ hialuronat sintetaza malikdirlər: HAS1, HAS2 və HAS3. Bu fermentlər qlükuron turşusu və N-asetilqlükozamini ardıcıl olaraq orijinal polisaxaridə birləşdirərək hialuron turşusu molekulunu uzadır, eyni zamanda polimeri hüceyrə membranı vasitəsilə hüceyrələrarası boşluğa çıxarır (“sıxıb çıxarır”). Struktur cəhətdən mürəkkəb xətti anion polisaxaridlər ailəsinin bir hissəsidir.

Biodeqradasiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hialuron turşusu hialuronidaza adlanan fermentlər ailəsi tərəfindən parçalanır. İnsan bədənində ən azı yeddi növ hialuronidazaya bənzər fermentlər var ki, onlardan bəziləri şiş yatırıcıdır. Hialuron turşusunun parçalanma məhsulları (oliqosaxaridlər və son dərəcə aşağı molekulyar çəkili hialuronatlar) pro-angiogen xüsusiyyətlər nümayiş etdirir. Bundan əlavə, son tədqiqatlar göstərdi ki, hialuron turşusu fraqmentləri, orijinal yüksək molekulyar polisaxariddən fərqli olaraq, toxuma zədələnməsində və transplantasiya edilmiş dərinin rədd edilməsində makrofaqlarda və dendritik hüceyrələrdə[11] iltihablı reaksiyaya səbəb ola bilir.

Tibbdə tətbiqi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hialuron turşusu intraartikulyar inyeksiya yolu ilə diz osteoartritini müalicə etmək üçün təsdiq edilmişdir.[12] 2020-ci ilin meta-analizi, yüksək molekulyar ağırlıqlı HA-nın intraartikulyar inyeksiyasının diz osteoartriti olan insanlarda həm ağrıları, həm də funksiyaları yaxşılaşdırdığını müəyyən etdi.[13]

Hialuron turşusu quru göz sindromunun müalicəsi üçün süni göz yaşı[14] yaratmaq üçün müxtəlif formalarda istifadə olunur.[15]

Hialuron turşusunun bir çox toxumaların (dəri, qığırdaq, şüşəvari cisim) tərkib hissəsi olması onun bu toxumalarla əlaqəli xəstəliklərin müalicəsində istifadəsini izah edir: sinovial mayenin endoprotezləri; oftalmolojı əməliyyatlar üçün cərrahi mühit (məsələn, buynuz qişanın transplantasiyası, katarakta, qlaukoma və tor qişanın ayrılması cərrahiyyə əməliyyatları).

Hialuron turşusu kosmetik cərrahiyyədə yumşaq toxumaların hamarlanması və qırışların doldurulması üçün preparatların tərkibinə daxildir (o cümlədən dəridaxili inyeksiya şəklində). Həmçinin kosmetologiyada dəriyə qulluq vasitələrinin tərkib hissəsi kimi istifadə olunur: kremlər, pomadalar, losyonlar və s.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ K. Meyer and J. W. Palmer. The polysaccharide of the vitreous humor // [[Journal of Biological Chemistry|]] . 107 (journal) (ingilis). 1934. 629—634. Бесплатная PDF-версия Arxivləşdirilib 2007-12-27 at the Wayback Machine
  2. ↑ Sugahara K, Schwartz NB, Dorfman A. "Biosynthesis of hyaluronic acid by Streptococcus" (PDF). J. Biol. Chem. 254 (14). 1979: 6252–6261. doi:10.1016/S0021-9258(18)50356-2. PMID 376529. 2020-04-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-02.
  3. ↑ Rao, S, Pham, TH, Poudyal, S, et al. First report on genetic characterization, cell-surface properties and pathogenicity of Lactococcus garvieae, emerging pathogen isolated from cage-cultured cobia (Rachycentron canadum). Transbound Emerg Dis. 2022; 69: 1197– 1211. https://doi.org/10.1111/tbed.14083
  4. ↑ Wessels MR, Moses AE, Goldberg JB, DiCesare TJ. "Hyaluronic acid capsule is a virulence factor for mucoid group A streptococci". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 88 (19). 1991: 8317–8321. Bibcode:1991PNAS...88.8317W. doi:10.1073/pnas.88.19.8317. PMC 52499. PMID 1656437.
  5. ↑ Schrager HM, Rheinwald JG, Wessels MR. "Hyaluronic acid capsule and the role of streptococcal entry into keratinocytes in invasive skin infection". J. Clin. Invest. 98 (9). 1996: 1954–1958. doi:10.1172/JCI118998. PMC 507637. PMID 8903312.
  6. ↑ Stern R. Hyaluronan catabolism: a new metabolic pathway // {{|European Journal of Cell Biology|Eur J Cell Biol||European Journal of Cell Biology}} . 83 (journal) (ingilis). № 7. — 2004. avqust. — 317—325. PMID 15503855. (#accessdate_missing_url)
  7. ↑ Holmes M W A., Bayliss M T., Muir H. Hyaluronic acid in human articular cartilage. Age-related changes in content and size // {{|Biochemical Journal|Biochem J||Biochemical Journal}} . 250 (journal) (ingilis). 1988. 435—441. Бесплатная PDF-версия
  8. ↑ Shaharudin, A.; Aziz, Z. "Effectiveness of hyaluronic acid and its derivatives on chronic wounds: a systematic review". Journal of Wound Care. 25 (10). 2 October 2016: 585–592. doi:10.12968/jowc.2016.25.10.585. ISSN 0969-0700. PMID 27681589.
  9. ↑ Saari H et al. (1993) Differential effects of reactive oxygen species on native synovial fluid and purified human umbilical cord hyaluronate. Inflammation 17:403-415.
  10. ↑ Schwarz, K. "A bound form of silicon in glycosaminoglycans and polyuronides". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 70 (5). 1973-05-01: 1608–1612. Bibcode:1973PNAS...70.1608S. doi:10.1073/pnas.70.5.1608. ISSN 0027-8424. PMC 433552. PMID 4268099.
  11. ↑ "Олигосахариды и дендритные клетки". medgel.ru. İstifadə tarixi: 2017-11-24.
  12. ↑ Gower, Timothy. "Hyaluronic acid injections for osteoarthritis". US Arthritis Foundation. 14 May 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 March 2019.
  13. ↑ Phillips, Mark; Vannabouathong, Christopher; Devji, Tahira; Patel, Rahil; Gomes, Zoya; Patel, Ashaka; Dixon, Mykaelah; Bhandari, Mohit. "Differentiating factors of intra‑articular injectables have a meaningful impact on knee osteoarthritis outcomes: a network meta‑analysis". Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy. 28 (9). 2020: 3031–3039. doi:10.1007/s00167-019-05763-1. PMC 7471203 (#bad_pmc). PMID 31897550.
  14. ↑ "Hyaluronic acid against dry and tired eyes". 2022-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  15. ↑ Pucker AD, Ng SM, Nichols JJ. "Over the counter (OTC) artificial tear drops for dry eye syndrome". Cochrane Database Syst Rev. 2016 (2). 2016: CD009729. doi:10.1002/14651858.CD009729.pub2. PMC 5045033. PMID 26905373.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]