Monqolustan ədəbiyyatı

XIX əsrə aid monqol əlyazması.

Monqolustan ədəbiyyatı — Monqolustan ərazisində formalaşmış ədəbiyyat. Köçəri şifahi ənənələrindən çox təsirlənmişdir. Monqol ədəbiyyatının "üç zirvəsi" olan "Monqolların dəruni dastanı", "Geser" və "Canqar" dastanları Avrasiya çöllüyündə qəhrəmanlıq dastanlarının çoxəsrlik ənənəsini əks etdirir. Monqol ədəbiyyatı cəmiyyətin, siyasi, iqtisadi və sosial inkişaf səviyyəsinin, eləcə də aparıcı intellektual meyllərin əksidir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Monqolustan ədəbiyyatı nəğmələr, qəhrəmanlıq dastanları, əfsanə, tapmaca, atalar sözü və s. kimi şifahi ədəbiyyat nümunələri ilə zəngindir. "Monqolların dəruni dastanı" (1240), Lubsan Dandzanın "Altun dastan" (XVII əsrin əvvəli), Saqan Setsenin "Qiymətli düymə" (1662), anonim "Sarı hekayət" dastanları və s. qədim ədəbi abidələrdəndir. "Geser", "Canqar" dastanları yazıya alınmışdır. Orta əsrlər poeziyasının nümunələri XVII–XVIII əsrlərə aid salnamələrdə mühafizə olunmuşdur. XIX əsrdə Vançinbalın İnjinaş romanlar, Xuulçu Sandaq, D. Ravjaa, Qulransa şeirlər yazmışdır. XIX əsrlərin ikinci yarısı – XX əsrin əvvəlində Xişiqbat, Qamal, Geleqbalsan, İşdanzanvanjil və başqa şairlər yazıb-yaratmışlar. 1921-ci il xalq inqilabından sonra yeni ədəbiyyat yaranmışdır. D. Namsaqdorj, S. Buyannemex, M. Yadamsuren, D. Namdaq, Ş. Ayuşi bu ədəbi istiqamətin nümayəndələrindəndir. XX əsrin 20-30-cu illərində S. Damdunsurenin şeir, poema və povestləri nəşr olunmuşdur. T. S Tsendenjav, D. Sengee, Ç. Ojdov, B. Baast, E. Oyuun və başqalarının pyesləri tamaşaya qoyulmuşdur. XX əsrin 50-60-cı illərində roman janrı inkişaf etmişdir. Dövrün romançılarına B. Rinçen, Ç. Lodoydamba, D. Namdaq, J. Purev, L. Tudev, S. Daşdoorov aiddir. XX əsrin 70-ci illərində sosializm quruculuğunu əks etdirən şeir, poema, hekayə və povestlər yazılmışdır. Bu müəlliflərə M. Qaadamba, S. Udval, D. Myaqmar, T. Qaytav, S. Erdene, V, Yavuuxulan, Ş. Surentov, Ç. Çimid, N. Dolqorın, M. Tsedendorj və başqaları aiddir. Monqolustan yazıçılarının bəzi əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur. Monqolustanda Səməd Vurğunun poeziyası xüsusən məşhurdur.[1]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Монголустан Халг Республикасы. Әдәбијјат // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 49.

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Петрова М. П. Монгольская поэзия 80-90-х годов XX века. Санкт-Петербург. 1996.
  • Дамдинсүрэн, Ц. Монголын уран зохиолын тойм : в 3 т. / БНМАУ Шинжлэх Ухааны Академи, Хэл зохиолын хүрээлэн ; ред. Ц. Дамдинсүрэн, Д. Цэнд. — Улаанбаатар : Улсын хэвлэлийн хэрэг эрхлэх хороо газар : Шинжлэх ухааны академийн хэвлэл : Улсын хэвлэлийн хэрэг эрхлэх хороо, 1957—1976.
  • Далантай Цэрэнсодном "Литература Монголии " (XIII и начала XX столетия).
  • Бямбын Ринчен «Заря над степью» в трех томах.
  • Из монгольской поэзии XX века. — М., 1981.
  • Из современной монгольской поэзии. — М., 1971.
  • Герасимович Л. К. Литература Монгольской Народной Республики 1921—1964 годов. Л., 1965.
  • Герасимович Л. К. Монгольская литература XIII- начала XX в.: Материалы к лекциям. — Элиста, 2006. — 362 с.
  • К солнцу! Стихи монгольских поэтов. — М., 1969.
  • Лауфер Б., Очерк монгольской литературы, перев. В. А. Казакевича, под ред. и с предисл. Б. Я. Владимирцова. — Л., 1927.
  • Литературные связи Монголии. — М., 1981.
  • Михайлов Г. И. Литературное наследство монголов. — М., 1969.
  • Михайлов Г. И., Яцковская К. Н. Монгольская литература. Краткий очерк. — М., 1969.
  • Яцковская К. Н. Поэты Монголии XX в. — М., 2002. — 248 с. — ISBN 5-88161-121-7
  • Новые тенденции в монгольской поэзии. Л.,1991, стр.37.
  • Лирический герой О. Дашбалбара, — Межлитературные связи Востока и Запада, СПб., 1995, стр. 66-70.