Monqolustan əhalisi

Monqolustan əhalisi — Monqolustan əhalisinin demoqrafik xüsusiyyətləri. 2016-cı ilə olan məlumata görə Monqolustan əhalisinin sayı 3,081,677 nəfərdir[1].

Sahəsinə görə dünyanın ən böyük 18-ci dövləti olmasına baxmayaraq, Monqolustan ərazinin məskunlaşma baxımından çox əlverişsiz olması səbəbilə əhalisinin sayına görə 134-cü pillədədir.

Statistika

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Monqollar milli bayram vaxtı

Ölkə əhalisinin 51,2 faizi şəhərlərdə yaşayır, əhalisinin 95 faizi oxuyub-yazmağı bacarır. Əhali ilə bağlı Monqolustanın ən böyük problemi kişilərin sayının az olmasıdır. Sovetlər dönəmində Rusiyanın təsir dairəsində olan Monqolustanda kişilərinin böyük qismi spirtli içkilərə aludə olublar. Kişilərin sayının azaldığı Monqolustanda hazırda 6 qadına 1 kişi düşür. Kişilərin sayı az olduğu üçün bu ölkədə qızlar deyil, evlənəcək kişilər üçün başlıq pulu istənilir. 45 milyon mal-qaranın olduğu Monqolustanda başlıq üçün də elə mal-qara verilir[2].

Siyahıyaalınma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu ildəki əhali siyahıyaalınmasına əsasən Monqolustan əhalisinin sayı 2.754.685 nəfər olmuşdur[3]. Onlardan 2.647.545 nəfəri Monqolustan vətəndaşları, 107.140 nəfəri isə xarici ölkələrin vətəndaşlarıdır[3].

Artım tempi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Monqolustan əhalisinin artım tempi müxtəlif illərdə ardıcıllıqla aşağıdakı kimi olmuşdur:

  • 1918 - 647,5 min[4];
  • 1935 - 738,2 min[4];
  • 1944 - 759,1 min[4];
  • 1956 - 845,5 min[4];
  • 1963 - 1071,1 min[4];
  • 1969 - 1197,6 min[4];
  • 1979 - 1595,0 min[4];
  • 1989 - 2044,0 min[5];
  • 2000 - 2373,5 min[5];
  • 2011 - 2811,6 min[5]
  • 2015 - 3057,8 min[6]

Etnik tərkibi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkə əhalisinin əksər hissəsi etnik monqollardan ibarətdir, lakin qazaxlar və tuvalar da xüsusilə ölkənin qərbində etnik azlıq təşkil edirlər.

Monqolustanda türk toplumunu qazaxlar, tuvalılar (onların etnik qrupu olan urianxaylarla birlikdə)[7], uyğurlar (uyğur dilinin hotən dialektində danışanlar)[8] və özbəklər əmələ gətirir. Ümumilikdə isə Monqolustan əhalisini təşkil edən əsas 24 tayfadan dördü türk tayfasıdır ki, bunlar da Kazak, Hoton, Tıva və Duhadır[9].

Monqolustan vətəndaşlarının milli tərkibi
Etnik qrup 1989 sa.[10] 2000 sa.[10] 2010 sa.[3]
cəmi 2 043 954 2 373 493 2 647 545
xalxa 1 610 424 1 934 674 2 168 141
qazax 120 506 102 983 101 526
dörvöd 55,208 66 706 72 403
bayad 39 233 50 824 56 573
buryat 35 444 40 620 45 087
darqanqa 29 040 31 909 27 412
urianxay 23 478 25 183 26 654
zaxçin 22 998 29 766 32 845
darxad 14 757 19 019 21 558
öld 9 188 14 634 15 520
xotqoid ... 7 237 15 460
torqud 10 050 12 628 14 176
hotən ... 9 014 11 304
myanqad 4 760 6 082 6 592
tuva ... 4 778 5 169
barqa 2 130 2 506 2 989
uzemçin 2 086 2 386 2 577
eljiqen ... 151 1 340
sartul ... 1 540 1 286
xamniqan ... 565 537
Duhalar ... 303 282
özbək ... 380 260
xarçin ... 266 152
saxar ... 123 132
xmer 6 076 ... ...
xoşud ... 183 ...
xan 247 173 ...
rus 140 158 ...
xorçin ... 150 ...
xalimaq ... 5 ...
digər 1 509 323 17 462
təsniflənməmiş 56 680 8 224

Dini etiqad

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dini baxımdan əhalinin əksəriyyəti buddistdir. Heç bir dinə etiqad etməyənlər ikinci ən böyük qrupdur. İslam dini etnik qazaxlar arasında geniş yayılmışdır[11]. Duhalar kimi türk toplumlarında isə şamanizm yayılmışdır[9].

15 yaşdan yuxarı yaşda olan Monqolustan vətəndaşlarının dini etiqadları aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:[3]

Etiqad Etiqad edənlərin sayı Ümumi saya nisbəti
cəmi 1 905 969 100.0%
buddizm 1 009 357 53.0%
ateizm 735 283 38.6%
islam 57 702 3.0%
şamanizm 55 174 2.9%
xristianlıq 41 117 2.1%
digər 6 933 0.4%

Məşğulluq problemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2016-cı ildə BMT özünün Fövqəladə vəziyyətlərə reaksiya Mərkəzi Fondundan Monqolustanda humanitar layihələrin maliyyələşdiriməsinə 2,4 milyon dollar vəsait ayırmışdır[12]. Bu qərar Monqolustanın üzləşdiyi "dzud" adı ilə tanınan quraqlıq və təbii fəlakətlə bağlı idi. Belə ki, 2015-ci ildə quraq yay sərt qışla əvəz olunmuş, dekabr ayından isə "dzud" Monqolustan əhalisi üçün əsl fəlakətə çevrilmiş, o ölkə ərazisinin 60 faizini əhatə etmişdir[12]. Nəticədə ölkənin əksər hissələrində mal-qara üçün normal otlaq qalmamışdır[12].

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Брук С. И. «Население мира. Этнодемографический справочник», — Москва 1986  (rus.)
  • «Der Fischer Weltalmanach 2007. Zahlen. Fakten. Daten».  (alm.)
  • Потёмкина И. И. «Монголия», — Москва, "Мысль", 1988 — 142 с.  (rus.)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "National Statistical Office of Mongolia". UBSEG.GOV.MN. 2016-04-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  2. ↑ "Monqolustan Türkiyədən 20 min kişi istəyir". 2010-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-25.
  3. ↑ 1 2 3 4 Монгол Улсын хүн ам, орон сууцны 2010 оны тооллого :Хүн ам, орон сууцны 2010 оны толлого тооллогын үр дүн Arxivləşdirilib 2013-10-25 at the Wayback Machine
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Бадараев Д.Д. Социально-демографические и структурные аспекты становления современного монгольского общества // Вестник Бурятского научного центра Сибирского отделения российской академии наук. - 2012. - № 4 (8). - С. 69. Режим доступа: http://www.bscnet.ru/upload/iblock/cf6/vestnik_4_8_.pdf[ölü keçid]
  5. ↑ 1 2 3 Бадараев Д.Д. Социально-демографические и структурные аспекты становления современного монгольского общества // Вестник Бурятского научного центра Сибирского отделения российской академии наук. - 2012. - № 4 (8). - С. 70. Режим доступа: http://www.bscnet.ru/upload/iblock/cf6/vestnik_4_8_.pdf[ölü keçid]
  6. ↑ "Население Монголии более 3 млн 57 тысяч человек". 2020-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-10.
  7. ↑ Ethnologue report for language code :tyv Arxivləşdirilib 2010-10-08 at the Wayback Machine
  8. ↑ Ethnologue report for language code :uig Arxivləşdirilib 2009-01-16 at the Wayback Machine
  9. ↑ 1 2 Şahnaz Kamalova. Türkdilli Duhalar – yox olmaq təhlükəsilə üz-üzə Arxivləşdirilib 2023-07-07 at the Wayback Machine. 525-ci qəzet. 8 fevral 2013, səh. 7  (az.)
  10. ↑ 1 2 United Nations Statistics Division :4. Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985 - 2003 or Population selon le group national et/ourthnique, le sexe et la résidence urbaine/rurale: recensements de 1985 à 2003 Arxivləşdirilib 2018-07-25 at the Wayback Machine
  11. ↑ "The Mongolian Kazakhs". The Mongolian Kazakh Diaspora. 2017-10-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 noyabr 2017.
  12. ↑ 1 2 3 BMT “dzud”dan ziyan görmüş Monqolustan üçün 2,4 milyon dollar yardım ayırıb Arxivləşdirilib 2019-07-04 at the Wayback Machine. azertag.az, 18.03.2016  (az.)