Nikolay Lebed

Mikola (Nikolay) Kirilloviç Lebed (ukr. Мико́ла Кирилович Ле́бідь или Ле́бедь təxəllüsü Maksim Ruban;11 yanvar 1909, Novoye Strelişa[d] – 18 iyul 1998 və ya 19 iyul 1998[1], Pitsburq, Pensilvaniya) — Ukrayna Millətçiləri Təşkilatı fəalı, Stepan Bandera tərəfdarı. "Çert", "Skiba", "Yaropolk" ləqəblərinə malik olub. Qərb mətbuatında o, dəfələrlə Ukrayna millətçilərinin lideri adlandırılıb və nasistlərlə əməkdaşlıqda ittiham olunub.

Nikolay Lebed
Doğum tarixi 11 yanvar 1909(1909-01-11)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 18 iyul 1998(1998-07-18) (89 yaşında) və ya 19 iyul 1998(1998-07-19)[1] (89 yaşında)
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti siyasətçi
Partiyası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nikolay Lebed 1909-cu ildə Jidaçovski rayonunun Novye Strelişça kəndində Kirill Artemyeviç Lebed və Adelina Fedotovnanın (Novojilova) ailəsində anadan olub. Lvov gimnaziyasını bitirib. 1925-ci ildən Ukrayna Millətçiləri Təşkilatının nəzdində Ukrayna Hərbi Təşkilatının, sonra onun Təhlükəsizlik Xidmətinin üzvü olub. 1930-cu ildən Təhlükəsizlik Xidmətinin Regional Gənclər bölməsinin subreferenti vəzifəsini icra edib. 1934-cü ildə o, Polşanın daxili işlər naziri Bronislav Peratskiyə qarşı sui-qəsdin təşkilatçısı olub. Bundan sonra o, Danziq-Ştettin vasitəsilə Almaniyaya getməyə cəhd edib. Lakin Gestapo tərəfindən həbs edilib və Polşa hakimiyyət orqanlarına təhvil verilib. Məhkəmədə o, ölüm cəzasına məhkum edilib. Sonradan Nikolay Lebedin cəzası ömürlük həbs ilə əvəz edilib.[2] 1939-cu ilin sentyabrında Lebed, bu işdə olan digər məhbuslar kimi, Almaniyanın Polşaya hücumundan sonra həbsxanadan qaçıb.[3][4]

Nikolay Lebed 1939-cu ildə azadlığa çıxandan sonra Zakopanedəki alman kəşfiyyat məktəbinin “Ukraynalı komendantı”, Təhlükəsizlik Xidmətinin yaradıcısı və ilk kəşfiyyat rəisi, 1941-ci ildə isə Ukrayna Millətçiləri Təşkilatında Banderanın ikinci müavini olub. Ukraynanın suveren idarəsində 30 iyun 1941-ci ildə Ukrayna dövləti elan edildikdən sonra təhlükəsizlik xidmətinin rəisi vəzifəsində çalışıb.[5] 1941-ci ildə Stepan Bandera və Yaroslav Stetsko həbs edildikdən sonra "hökumət lideri" kimi - anti-Hitler müqavimətinin (Ukrayna antifaşist müqavimət hərəkatının) əsas təşkilatçısı kimi fəaliyyət göstərib.

1941-ci ildə Bandera həbs edildikdən sonra o, təqiblərdən qaçaraq gizli fəaliyyətə keçir. Ukrayna Millətçiləri Təşkilatının liderliyini üzərinə götürür. 1941-ci ilin oktyabrında Gestapo və ya Kripo Lebedin axtarışı haqqında fotoşəkili və maşınının nömrəsini əks etdirən vərəqə yayır. SS rəhbəri və Qalisiya bölgəsindəki polis Lebedin həbsi üçün order verir. O, Ukraynada üç Ukrayna Millətçiləri Təşkilatının konfransının (sentyabr 1941, aprel 1942, fevral 1943) təşkilatçısı və rəhbəri olub. 1941-1944-cü illərdə o, Polşa Krayova Ordusu (KO) ilə faşistlərə qarşı birgə mübarizə haqqında danışıqlar aparıb. 1943-cü ildə Qərbi Ukrayna torpaqlarında Ukrayna Millətçiləri Təşkilatına rəhbərlik etmiş və Ukrayna Üsyan Ordusunun formalaşmasında mühüm rol oynayıb.[6] 1943-cü ilin avqustunda (21-25) Ukrayna Millətçiləri Təşkilatının III Fövqəladə Böyük Yığıncağının iştirakçısı olub, Təşkilatın Baş Şurasının sədri və xarici əlaqələr referenturasının rəhbəri seçilib. Stepan Bandera rəhbərliyi altında bütün milli qüvvələri birləşdirmək üçün Ukraynanın digər millətçi liderlərinin (ilk növbədə Andriy Melnik və Bulba-Borovets) tərəfdarlarına qarşı terror fəaliyyətləri həyata keçirib. 1944-cü ildə Ukrayna Baş Qurtuluş Şurasının həmtəsisçisi və UQOS-un Xarici İşlər üzrə Baş Katibi olub.

Nikolay Lebed 1943-cü ilin aprelində “bütün inqilabi ərazini Polşa əhalisindən təmizləmək” təklifi irəli sürüb. O, Ukraynada etnik təmizləmədə iştirak edirdi. O, Volin qırğınında şübhəli sayılır.[7][8] Qrzeqorz Motyka qeyd edir ki, 1943-cü ilin avqustunda Ukrayna Millətçiləri Təşkilatının III Konqresində Lebed Mixail Stepanyakla birlikdə Volində olan UÜO-nun fəaliyyətini “Polşa əhalisinə qarşı qanqster hərəkətlərinə” görə tənqid edib.[9]

Müxtəlif mənbələrdə onun ələ keçirilməsinə görə Gestapo tərəfindən təyin edilmiş mükafata istinadlar var. Bəziləri tarixi - yanvar 1944 və məbləği - 500 min alman markı göstərir.[10][11] 1944-cü ilin əvvəlində arvadı Darya və onun iki yaşlı qızı həbs edilərək Ravensbrück konsentrasiya düşərgəsinə yerləşdirildi və İvan Qrinyox mart ayında onların azad edilməsi ilə bağlı danışıqlar apara bildi.[12][12] Eyni danışıqlarda “bolşeviklərin arxa cəbhəsində döyüş” üçün silahların Ukrayna Üsyan Ordusuna təhvil verilməsi haqqında razılıq əldə edildi.[13][14][15]

Nikolay Lebed 1944-cü ildə Ukrayna Baş Radasının (UBR) Xarici İşlər üzrə Baş Katibi oldu. Böyük Konqresdən (11-15 iyul 1944-cü il) sonra Lebed Ukrayna Üsyan Ordusu və Ukrayna Baş Radasının (UBR-nin Xarici Nümayəndəliyi adı altında) xarici missiyasına rəhbərlik etmək üçün Qərbə göndərildi. Onun vəzifəsi Ukraynadakı gizli xidmətə beynəlxalq dəstək almaq üçün xarici əlaqələr qurmaq idi. Missiyaya Lebeddən başqa keşiş İvan Qrinox, Yevgeni Vrsiona, Lev Şankovski və Miroslav Prokop (əlavə olaraq iki radioteleqraf operatoru və köməkçi heyət) daxil idi.[16]

Lebed 1945-ci ildən Ukrayna Üsyan Ordusunun Xarici hissələrinin Təhlükəsizlik Şurasının referenti oldu. 1946-cı ildə Banderanın müxalifətinə keçdi, UBR-ə rəhbərliyə başladı.

Müharibədən sonra o, Amerika kəşfiyyat xidmətləri ilə əməkdaşlığa başladı və Sovet İttifaqına ekstradisiya olunacağından qorxduğu üçün 1947-ci ildə ailəsi ilə birlikdə onlar tərəfindən gizli şəkildə Romadan Münhenə aparıldı.[17] Roman Turan adı ilə Münhendə yaşamağa başladı.[18]

1948-ci ildən Lebed Almaniyada Ukrayna Hərbi Təşkilatının rəhbəri oldu, 1949-cu ildən ABŞ-da yaşadı, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi ilə əməkdaşlıq etdi və Proloq nəşriyyatının rəhbəri idi.[19] 1990-cı illərdə dəfələrlə Ukraynaya gəlib, Kiyevdə keçirilən Dünya Ukraynalılar Konqresinin (1992) nümayəndəsi olub.[11]

O, 18 iyul 1998-ci ildə Pitsburqda (ABŞ) vəfat edib və şəxsi arxivi “Harvard Universitetinin Ukrayna Elmi İnstitutu”na təhvil verilib.

ABŞ kəşfiyyat orqanları ilə əməkdaşlıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

1946-cı ilin dekabrında Lebedin qrupu Amerika kəşfiyyat xidmətlərinə müraciət edərək pul və silah, habelə rabitə və agentlərin hazırlanmasında kömək istədi. Bunun müqabilində bu qrup Ukraynada kəşfiyyat şəbəkəsi yaratmağa söz verdi. Bununla belə, Lebedin nümayəndələrinin əlaqə saxladığı Strateji Xidmətlər Bölməsi öz hesabatlarında “onların mübahisələrinin əhəmiyyətsizliyini və mühacirət arasında fikir ayrılığını” qeyd edərək, onlara kömək etməkdən imtina etdi.[20]

1947-ci ilin iyulunda Əks-Kəşfiyyat Korpusunun (CIC) hesabatında Lebedi “tanınmış sadist və alman yandaşı” adlandırdı.[21] Buna baxmayaraq, Lebed Ukrayna mühacirəti və Amerikanın işğal zonasında sovet fəaliyyəti, həmçinin Sovet İttifaqı və ukraynalılar haqqında ümumi məlumat təklif edəndə həmin CIC onunla əməkdaşlığa başladı.

1947-ci ilin sonunda Lebed Amerikanın istifadəsi üçün müharibədən əvvəlki və müharibə dövrü arxivlərini diqqətlə təmizlədi.[20][22] Təqdimatında o, özünü polyakların, sovetlərin və almanların qurbanı kimi təqdim etmiş, ömrünün sonunadək anti-nasist fəaliyyətinin sübutu kimi Gestapo tərəfindən axtarışda olması barədə vərəqə təqdim etmişdi. Təmizlənmiş arxivlər əsasında o, UÜO və UPA-nın nasistlərə və sovetlərə qarşı döyüşçülər kimi təqdim edildiyi bir kitab yazdı.[20] O, həmçinin UÜO liderlərinin həbsindən sonra almanlara qarşı müqavimət təşkil etməyə başladığını və UPA-nın “mənəvi atasına” çevrildiyini, bunun üçün həm Gestapo, həm də NKVD-nin onun başına mükafat qoyduğunu iddia etdi. Lebed həmçinin Gestaponun ailəsini Buhenvald və Auşvitsə aparıb onu təslim olmağa məcbur etmək istədiklərini bildirdi.[20]

1949-cu ildə Aerodinamika Əməliyyatı çərçivəsində Qriqnoç-Lebed qrupu Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi ilə əməkdaşlığa başladı. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Lebedin Nyu-Yorka köçməsini və daimi sığınacaq, sonra isə ABŞ vətəndaşlığını almasını təmin etdi. Bu, ona Avropaya[20] əməliyyat səfərlərindən sonra bu ölkəyə qayıtmağa və Aerodinamika Əməliyyatında MKİ-nin əsas əlaqə adamına çevrilməyə imkan verdi. MKİ hesabatlarında Lebedin Gestapo keçmişi, onun hiyləgər və amansız olması qeyd olunur.[20]

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mikola Lebed Varşava məhkəməsində (1935-1936) məhbuslardan biri olan Daria Qnatkovskaya ilə evli idi.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Find a Grave (ing.). 1996.
  2. ↑ ""Наша влада будэ страшною..."". 2020-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-17.
  3. ↑ [news-front.info/2020/02/10/neschastnaya-lyubov-i-dikaya-revnost-bandery-80-letie-raskola-oun/ 80-летие раскола ОУН]
  4. ↑ Марианна Сорвина - "100 великих криминальных драм XX века"
  5. ↑ "Склад Україньского державного правління" (PDF). 2014-12-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-17.
  6. ↑ "Украина. 1948 год. АЭРОДИНАМИК: первая диверсионная операция ЦРУ. Тень Гитлера". 2020-06-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-17.
  7. ↑ Breitman R. & Goda N. J. W., P. 75
  8. ↑ Breitman R. & Goda N. J. W., P. 74
  9. ↑ UPA skompromitowała się swoimi bandyckimi działaniami przeciwko polskiej ludności, tak jak OUN skompromitowała siebie współpracą z Niemcami”, Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 366.
  10. ↑ Breitman R., 2005, P. 250
  11. ↑ 1 2 Mykola Lebed And The Ukrainian Partisan Army // RFE/RL Belarus, Ukraine, and Moldova Report Arxivləşdirilib 2011-11-23 at the Wayback Machine — Radio «Free Europe»/Radio Liberty — Vol. 7. — No. 18. — 11 May 2005.  (ing.)
  12. ↑ 1 2 "Франків Оксана. Микола Лебедь. Війна на два фронти // Народний часопис «Новий час» (www.newtime.lviv.ua) 17.05.2010. (ukr.)". 2013-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-17.
  13. ↑ Патриляк Іван. Повстансько-німецькі переговори грудня 1943 — вересня 1944 років: причини, хід, наслідки Arxivləşdirilib 2021-06-24 at the Wayback Machine // «Воєнна історія», 2008 — № 5 (41).  (ukr.)
  14. ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Unia Katowice, ​ISBN 978-83-86250-49-3​ ; s.212, 241.
  15. ↑ Кротков Антон. «Украинские националисты надеялись завоевать свободу, используя борьбу Гитлера и Сталина, а оказались между молотом и наковальней» Arxivləşdirilib 2011-09-16 at the Wayback Machine // Журнал ru:Вокруг света: 15.07.2008.
  16. ↑ Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 136, 622, ISBN 978-83-88490-58-3, OCLC 838973434
  17. ↑ Breitman R., 2005, P. 251
  18. ↑ Breitman R., 2005, P. 252
  19. ↑ Roberts Sam. Declassified Papers Show U.S. Recruited Ex-Nazis // «The New York Times» (ingilis). 11.12.2010.
  20. ↑ 1 2 3 4 5 6 Breitman, Richard and Goda, Norman J.W. Hitler’s Shadow. /Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War/: − Historical Report (PDF). U.S.A.: National Archives (www.archives.gov). (Yoxlanılıb 20 dekabr 2012) (ing.)
  21. ↑ Breitman R. & Goda N. J. W., P. 86
  22. ↑ Himka, John-Paul. First Escape: Dealing with the Totalitarian Legacy in the Early Postwar Emigration // Сайт Украинской общины в Монреале (www.ukemonde.com) (Yoxlanılıb 20 dekabr 2012) (ing.) Arxivləşdirilib 2016-07-18 at the Wayback Machine

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Breitman, Richard. U.S. intelligence and the Nazis. Cambridge University Press. 2005. (ing.)
  • Breitman, Richard and Goda, Norman J.W. Hitler’s Shadow. /Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War/: − Historical Report (PDF). U.S.A.: National Archives (www.archives.gov). (Yoxlanılıb 20 dekabr 2012) (ing.)
  • О. Й. Стасюк. Лебедь Микола // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наук. думка, 2009. — Т. 6 : Ла — Мі. — С. 70. — 784 с. : іл. — ISBN 978-966-00-1028-1.
  • М. Р. Посівнич. Лебедь Микола // Лебідь Микола // Енциклопедія сучасної України : у 30 т / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.] ; НАН України, НТШ, Координаційне бюро енциклопедії сучасної України НАН України. — К., 2003–2019. — ISBN 944-02-3354-X.
  • Мірчук П. Нарис історії ОУН 1920—1939 роки. — К. : Українська Видавнича Спілка, 2007 . — 1006 с. — ISBN 966-410-001-3.
  • В. І. Головченко. Лебідь Микола // Українська дипломатична енциклопедія: У 2-х т. /Редкол.:Л. В. Губерський (голова) та ін. — К: Знання України, 2004 — Т.1 — 760с. ISBN 966-316-039-X
  • І. Патриляк. Лебідь Микола // Політична енциклопедія. Редкол.: Ю. Левенець (голова), Ю. Шаповал (заст. голови) та ін. — К.: Парламентське видавництво, 2011. — с.392 ISBN 978-966-611-818-2

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]