Nuridə Atəşi

Nuridə Atəşi (Qədirova) və ya Nuridə Atəşi — Məşhur azərbaycanlı yazar, Qafqazın arxeologiyası və tarixi üzrə ixtisaslaşmış alim, pedaqoq və tarixçi. Almaniyada N.Gəncəvi adına Mədəniyyət İnstitutunun direktoru,[2] Almaniya Jurnalistlər İttifaqının "Berlin bərabər imkanlar" komitəsinin sədr müavini,[3] Alman-Azərbaycan Dostluq və Mədəniyyət Cəmiyyətinin sədri və Almaniya Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.[4]

Nuridə Qədirova-Atəşi
Doğum tarixi (59 yaş)
Doğum yeri
Təhsili
Fəaliyyəti tədqiqatçı, yazıçı, şair
Fəaliyyət illəri 1983-cü ildən
Elmi dərəcəsi

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nuridə Qədirova - Atəşi (22 avqust 1965) Azərbaycanın Oğuz rayonunun Xaçmaz kəndində anadan olmuşdur. 1995-ci ildən Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində yaşayır.

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nuridə Atəşi 9 yaşından şeirlər yazmağa başlamış, ilk şeiri 1983-cü ildə "Ədəbiyyat" qəzetində nəşr edilmiş və bundan sonra şerlərinin nəşrinə Sovet Azərbaycanında icazə verilməmişdir. Özünə Atəşi təxəllüsü götürərək şerlərini təxəllüs altında yazmağa davam etməyə məcbur olmuşdur. Azərbaycanın tanınmış bəstəkarı Faiq Sücəddinov onun sözlərinə onlarla mahnı bəstələmişdir. Müğənni İlhamə Quliyevanın şairənin sözlərinə ifa etdiyi "Neylərsən" mahnısı Azərbaycanda, Türkiyədə və İranda məşhur olaraq hitə çevrilmişdir.[5] Şairənin şeirlərinə müxtəlif bəstəkarların bəstələdiyi yüzə yaxın mahnılar, Azərbaycanın populyar müğənniləri Brilliant Dadaşova, Səməd Səmədov, Almaz Ələsgərova, Zöhrə Abdullayeva, Zaur Rzayev və başqaları tərəfindən ifa edilir.

1982–1984-cü illərdə Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunu fərqlənmə diplomu ilə, 1984–1989-cu illər Ə. Hüseynzadə adına Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mədəniyyətşünaslıq faküləsində təhsil almışdır. Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində çalışmışdır.[6]

Nuridə Atəşinin ədəbi yaradıcılığı poeziya, tərcümə və publisistika sahələrini əhatə edr. Berlin Onun sözlərinə alman, türk və azərbaycan bəstəkarlarının bəstələdikləri yüzə yaxın mahnı bir neçə ölkədə tanınır və sevilir. Şeirləri artıq Azərbaycan sərhədlərini aşmış, ingilis, fransız, fars və rus dillərinə tərcümə olunaraq ayrı-ayrı ölkələrin şeir həvəskarlarının mühakiməsinə verilmişdir. Şairənin fəaliyyətində tərcüməçilik işinə də yer ayrılmışdır.

1996–2004-cü illər ərzində Berlinin "Hitit" nəşriyyatında alman və türk dillərinin tərcüməçisi kimi çalışan N. Atəşi, Almaniyada Azərbaycan dilinin tanınmasına və şaxələnməsinə öz töhfəsini vermişdir.[5] Alman şairlərinin şeirlərini tərcümə edərək onları "Orjinaldan tərcümələr" kitabında cəmləyən Nuridə Atəşi, Azərbaycanın şair və yazıçılarının əsərlərini də alman dilinə tərcümə etmişdir. 2008-ci ildə Alman şairi Jan Veinard ilə bərabər "Pərvanə və şam. Azərbaycanın minillik məhəbbət poeziyası" adlı antalogiyasında Azərbaycanın Nizami, Füzuli, Nəsimi, Məhsəti və bir çox klassik şairlərinin əsərlərini alman dilinə tərcümə edərək Almaniyanın məşhur "Mattes & Setz" nəşriyyatında nəşr etdirmişdir.[7] "Qızıl Qələm" mükafatının laureatıdır.[8] 19 kitabın müəllifi olan Nuridə Qədirova- Atəşi 2011-ci ildən PEN beynəlxalq yazarlar Mərkəzinin üzvüddür. Nuridə Qədirova-Atəşinin indiyə qədər ədəbi və Qafqazın tarixinə, mədəniyyətinə və arxeologiyasına aid Almaniya və Azərbaycanda (Azərbaycan, türk, rus, ingilis və alman dillərində) 19 ədəbi, publisistik və elmi kitabı, 300-dən artıq məqaləsi nəşr edilmiş, əsərləri Almaniyanın Drezden və Leypsiq dövlət kitabxanalarında kataloqlaşdırılmışdır . 

Elmi tədqiqatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nuridə Qədirova - Atəşi 2003-cü ildə Moskva Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində "Almaniyanın sosial-mədəni ictimaiyyətində fiziki cəhətdən xəstə uşaqların bərpası" mövzusunda pedaqogika üzrə doktorluğa namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.

2005–2011 ci illər ərzində Məhəmməd Əsəd bəyin (Qurban Səid) tədqiqatları ilə məşğul olmuş, onun arxiv sənədlərini Avstriya, Fransa, İtaliya, İsveçrə, Gürcüstan və s. ölkələrdən toplayaraq ilk dəfə olaraq nəşr etdirmişdir (Əsəd Bəy — yüz ilin sirləri. Nurlan, Bakı 2007). Bundan sonra ixtisasını arxeologiya elminə dəyişmiş, 2011-ci ildən etibarən AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun doktorantı olaraq "Azərbaycanın hərb sənətində qadının rolu (arxeoloji mareriallar əsasında)" mövzusunda doktorluq disertasiyası üzərində çalışmağa başlamışdır.

2013-cü ildə AMEA Tarix İnstitutunda Dövlət Komissiyası tərəfindən ixtisasdəyişmə imtahanı 5 balla qiymətləndirilmiş və tarixçi olaraq rəsmi ixtisaslaşma təsdiqlənmişdir.[9] 2016-cı ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda Tarix üzrə elmlər doktorluğu dissertasiyasının ilkin müdafiəsi müvəffəqiyyətlə keçirmişdir. Elmi məsləhətçisi Prof. İlyas Babayev olmuşdur. Elmi tədqiqatlarının nəticələri bəlli millətçi qruplaşma çevrələrində qəbul edilmədiyinə görə son müdafiə prosesi dayandırılmışdır.

AMEA-nın 177 nəfərdən ibarət akademik, professor və alimləri tərəfindən ölkə Prezidenti İ. Əliyevə Nuridə Atəşi-Qədirovanın elmi yeniliklərinin önəmi, onun Azərbaycan və dünya elminin inkişafına layiqli bir töhfə olacağı barədə yazılı müraciət edilsə də tarix üzrə elmlər doktorluğunun müdafiəsi ona vətənində mümkün olmamışdır. 1918-ci ildə alim Fransanın Lion 2 Universitetində arxeologiya ixtisası üzrə ilk qafqazlı alim olaraq doktorluq dissertasiyasını (Habilitation de Direction Recherches) müvəffəqiyyətlə fransız dilində müdafiə etmişdir.

Dissertasiya işinin elmi rəhbəri Lion 2 Universitetinin professoru xanım Mişel Kazanova olmuşdur. 2014-cü ildən Azərbaycan Xəzər Universitetinin dozenti, 2015-ci ildən Berlində "Qafqaz Tədqiqatları İnstitutu"-nun direktorudur.

Arxeoloji tədqiqatlara Qafqaz amazonlarının tədqiqi ilə başlayan tədqiqatçı hazırda Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti, Avropa muzeylərində Qafqaz kolleksiyaları, Qafqaz arxeologiyasının tədqiqat tarixi və tarixşünaslığı mövzuları üzrə tədqiqatlar ilə məşğuldur. O, Son Tunc-Erkən Dəmir dövründə Qafqazın geniş ərazisinə yayılmış Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aid kolleksiyaları Rusiya, Almaniya, Fransa, Avstriya muzeylərində toplamış, tədqiqatlara cəlb etmiş, Qafqaz arxeologiyasının tədqiqat tarixini və tarixşünaslığını araşdıraraq arxiv sənədləri və yeni aşkarladığı kolleksiyalar əsasında əsasında 3 monoqrafiya, bir dərs vəsaiti yazmışdır.

Kitabları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Sənsiz yaşayıram sən ola-ola. Kitab Palatası, Bakı 1995.
  2. Neylərsən mənə görən. Hitit, Berlin 1995.
  3. Qarabagımız – qarabagrımız. Hitit, Berlin 1996.
  4. Avından Kaçan Avcı (türk dilində). Hitit, Berlin 1997.
  5. Jäger auf der Flucht vor seiner Beute (alman dilində), Wagemann, Berlin 2002.
  6. Yaşanmamış qadınlıq. Təhsil, Bakı 2003.
  7. İndi mən Varam! Hitit, Berlin 2004.
  8. Schreie erstickter Gefühle (alman dilində). Hitit, Berlin 2006.
  9. Orijinaldan tərcümələr. Nurlan, Bakı 2006.
  10. Gəl günaha bataq. Nurlan, Bakı 2006.
  11. Tənha savaşçı (həyat və yaradıcılığı haqqında). Hitit-Verlag, Berlin 2005.
  12. Kampf um Berg-Karabach (Deutsch — Sachbuch) Gencevi Institut für aserbaidschanische Kultur, Berlin 2007
  13. Əsəd Bəy — yüz ilin sirləri. Nurlan, Bakı 2007.
  14. Pərvanə və şam. Azərbaycanın minillik məhəbbət tarixi. Mattes& Setz, Berlin 2008
  15. Feuertochter(Od qızı). Şerlər. K. Fişer nəşriyyatı. Aachen 2009
  16. Qafqaz amazonları. AMEA. Almaniya 2011.
  17. Azərbaycanın Xocalı- Gədəbəy mədəniyyətinin materialları Avropa muzeylərində.(Son Tunc- Erkən Dəmir Dövrü) "Elm ve tehsil", Bakı, 2015
  18. Avropa muzeylərində Qafqaz arxeoloji kolleksiyaları. OL" npkt, Bakı, 2016
  19. История археологии Кавказа: Археологические и теоретические исследования" ("Qafqaz arxeologiyasının tarixi: Arxeoloji və nəzəri tədqiqatlar) Xəzər Universiteti nəşriyyatı, 2017, Bakı.
  20. Xocalı-Gədəbəy Mədəniyyətinin maddi irsi: İlk kompleks nəşri və təhlili. Azpoliqraf, Bakı,2019.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #115297227 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  2. ↑ Завершились съемки фильма об азербайджанском писателе Мухаммеде Асад беке («Гурбан Саид»)
  3. ↑ "Şairə Nuridə Atəşi ilə MÜSAHİBƏ". 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-06.
  4. ↑ "Nuridə Atəşi və Ailəsi". 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-06.
  5. ↑ 1 2 Nurlar (2004). XX century, Encyclopedic information book on Azerbaijani writers. Baku. p. 687. ISBN 9952-403-38-0
  6. ↑ Einzelkämpferin, Aus dem Leben von Nourida Ateshi. Berlin: Hitit-Verlag Berlin. 2005. p. 28. ISBN 3-924423-51-2
  7. ↑ in cooperation with Jan Weinert "Butterfly & Flame" A Thousand Years of Azerbaijani Love Poetry (Original texts with free German adaptation). 2008, Berlin: Matthes & Seitz, ISBN 978-3-88221-733-9
  8. ↑ PEN center Germany. Authors' lexicon. Publishing house Peter Hammer. 2012. pp. 26–27. ISBN 978-3-7795-0421-4
  9. ↑ Finds of the Khojaly-Gedebey Culture of the late Bronze and early Iron Ages in Azerbaijan in European museums. Monograph (Azerbaijani with abstracts in English, Russian and German). 2015, Baku: Elm ve tehsil, 300pp., ISBN 978-3-9811-675-4–2

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]