Sığınacaq hüququ

Ölkələr üzrə sığınacaq axtaranların sayı (2009).
  40,000 nəfər
  30,000 nəfər
  20,000 nəfər
  9,000 nəfər
  <10,000-dən azdır və ya barəsində məlumat yoxdur

Sığınacaq hüququ (bəzən də siyasi sığınacaq hüququ və ya siyasi sığınacaq da adlandırılır; qədim yunan dilindəki ἄσυλον sözündən götürülüb)[1][2] — qədim dövrlərdən mövcud olan hüquqi konsepsiyadır və orta əsrlərdə şəxsin vətəndaşı olduğu ölkədə məruz qaldığı təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün başqa dövlətə və ya kilsəyə sığınması mənasında işlədilirdi. Bu hüquq hələ qədim misirlilər, qədim yunanlar və qədim ibranilər tərəfindən tanınmış və Qərbdə ənənəyə çevrilmişdir. Müvafiq dövlətlər təqibə məruz qalanlara müdafiə olunmaq barədə təklif verdiyinə görə Rene Dekart Niderlanda, Volter İngiltərəyə, Tomas Hobbs Fransaya sığınmışdır.

Misirlilər, yunanlar və ibranilər cinayətkarları (və ya cinayət törətməkdə ittiham olunanları) qanuni hərəkətlərdən müəyyən dərəcədə qoruyaraq dini "sığınacaq haqqını" tanıyırdılar.[3][4] Bu prinsip sonralar xristian kilsəsi tərəfindən qəbul edilmiş və kimlərə sığınacaq verilməsi və hansı səviyyədə müdafiə ilə təmin olunmaq barədə normalar təfsilatı ilə işlənib hazırlanmış və inkişaf etdirilmişdir.[5]

Müasir siyasi sığınacaq

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Niderland hökuməti Yuqoslaviya, Polşa, Macarıstan və Baltikyanı ölkələrdən yüzlərlə yaşlı insana sığınacaq verir. İkinci Dünya müharibəsinin sonlarından etibarən insanlar Avstriya və Qərbi Almaniyada düşərgələrdə qalırdılar. (Kinoxronika (Niderland dilində))

Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsinin 14-cü maddəsinə görə, "Hər bir şəxs digər ölkələrdə təqibdən sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququna malikdir".[6] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1951-ci il Qaçqınların statusu haqqında Konvensiyası və 1967-ci il Qaçqınların statusuna dair Protokol siyasi sığınacaqla bağlı milli qanunvericiliyi rəhbər tutur. Bu razılaşmalara əsasən, qaçqın irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və ya müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir.[7]

Ölkələr üzrə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avropa İttifaqı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avropa İttifaqına üzv dövlətlərdə sığınacaq məsələsi yarım əsrdən uzun bir müddətdə 28 iyul 1951-ci il tarixli Qaçqınların statusu haqqında Cenevrə Konvensiyası ilə tənzimlənmişdi. Şengen razılaşması (hansı ki daxili sərhədləri aradan qaldırırdı) ilə əlaqədar 1990-cı illərdə belə bir ümumi siyasət formalaşmışdı ki, bir üzv dövlətdə sığınacaq tapa bilməyən şəxs digər üzv dövlətə sığınacaqla bağlı təkrar müraciət edə bilməz. Ümumi siyasət 1990-cı ildə Dublin Konvensiyası ilə başladı. Bu proses Avrodakın və 2003-cü ildə Dublin Əsasnaməsinin tətbiqi, eləcə də 2009-cu ilin oktyabrında Avropa Komissiyası tərəfindən qəbulu ilə davam etdi.[8]

Fransa

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fransa konstitusional səviyyədə sığınacaq hüququnu tanıyan ilk dövlət olmuşdur. Müvafiq hüquq 1793-cü il Konstitusiyasının 120-ci maddəsində təsbit olunmuşdur.[9] Müasir mənada Fransada sığınacaq hüququ 1958-ci il Konstitusiyası ilə tanınmışdır. Həmin hüququn təsbiti 1946-cı il Konstitusiyasının preambulasının dördüncü bəndi ilə əlaqədar idi, hansı ki 1958-ci il Konstitusiyasının preambulası birbaşa ona istinad edirdi. 1946-cı il Konstitusiyası 1793-cü il Konstitusiyasının tərkib hissəsi olan sığınacaq hüququnu öz ölkələrində hüquqlarını müdafiə etməyə qadir olmayan və "azadlıq hərəkatı üzündən təqib olunan hər kəsə" təmin etdi.

Konstitusional səviyyədə təsbit olunmaqla yanaşı, müasir Fransada sığınacaq hüququnun (droit d'asile) qanuni və tənzimedici əsasları Əcnəbilərin ölkəyə girişi və qalması və sığınacaq hüququ Məcəlləsində (Code de l'Entree et du Sejour des Etrangers et du Droit d'Asile[10] (CESEDA)) qeyd olunmuşdur.

Böyük Britaniya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XIX əsrdə Böyük Britaniya çoxsaylı təqib olunan insanlara siyasi sığınacaq vermişdir. Onların arasında sosializm hərəkatının bir çox üzvləri də (Karl Marks da daxil olmaqla) var idi.[11] 1845-ci ildə Qrinviç Kral Rəsədxanasının bombalanmasına cəhd edilməsi[mənbə göstərin] və anarxizm hərəkətlərinin təbliğatı kontekstində 1911-ci il Sidney küçəsinin mühasirəsi hadisələrindən sonra siyasi sığınacağın verilməsi məhdudlaşdırıldı.[12]

ABŞ

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ beynəlxalq və federativ qanunvericilikdə göstərilmiş şəxslərin sığınacaq hüququnu tanıyır. Hər il ABŞ-də həm ABŞ-yə gəldikdən sonra sığınacaq istəyən, həm də qaçqın statusu almaq üçün müraciət edən şəxslərə sığınacaq verilir.

İkinci Dünya müharibəsindən etibarən digər dövlətlərlə müqayisədə ABŞ-də daha çox sığınacaq verilirdi. 1980-ci ildən etibarən isə ABŞ-yə iki milyondan çox qaçqın gəlmişdir. 1990-cı illərdə ABŞ hər il 100,000-dən çox qaçqın qəbul edirdi, halbuki bu rəqəm təhlükəsizlik məsələləri ilə əlaqədar XXI əsrin ilk onilliyində 50,000-ə qədər azalmışdı. Sığınacaq axtaran şəxslərə gəlincə, son statistik məlumatlar göstərir ki, 2001-ci ildə 86,400 nəfər ABŞ-dən sığınacaq istəmişdir.[13] 11 sentyabr terror aktlarından əvvəl fərdi sığınacaq axtaran şəxslər ABŞ İmmiqrasiya və Naturalizasiya Xidmətlərində xüsusi icraatda qiymətləndirilmişdir.

Bununla belə, ABŞ sığınacaq və qaçqın məsələlərində narahatlığını dilə gətirmişdi. Üç hüquqşünas tərəfindən aparılan son təcrübi tədqiqat ABŞ-dəki sığınacaq prosesini qaçqın ruleti oyunu kimi təsvir etmişdi. Başqa sözlə, sığınacağın müəyyən edilməsinin nəticələri işin mahiyyətindən daha çox, müraciət edən şəxslərin ərizəsinin çatdırıldığı və sığınacağa dair qərar verən şəxsin şəxsiyyətindən asılıdır. 2003–2007-ci illərdə qəbul edilən İraqlı qaçqınların çox az sayda olması Birləşmiş Ştatların qaçqın prosesləri ilə bağlı narahatlıqlarını göstərən nümunələrdəndir. Xarici Siyasət Assosiasiyası qeyd edirdi ki, "Bəlkə də İraq qaçqın böhranının ən təəccüblü cəhəti … 2003-cü ildə ABŞ-nin ölkəni işğal etməsindən sonra daha çox iraqlını uda bilməməsi idi. Həmin vaxta qədər ABŞ, 800-dən az iraqlıya qaçqın statusu verib, 2007-ci ildə isə yalnız 133 nəfər buna layiq görülmüşdür. Bunun əksinə olaraq, ABŞ Vyetnam müharibəsinin gedişində 100,000-dən çox vyetnamlı qaçqına sığınacaq vermişdi."[14]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Asylum – Definition". Merriam-Webster Dictionary. 2018-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-17.
  2. ↑ "asylum (n.)". Online Etymology Dictionary. 2016-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-20.
  3. ↑ Numbers 35:25
  4. ↑ Joshua 20
  5. ↑ "Catholic Encyclopedia: Sanctuary". 2018-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-22.
  6. ↑ "Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi" (PDF). 2021-07-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-12-13.
  7. ↑ Qaçqınların statusu haqqında Konvensiya
  8. ↑ A single asylum procedure and equitable to establish a uniform status valid throughout the European Union: the final building blocks of international protection are asked Arxivləşdirilib 2020-05-11 at the Wayback Machine, Brussels, October 21, 2009 (press release Europa.eu)
  9. ↑ Prof. Vincent Chetail. "Helène Lambert, Francesco Messineo, and Paul Tiedemann, COMPARATIVE PERSPECTIVES OF CONSTITUTIONAL ASYLUM IN FRANCE, ITALY, AND GERMANY: REQUIESCAT IN PACE?, Refugee Survey Quarterly, Vol. 27, No. 3" (PDF). Refugee Survey Quarterly. 27 (3). 2008-09-16: 16–32. doi:10.1093/rsq/hdn043. 2020-02-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-07-10.
  10. ↑ "Code de l'entrée et du séjour des étrangers et du droit d'asile" (fransız). Legifrance. 2019-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-10.
  11. ↑ Lattek, Christine. Revolutionary Refugees: German Socialism in Britain, 1840-1860 (ingilis). Psychology Press. 2006-01-01. ISBN 9780714651002.
  12. ↑ Black, Gerry. Jewish London: an illustrated history (ingilis). Breedon. 2003-10-13. ISBN 9781859833636.
  13. ↑ "Asylum Seekers (most recent) by country". Nationmaster.com. 2014-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-17.
  14. ↑ "Global Views: Iraq's refugees, by R. Nolan, Foreign Policy Association Features, Resource Library, June 12, 2007.