Beynəlxalq insan hüquqları hüququ

Beynəlxalq insan hüquqları hüququ[1] — fərdlərin hüquqlarının və əsas azadlıqlarının beynəlxalq müdafiəsini tənzimləyən və milli hüquq üçün beynəlxalq insan hüquqları standartlarını təşkil edən bir sıra prinsip və normalar[2]. Beynəlxalq insan hüquqları hüququ beynəlxalq ictimaiyyət hüququnun bir hissəsidir[3]. Bünövrə BMT sisteminin və regional təşkilatların müqavilələridir (əsasları Avropa Şurası, Afrika Birliyi və Amerika Dövlətləri Təşkilatı sistemlərindədir). Beynəlxalq insan hüquqları hüququ, qaçqın hüququ və beynəlxalq humanitar hüquq kimi beynəlxalq hüquq sahələri ilə sıx əlaqədardır[4].

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl bəzi insan hüquqları məsələləri (əsasən dini azlıqların hüquqları) ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrə daxil edilmişdir.

Millətlər Birliyinin — Azlıq Müqavilələrinin iştirakı ilə konkret insan hüquqları məsələləri ilə əlaqəli bir sıra müqavilələr, həmçinin qüvvədə olan Köləlik Konvensiyası və Beynəlxalq Əmək Təşkilatının bir sıra konvensiyaları ( Liqa).

1945-ci ilin iyun ayında BMT Nizamnaməsi imzalandı və ilk maddəsi "insan hüquqlarına hörmətin təşviqi və inkişafı istiqamətində" beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsini təşkilatın hədəflərindən biri elan etdi. 1948-ci ilin aprelində Amerika Dövlətləri Təşkilatı Amerika İnsanın Hüquq və Vəzifə Bəyannaməsini qəbul etdi[5].

İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə

1948-ci il İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə[6], fərdin əsas hüquq və azadlıqlarını özündə əks etdirsə də, məcburi beynəlxalq hüquqi sənəd deyil. Bununla yanaşı, bəzi hüquqşünaslar UDHR müddəalarını beynəlxalq ənənəvi hüququn mənbəyi kimi qiymətləndirirlər[7]. İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, BMT Baş Assambleyasının üçüncü sessiyasında 10 dekabr 1948-ci il tarixli 217 A (III) (İnsan Hüquqları haqqında Beynəlxalq Pakt) qətnaməsi ilə qəbul edildi. Bəyannamə əsas insan hüquqlarını müəyyənləşdirir[8].

Bəyannamə yalnız tövsiyə statusuna malikdir, lakin onun əsasında müqavilənin iki məcburi tərəfi qəbul edildi: Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt və İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt. Bəyannamənin işgəncə və köləliyin qadağan edilməsi kimi bəzi müddəaları qanunverici norma kimi məcburidir[9]; bəzi ölkələrdə Bəyannamə qismən tanınır[10].

Hüquq haqqında paktlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt
border=none Əsas məqalə: İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt

Həm Paktlar, həm də İCCPR-a Birinci fakultativ protokol 1966-cı ildə qəbul edilmiş və 1976-cı ildə qüvvəyə minmişdir. İCESCR, İCCPR-dən daha yumşaq ifadələrlə[11], xüsusən hüquqların “mütərəqqi reallaşdırılması” prinsipi ilə xarakterizə olunur. ICCPR-yə ölüm cəzasını məhdudlaşdıran İkinci fakultativ protokol 1989-cu ildə qəbul edilmiş və 1992-ci ildə qüvvəyə minmişdir. İCESCR-ə Könüllü Protokol (İCCPR-a ilk Protokol kimi şikayət mexanizmi yaradılması) 2008-ci ildə qəbul edilmiş və daxil edilmişdir 2013-cü ildə qüvvəyə minmiş olan Razılaşmalar, fakultativ Protokolları və UDHR ilə birlikdə, Sözdə Beynəlxalq İnsan Hüquqları Qanunu təşkil edir[12].

Beynəlxalq insan hüquqları qurumları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Саидов А. Х. Международное право прав человека / отв. ред. Б. Н. Топорнин. — М.: МЗ Пресс, 2002.
  2. ↑ "Goal 10 targets". UNDP (ingilis). 2020-11-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-23.
  3. ↑ Yun, Seira. "Breaking Imaginary Barriers: Obligations of Armed Non-State Actors Under General Human Rights Law – The Case of the Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child". Journal of International Humanitarian Legal Studies. 5 (1–2). 2014: 213–257. doi:10.1163/18781527-00501008. SSRN 2556825.
  4. ↑ Human rights, A very short introduction replace this with a better reference later
  5. ↑ American Declaration of the Rights and Duties of Man Arxivləşdirilib 2009-03-13 at the Wayback Machine (ing.)
  6. ↑ "Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women". United Nations. 24 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2011.
  7. ↑ "Convention on the Rights of People with Disabilities". United Nations. 30 March 2007. 2 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2011.
  8. ↑ "Convention on the Rights of the Child". UNICEF. 26 April 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2011.
  9. ↑ "AU in a Nutshell". 30 December 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2008.
  10. ↑ "AU Member States". African Union. 5 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2008.
  11. ↑ African Charter on Human and Peoples' Rights.
  12. ↑ Международный билль о правах человека Arxivləşdirilib 2008-03-13 at the Wayback Machine (ing.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]