Tassilin Accer

Tassilin Accer (Bərbər: Tassili n Ajjer, ərəb. طاسيلي ناجر‎; "Çaylar yaylası") — Əlcəzairin cənub-şərqindəki geniş yaylada, Böyük səhrada yerləşən milli parkdır. İbtidai icma quruluşuna aid mağara sənətinin ən vacib qruplarından birinə sahib olan[1][2] və 72000 kvadrat kilometrdən çox ərazini əhatə edən[3] Tassilin Accer 1982-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.

Tassilin Accer
Tassili n Ajjer
BTMB kateqoriyası — II (Milli park)
Sahəsi 72.000 km2 ha
Mütləq hündürlüyü 2.158 m
Yerləşməsi
25°40′ şm. e. 9°00′ ş. u.HGYO
Ölkə  Əlcəzair
Tassilin Accer xəritədə
Tassilin Accer
Tassilin Accer
Rəsmi adıTassili n'Ajjer
TipiTəbii və Mədəni
Kriteriya(i), (iii), (vii), (viii)
Tarixi7 fevral 2001
HissəsiTassili Milli parkı, La Vallee d'Iherir Ramsar yeri
İstinad nöm.179
ÖlkəƏlcəzair Əlcəzair
Rəsmi adıLa Vallée d'Iherir
Tarixi2 fevral 2001
İstinad nöm.1057
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qədim sənət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Buradakı ilk dəfə 1910-cu ildə bildirilən[3] süxur formalaşması qaya sənətinin ibtidai icma dövründəki parietal əsərləri ilə qeyd olunan bir arxeoloji ərazidir və şəhərin indiki səhradan daha çox yaşana bilən bir savanna olduğu dövrdəki son buzlaq dövrünün sonuna, erkən neolit ​​dövrünə aiddir.

Mənbələr xeyli dərəcədə fərqlənsə də, ən qədim sənət əsərlərinin 12 min il əvvələ aid olduğu güman edilir.[4] Böyük əksəriyyəti əlaqəli çöküntülərin tanışlığına görə, eramızdan əvvəl doqquzuncu və onuncu minilliklərə aiddir.[5] İndiyə qədər müəyyən edilmiş 15.000 oyma arasında təsvir edilən fiqurlar əsasən antiloplar və timsahlar, mal-qara sürüləri və ov və rəqs kimi fəaliyyət göstərən insanlar da daxil olmaqla böyük vəhşi heyvanlardır.[6] UNESCO-ya görə, " Rəsm və oymaların müstəsna sıxlığı…Tassilini dünyaca məşhur etdi."[7]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tassilin Accer Əlcəzairin cənub-şərqində, Liviya, Niger və Mali sərhədlərində, 72.000 km2 sahəni əhatə edən geniş yayladır. Ən yüksək nöqtəsi olan Adrar Afao dəniz səviyyəsindən 2,158 metr (7,080 ft) hündürlükdə yerləşir.

Arxeoloji sahə milli park, biosfer qoruğu olaraq təyin edilmiş və Tassili n'Ajjer Milli Parkı kimi UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[8]

Yayla böyük geoloji və estetik maraq oyadır. Aşınmış qum daşından ibarət qaya meşələrinin geoloji formasiyasının panoraması Ay səthinin mənzərəsinə bənzəyir.[9]

Geologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yayla əsasən qum daşından ibarətdir.[6] Qum daşı nazik xarici təbəqə ilə örtülmüş metal oksidləri ilə qaya birləşmələrini qara rəngdən tutmuş tünd qırmızıya qədər müxtəlif rənglərə boyayır.[6] Ərazidəki eroziya bir çox digər möhtəşəm quru formalaşmaları ilə birlikdə 300-ə yaxın təbii körpünün meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur.

Ekologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qum daşının hündürlüyü və su tutma xüsusiyyətləri səbəbindən buradakı bitki ətrafdakı çöllərə nisbətən bir qədər zəngindir. Buraya ərazinin daha yüksək şərq hissəsindəki Cupressus dupreziana və mərsin kimi nəsli kəsilməkdə olan endemik növlərinin dağınıq meşələri daxildir.[6]

Qərbi Afrika timsahının relikt populyasiyaları Tassili Accerdə XX əsrə qədər davam etmişdir.[10] Bölgənin qayaüstü rəsmlərində təsvir edilmiş daha böyük məməlilərdən qalan yeganə canlı olan muflon da daxil olmaqla müxtəlif fauna hələ də yaylada yaşayır.[6]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Olduqca yüksək qaya sütunları (fotoşəkil 30 000 ft-dən çəkilib)
    Olduqca yüksək qaya sütunları (fotoşəkil 30 000 ft-dən çəkilib)
  • Tassili Accerdə qum təpələri, dyunlar
    Tassili Accerdə qum təpələri, dyunlar
  • Ritual fiqur və ya şaman
    Ritual fiqur və ya şaman
  • İnsan fiqurları
    İnsan fiqurları
  • Ətrafdakı səhra
    Ətrafdakı səhra
  • İnsan fiqurları
    İnsan fiqurları
  • Qum daşı qayaları və uçurumlar
    Qum daşı qayaları və uçurumlar
  • İnsan fiqurları
    İnsan fiqurları

Tin-Taqirt qaya qravüraları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Dəvəquşu
    Dəvəquşu
  • Yatmış antilop
    Yatmış antilop
  • Bubalus
    Bubalus
  • İnsanlar
    İnsanlar
  • Ayaqizləri
    Ayaqizləri

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Rock Art of the Tassili n Ajjer, Algeria" (PDF). Africanrockart.org. September 30, 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: February 7, 2017.
  2. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Tassili n'Ajjer". UNESCO World Heritage Centre. 11 Oct 2017. 4 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 June 2020.
  3. ↑ 1 2 "Tassili-n-Ajjer". britannica. May 29, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 7, 2017.
  4. ↑ "Tassili N'Ajjer (Algeria)". Africanworldheritagesites.org. October 17, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 7, 2017.
  5. ↑ Mercier, Norbert; Le Quellec, Jean-Loïc; Hachid, Malika; Agsous, Safia; Grenet, Michel. "OSL dating of quaternary deposits associated with the parietal art of the Tassili-n-Ajjer plateau (Central Sahara)". Quaternary Geochronology. 10. July 2012: 367–373. doi:10.1016/j.quageo.2011.11.010.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 Scheffel, Richard L.; Wernet, Susan J., redaktorlar Natural Wonders of the World. United States of America: Reader's Digest Association, Inc. 1980. 371–372. ISBN 978-0-89577-087-5.
  7. ↑ "Tassili n'Ajer". UNESCO World Heritage Centre. 22 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2013.
  8. ↑ "Tassili n'Ajjer National Park, Djanet". Algeria.com. February 8, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 7, 2017.
  9. ↑ "Tassili National Park, Sahara Algeria". Archmillennium.net. 2020-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-16.
  10. ↑ "Crocodiles in the Sahara Desert: An Update of Distribution, Habitats and Population Status for Conservation Planning in Mauritania Arxivləşdirilib 2018-08-10 at the Wayback Machine". PLOS ONE. 25 February 2011.