Vilhelm fon Humboldt

Vilhelm fon Humboldt (Tam adı: alm. Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand Freiherr von Humboldt‎; 22 iyun 1767^[2][3][…] – 8 aprel 1835^[2][3][…], Berlin) — alman dilçisi.

Vilhelm fon Humboldt
alm. Wilhelm von Humboldt‎
Doğum adı	Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand von Humboldt
Doğum tarixi	22 iyun 1767(1767-06-22)[2][3][…]
Vəfat tarixi	8 aprel 1835(1835-04-08)[2][3][…] (67 yaşında)
Vəfat yeri	Berlin, Brendenburq əyaləti[d], Prussiya
Elm sahələri	fəlsəfə, siyasət[1], diplomatiya[1], dilçilik[1], tərcüməçilik fəaliyyəti[d][1]
İş yeri	Humboldt adına Berlin Universiteti
Təhsili	Göttingen Universiteti
Üzvlüyü	Prussiya Elmlər Akademiyası[d], Bavariya Elmlər Akademiyası[d], Peterburq Elmlər Akademiyası, Macarıstan Elmlər Akademiyası, Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası, Rusiya Elmlər Akademiyası
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vilhelm fon Humboldt 22 iyun 1767-ci ildə Almaniyanın Potsdam şəhərində anadan olmuşdu. O, klassik təhsil almış, müxtəlif mədəniyyətlərə maraq göstərmiş, təkcə Avropa dillərini deyil, həm də bask, Amerika, Çin, habelə malay dillərini dərindən öyrənmiş və özünün dil fəlsəfəsini məhz çoxsaylı dillərin materiallarından bəhrələnərək işləyib hazırlamışdır.Ona G. V. Laybnisin (1646-1716) təsiri böyük olmuşdur. İ. Kantın (1724 -1804) əsərləri onun yetişməsində mühüm rol oynamışdı.O, tənqidi realizmdə Y.V. fon Göte (1749-1829) və F. Şillerlə (1759-1805) razılaşırdı. Bu istiqamətin Vilhelm fon Humboldtda dərin iz buraxmasında onun Parisdə keçirdiyi illər (1797-1801) xüsusi qeyd edilməlidir.

Vilhelm fon Humboldt 8 aprel 1835-ci ildə Berlin şəhərində vəfat edib.

Alman filosofu Vilhelm fon Humboldt (1767-1835) XIX əsrin əvvəllərində belə bir tezisi müdafiə edirdi ki, “bir birliyin dili ilə o birlikdə yaşayan fərd(lər)in zehni yönümləri arasında o dərəcədə yaxın bağlar var ki, bunlardan birinə dair məlumat əldə etsəniz o biri ilə bağlı məlumatları da tamamilə əldə etmiş olacaqsınız. Çünki dil və zehni fəaliyyət (intellectuality) birlikdə meydana gəlir və formalaşır. Cəmiyyəti dilində görər, dilində anlarıq. Bir cəmiyyətin dili o cəmiyyətin ruhu, ruhu isə dilidir. Bu dərəcədə eyni olan başqa bir şeyi düşünmək həqiqətən çətindir. Humbolt dil və mədəniyyəti sadəcə qarşılıqlı əlaqə və təsirdə olan iki fenomen kimi deyil, onları köklü bir eyniliyə malik olan iki sosial fenomen kimi təhlil edir. Əslində dil və mədəniyyət arasındakı əlaqəni və təsiri kimsə inkar etmir. Lakin bu əlaqə müdafiə olunmaqla yanaşı, eyni zamanda, mədəniyyətlərin dillər tərəfindən şərtlənib idarə olunduğu tezisi və təsirlənmənin tək istiqamətli olduğu iddiası mübahisələrə gətirib çıxarır.

• Ideen zu einem Versuch, die Gränzen der Wirksamkeit des Staats zu bestimmen (1792) (рус. пер.: О пределах государственной деятельности. — Çelyabinsk: "Социум", 2009. — 287 с. — ISBN 978-5-91603-025-9)
• «Fikir və nitq haqqında»(1795)
• «О влиянии различного характера языков на литературу и духовное развитие» (1821)
• «Tarixçinin tapşırıqları haqqında» (1821)
• «О различии строения человеческих языков и его влиянии на духовное развитие человечества» (1830—1835).
• Socrates and Plato on the Divine (orig. Sokrates und Platon über die Gottheit). 1787—1790
• Humboldt. On the Limits of State Action, first seen in 1792. Ideen zu einem Versuch, die Grenzen der Wirksamkeit des Staates zu bestimmen, page ii. Published by E. Trewendt, 1851 (German)
• Über den Geschlechtsunterschied. 1794
• Über männliche und weibliche Form. 1795
• Outline of a Comparative Anthropology (orig. Plan einer vergleichenden Anthropologie). 1797.
• The Eighteenth Century (orig. Das achtzehnte Jahrhundert). 1797.
• Ästhetische Versuche I. — Über Goethe’s Hermann und Dorothea. 1799.
• Latium und Hellas (1806)
• Geschichte des Verfalls und Untergangs der griechischen Freistaaten. 1807—1808.
• Pindars «Olympische Oden». Translation from Greek, 1816.
• Aischylos' «Agamemnon». Translation from Greek, 1816.
• Über das vergleichende Sprachstudium in Beziehung auf die verschiedenen Epochen der Sprachentwicklung. 1820.
• Über die Aufgabe des Geschichtsschreibers. 1821.
• Researches into the Early Inhabitants of Spain with the help of the Basque language (orig. Prüfung der Untersuchungen über die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache). 1821.
• Über die Entstehung der grammatischen Formen und ihren Einfluss auf die Ideenentwicklung. 1822.
• Upon Writing and its Relation to Speech (orig. Über die Buchstabenschrift und ihren Zusammenhang mit dem Sprachbau). 1824.
• «О двойственном числе» (Über den Dualis). 1827.
• On the languages of the South Seas (orig. Über die Sprache der Südseeinseln). 1828.
• On Schiller and the Path of Spiritual Development (orig. Über Schiller und den Gang seiner Geistesentwicklung). 1830.
• Rezension von Goethes Zweitem römischem Aufenthalt. 1830.
• The Heterogeneity of Language and its Influence on the Intellectual Development of Mankind (orig. Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaus und seinen Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts). 1836. New edition: On Language. On the Diversity of Human Language Construction and Its Influence on the Mental Development of the Human Species, Cambridge University Press, 2nd rev. edition, 1999.
• Вильгельм фон Гумбольдт. Избранные труды по языкознанию. — М.: Прогресс, 1984. — 400 с.
• Вильгельм фон Гумбольдт. Язык и философия культуры. — М.: Прогресс, 1985. — 452 с.

Başqa müəlliflərin işləri

• Hegel, 1827. On The Episode of the Mahabharata Known by the Name Bhagavad-Gita by Wilhelm Von Humboldt.
• Joxe Azurmendi, Humboldt. Hizkuntza eta pentsamendua, UEU, 2007. ISBN 978-84-8438-099-3.
• Elsina Stubb, Wilhelm Von Humboldt’s Philosophy of Language, Its Sources and Influence, Edwin Mellen Press, 2002
• John Roberts, German Liberalism and Wilhelm Von Humboldt: A Reassessment, Mosaic Press, 2002
• David Sorkin, Wilhelm Von Humboldt: The Theory and Practice of Self-Formation (Bildung), 1791—1810 in: Journal of the History of Ideas, Vol. 44, No. 1 (Jan. — Mar., 1983), pp. 55–73
• Trabant (Jürgen), Humboldt ou le sens du langage, Mardaga, 1995.
• Trabant (Jürgen), « Sprachsinn: le sens du langage, de la linguistique et de la philosophie du langage » in La pensée dans la langue. Humboldt et après, P.U.V., 1995.
• Trabant (Jürgen), « Du génie aux gènes des langues » in Et le génie des langues ? Essais et savoirs P.U.V., 2000
• Trabant (Jürgen), Traditions de Humboldt, Éditions de la Maison des Sciences de l'homme, Paris, 1999.
• Trabant, (Jürgen), « Quand l'Europe oublie Herder : Humboldt et les langues », Revue Germanique Internationale, 2003, 20, 153-165 (mise à jour avril 2005)
• Underhill, James W. « Humboldt, Worldview and Language », Edinburgh, Edinburgh University Press, 2009.
• Underhill, James W. "Ethnolinguistics and Cultural Concepts: truth, love, hate & war", Cambridge, Cambridge University Press, 2012.