Xəzər qoruğu

"Xəzər dövlət təbiət qoruğu" (türkm. Hazar döwlet tebigy goraghanasy;; əvvəlki adları-"Ümumittifaq Qasan-Kuli ornitoloji qoruğu" (1932-1968),[2][3] "Ümumittifaq Krasnovodski ornitoloji qoruğu"[2][4]) (1968-1994) — Türkmənistan ərazisində, ölkənin qərbində, Xəzər dənizinin cənub -şərq sahilində yerləşir.[1][5] Qoruğun mərkəzi iqamətgahı Türkmənbaşı (1993 -cü ilə qədər - Krasnovodsk şəhəri) şəhərindədir.[2]

Xəzər Dövlət Təbiət Qoruğu
türkm. Hazar döwlet tebigy goraghanasy;
Xəzər dənizinin sahili, Türkmənbaşı şəhəri, Türkmənistan 2000-ci il, oktyabr.
Xəzər dənizinin sahili, Türkmənbaşı şəhəri, Türkmənistan 2000-ci il, oktyabr.
Sahəsi 267 961 ha[1]
Yaradılma tarixi 03.10.1932
İdarəetmə orqanı Türkmənistan Ətraf Mühitin Mühafizəsi və Torpaq Resursları Dövlət Komitəsi
Yerləşməsi
39°00′00″ şm. e. 53°02′41″ ş. u.
Ölkə  Türkmənistan
Rayon Balkan vilayəti
[[Fayl:|280px|Xəzər Dövlət Təbiət Qoruğu xəritədə]]
Xəzər Dövlət Təbiət Qoruğu
Xəzər Dövlət Təbiət Qoruğu

Türkmənistan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 3 oktyabr 1932-ci il[2] tarixli 252 saylı fərmanı ilə Xəzərin cənub-şərqində su quşlarının və suya yaxın quşların ən böyük qışlama yerlərinin qorunmasını və öyrənilməsini təşkil etmək üçün yaradılmışdır.[4][6]

Qoruğun müasir sahəsi 267.961 hektardır, bunun yarısından çoxunu sahil bataqlıqlarının əhəmiyyətli sahələri və Xəzərin dəniz sahəsi tutur. Qoruq üç hissədən ibarətdir: bir sıra körfəzlər və ətrafında bir kilometr tampon zonası Xəzər (191.261 ha), Esenquli (69.700 ha), bitişik su sahəsi olan, qumluqlardan ibarət Oğurca (türkm. Ogurjaly adasy) adasındakı qoruq (7.000 hektar).[1]

Türkmənistan Ətraf Mühitin Mühafizəsi və Torpaq Resursları Dövlət Komitəsinə tabedir.

Yaradılması tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1923-cü ildə Sovet zooloqu Mixail Konstantinoviç Laptevin başçılığı ilə su quşlarının və suya yaxın quşların qışlama yerlərini öyrənmək və qorumaq məqsədi ilə Xəzər dənizinin cənub-şərq sahillərinə elmi ekspedisiya keçirildi.[2]

1932 -ci ildə qışlayan quşların qorunmasının pisləşdiyini aşkar edən ekspedisiya bu ərazidə təkrar araşdırma apardı. Bundan sonra Türkmənistan SSR-in Hasan-Quli qəsəbəsi ərazisində ornitoloji qoruğun təşkili üçün elmi əsaslandırma hazırlandı. Ondan əvvəl artıq Xəzər sahilində iki ornitoloji qoruq vardı: Həştərxan və Qızılağaç. Ümumrusiya Təbiəti Mühafizə Cəmiyyəti, su quşları üçün ən böyük qışlama sahələrini qorumaq üçün Xəzər dənizinin cənub-şərq sahilində bir qoruq yaradılmasının zəruriliyi ilə əlaqədar Türkmənistan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə müraciət etdi.[2]

Nəticədə Türkmənistan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 3 oktyabr 1932-ci il tarixli 252 saylı Fərmanı ilə Həsən-Quli Ornitoloji Qoruğu yaradıldı.[2] Tezliklə "Ümumittifaq Həsən-Quli Ornitoloji Qoruğu" adlandırıldı (SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 13 noyabr 1933-cü il tarixli 2472 saylı qərarı).[4]

Qoruğun ümumi sahəsi əvvəlcə 97 min hektardı ki, bunun da 78 min hektarı Xəzər dənizinin şərq sahilinin su sahəsidir. Buraya Ətrak çayının Həsənquli körfəzi ilə düzənliyi də daxil idi. Qorunan torpaq zolağı təxminən 5 km idi.[2]

1968-ci ildə ehtiyat bazası Krasnovodsk (indiki Xəzər) hissəsinin əlavə edilməsi ilə Krasnovodsk şəhərinə köçürüldü və bundan sonra qoruq "Ümumittifaq Krasnovodsk Ornitoloji Qoruğu" kimi tanındı (Türkmənistan SSR Nazirlər Sovetinin 10 iyul 1968 -ci il tarixli 288 saylı qərarı).[4]

1990 -cı ildə eyni adada yerləşən Oğurça qoruğu qoruğa əlavə edildi.[2]

1974-cü ildən Sovet İttifaqının dağılmasına qədər, Ramsar konvensiyasına əsasən, Krasnovodsk qoruğunun əsas hissəsi su quşları və suya yaxın quşlar üçün yaşayış yeri olaraq beynəlxalq əhəmiyyətli mühafizə olunan bataqlıqların sayına daxil edilmişdir. Hal -hazırda Türkmənistan Ramsar konvensiyasını ratifikasiya etmədiyi üçün bu beynəlxalq təbiət qoruğu statusu əslində itirilmişdir. 1968 -ci ildən (Krasnovodsk bölgəsi yaradıldıqdan sonra) qoruğun ərazisi dəyişməmişdir.[4]

1994-cü ildə Ümumittifaq Krasnovodsk Ornitoloji Qoruğunun adı Xəzər Dövlət Təbiət Qoruğu olaraq dəyişdirilmişdir.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Хазарский государственный природный заповедник. Arxivləşdirilib 2020-02-26 at the Wayback Machine Официальный сайт Государственного комитета Туркменистана по охране окружающей среды и земельным ресурсам // natureprotection.gov.tm
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Хазарский заповедник. Информация о заповеднике. Arxivləşdirilib 2020-01-31 at the Wayback Machine Сайт «Природа и география Туркменистана» // nature-tm.narod.ru
  3. ↑ Красноводский заповедник. Информация о заповеднике. Arxivləşdirilib 2020-06-22 at the Wayback Machine Сайт «Путеводитель по Туркмении» // turkmenia.drugiegoroda.ru (11 августа 2009 года)
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 И. С. Зонн. «Каспийская энциклопедия» (Москва, издательство «Международные отношения», 2004 год), «Х». — «Хазарский заповедник (до 1994 года — Красноводский)». Arxivləşdirilib 2020-08-07 at the Wayback Machine Официальный сайт ФГБУ «Каспийский морской научно-исследовательский центр» «Росгидромета» // caspianmonitoring.ru
  5. ↑ Государственные заповедники Туркменистана. — В настоящее время в Туркменистане функционируют 9 заповедников, 16 заказников, охранные зоны заповедников, множество памятников природы, что в целом составляет 2 152 360 га или 4,4 % от общей площади страны. Arxivləşdirilib 2019-12-12 at the Wayback Machine Официальный сайт Государственного комитета Туркменистана по охране окружающей среды и земельным ресурсам // natureprotection.gov.tm
  6. ↑ "Информация о Хазарском заповеднике". Официальный сайт Министерство охраны природы Туркмении// natureprotection.gov.tm. 2009-06-09 tarixində arxivləşdirilib.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечковский. «Заповедники Средней Азии и Казахстана» (100000 nüs.). М: «Мысль». 1990. ISBN 5-244-00273-2.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]