Xanbaba Nurədilov adına Çeçenistan Dövlət Dram Teatrı'

Xanbaba Nurədilov adına Çeçenistan Dövlət Dram Teatrı — Qroznıda yerləşən Çeçenistan xalq teatrıdır.

Xanbaba Nurədilov adına Çeçenistan Dövlət Dram Teatrı
Ümumi məlumatlar
Əsası qoyulub	1 may 1931
Yerləşməsi
Ölkə	Rusiya
Yerləşir	Qroznı
teatr-nuradilova.mk95.ru
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xanbaba Nurədilov adına Çeçenistan Dövlət Dram Teatrı 1 May 1931-ci ildə teatr studiyası olaraq rəsmi açıldı. Əslində əvvəldən fəaliyyət göstərirdi. Teatrın qurucusu və ilk direktoru Abdurahman Avtorxanov idi.^[1] 1933-cü ildə studiya Səid Baduyevin Çeçen-İnquşetiyada vətəndaş müharibəsi hadisələrinə həsr etdiyi pyesi əsasında hazırlanan "Qırmızı Qala" məzuniyyət tamaşasını təqdim etdi. Sonradan studiya Çeçenistan Dövlət Dram Teatrına çevrildi. 1930-cu illərin əvvəllərində teatr gənc çeçen yazıçıların Said Baduyev, D. Şeripov, B. MuzaYev, rus dramaturqları Aleksandr KorneiÇuk, Vladimir Bill-Belotserkovski, rejissorları V. Şatov, A. Tuqanov, Arçil Çxartişvilinin pyesləri əsasında tamaşalar qururdu. Aktyorlar Movjdi Baduev, Tamara Aliyeva, Aset isayeva, Yaraqi Zubairayev, Zinaida İsakova, X. MusaYev və başqaları təcrübə və populyarlıq qazandılar.

1934 -cü ildə Çeçen və İnquş bölgələri birləşdirildi. Yeni Çeçen-İnquş Muxtar Vilayətinin rəhbərliyi teatr sənətinin inkişafına kömək istəyi ilə Gürcüstan rəhbərliyinə müraciət edib. Rejissor Arçil Çxartişvili Qroznıya göndərildi. Bundan əlavə, bir qrup gənc rəssam Şota Rustaveli adına Gürcüstan Dövlət Akademik Teatrına (Tbilisi) oxumağa dəvət olunmuşdu. İlk çeçen sənətçilərinin müəllimləri Sandro Axmeteli, Akaki Xorava, Akaki Vasadze idi.^[2]

1937 -ci ildə ilk Çeçen rejissoru, Rusiya Teatr Sənəti İnstitutu məzunu Qarun Batukayev teatrda işləməyə başladı. Teatrda ilk işi "Cəsur Kikila" məzuniyyət tamaşası idi.^[3]

1940-cı ildə teatr işçiləri Qarun Batukayev, Mövcdi Baduyev, Yarağı Zubairayev, V. Vainştein, B. İlyasov, O. Qorçxanov, I. İbrahimov Çeçen-İnquş MSSR-in əməkdar artistləri adına layiq görülmüşlər.^[4]

1938-ci ildə Rusiya Teatr Sənəti İnstitutnda Çeçen-İnquş studiyası açıldı. Çeçenistandan ilk qırx mühacir sənətkar peşəsinə yiyələnməyə başladı. Amma Böyük Vətən Müharibəsi onların təhsilini bitirməsinə mane oldu.^[5]

Teatrın kişi işçilərinin çoxu könüllü olaraq cəbhəyə getdi. Q. Batukayev və A. Svobodinin rəhbərliyi altında teatr heyəti respublika əhalisinin gözü qarşısında, xəstəxanalarda və Krasnodar, Armavir yaxınlığındakı Qırmızı Ordu əsgərləri qarşısında nümayiş etdirilən hərbi-vətənpərvərlik məzmunlu tamaşalar yaratdılar. İki il yarım ərzində mindən çox tamaşa verildi. Cəbhəyə gedən Çeçen sənətçilərindən on dördü döyüş meydanlarında öldü. 1942 -ci ildə teatra Xanbaba Nurədilovun adı verildi.^[6]

1944 -cü ildə Çeçenlər və İnquşlar deportasiya edildi. Bununla əlaqədar olaraq teatrın fəaliyyəti 13 il müddətinə kəsildi. Teatr heyəti Orta Asiyanın hər tərəfinə səpələnmişdi.

1957 -ci ildə teatr yenidən qurulduqda hər şey sıfırdan başlamalı idi. 1958-ci ildə teatr Xalid Oşayevin "Aslanbek Şeripov", M. Musayevin "Terekin Dalğaları", Əbdül-Həmid Həmidovun "Dağlardan gələn qız", "Sovdat və Daud" tamaşaları ilə fəaliyyətini bərpa etdi. Gənc sənətçilər Alvi Deniyev, Daqun Omayev, Zulay Baqalova, S. Maqomadov, X. Nunuyev və bir çox başqaları A.Hamidov, Vaxa Tatayev, Khava Xakişev, X. Mustafayev, A. Taşuxadjiyev və başqaları kimi səhnə ustalarının təcrübəsini mənimsəmişlər.

M. Y. Lermontov adına Qroznı Rus Dram Teatrının N. Decik və V. Veinstein kimi bir çox rejissorları həm Lermontov Teatrında, həm də Nurədilov Teatrında tamaşalar qurmuşdular. Öz növbəsində həm Ruslan Xakişev, həm də Mimalt Soltsaev Lermontov Teatrının səhnəsində bir sıra əsərlər səhnələşdirdilər.

1960-1980-ci illərdə yaradıcı heyət Moskva, Leninqrad, Tbilisi, Voronejin aparıcı teatr universitetlərinin məzunları, görkəmli teatr xadimləri M. Minayev, I. Savelyev, Vladislav Strjelçik, Georgi Tovstonoqov, M. Sulimov, S. Quşanski, V. Yakut, Vasili Merkuriyev, V. Andreyev idi. Teatrın əsas repertuarı qəhrəmanlıq və romantik xarakter daşıyırdı.

Çeçen bəstəkarlar və xoreoqraflar tamaşalara milli xarakter gətirdilər. Teatrın repertuarına çeçen, rus və xarici ədəbiyyat klassiklərinin əsərləri əsasında hazırlanmış tamaşalar daxil idi: Uilyam Şekspir, Qarsiya Lorka, Pyer Kornel, Qoqol, İdris Bazorkin, Səid Baduyev. MDB ölkələrindən və Rusiyanın milli hüdudlarından kənarda olan müəlliflərin əsərləri əsasında hazırlanmış pyeslər də yer almışdı: O. İoseliani (Gürcüstan), Andrey Makayonka (Belarus), Çingiz Aytmatov (Qırğızıstan), İon Druta (Moldova), Rəsul Həmzətov (Dağıstan) ), Tufan Minnullin (Tatarıstan), Georgi Xuqayev (Osetiya) və s.

Rusiyanın tanınmış teatr sənət ustaları - rejissorlar, rəssamlar, bəstəkarlar, xoreoqrafları olan B. Şatrin, A. Slavin, V. Serebrovski, K. Murzabekov, Mikael Tariverdiev, Y. Qromov Çeçen teatrı ilə əməkdaşlıq edirdilər.

Teatr Moskvada, Leninqradda, Gürcüstanda, Qazaxıstanda və Şimali Qafqaz respublikalarında tamaşaçıları öz əsərləri ilə tanış edərək çoxlu qastrol səfərləri etdi.

1967-ci ildə yeni dram əsərləri üzrə Ümumittifaq müsabiqəsində Əbdül-Həmid Həmidovun pyesi əsasında hazırlanmış "Boj-Əlinin Düşməsi" əsəri üçüncü dərəcəli diplomla təltif edildi. İndi "Bozh-Əli" adlandırılan bu tamaşa hələ də Çeçen teatrının səhnəsində dəyişməz olaraq səhnələşdirilir. Tamaşa türk, ərəb və digər dillərə tərcümə edilərək Türkiyə, İordaniya, Suriya, Tatarıstan, Başqırdıstan və digər ölkələrin teatrlarının səhnələrində səhnələşdirilmişdir.^[7]

1977 -ci ildə Ruslan Xakişevin quruluş verdiyi "Vainaxların mahnıları" tamaşası RSFSR -in V.I. Stanislavski dövlət premyasına layiq görüldü. 1983 -cü ildə Mimalt Soltsaevin "Leniniana" tamaşası da RSFSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. Teatrın tamaşaları SSRİ, RSFSR, Bolqarıstan və Macarıstan xalqlarının dram festivallarında da yüksək qiymətləndirildi.^[8]

1980-ci illərin ortalarında Çeçen xalqının tarixində əvvəllər qadağan edilmiş mövzularda tamaşalar meydana çıxdı.

Çeçenistan Respublikasında döyüşlər zamanı Çeçen teatrı Şimali Qafqaz respublikalarına və Krasnodar diyarına təxliyə edildi. Ruslan Xakişev həmkarlarının köməyi ilə teatr işçiləri üçün yaradıcı təmaslar, qastrol səfərləri və maddi dəstək təşkil etdi.

Çeçen teatrının sənətçiləri Çerkesskdə rus teatrında köhnə repertuarından bir neçə tamaşanı bərpa etdilər və onlarla birlikdə Avropanın müxtəlif şəhərlərində oldular. Həmçinin Çerkesskdə truppası Çeçen aktyorlarından ibarət olan "Prometey" gənclər teatrı yaradıldı.

1999-cu ildən etibarən teatr Çeçenistanın kənd yerlərində İnquşetiya, Kabardino-Balkariya, Qaraçay-Çərkəzdə Çeçenistan qaçqınları üçün çıxış etdi. 1998-2002-ci illərdə teatr Almaniya və Böyük Britaniyada tez-tez qastrol səfərləri etdi.

Teatr uşaqlar üçün altı tamaşa səhnələşdirdi, bunların arasında Exuperi tərəfindən "Kiçik Şahzadə" tamaşası da var. Teatrda Çeçenistanın şəhər və bölgələrindən olan tələbələr üçün xeyriyyə nümayişləri keçirildi. 2006-cı ildə teatr Rusiyada Saint-Exuperi Dünyası xeyriyyə fondunun Fəxri Diplomuna layiq görüldü.

Şimali Qafqaz milli teatrlarının "Sərhədsiz səhnə" festivalında Nikolay Qoqolun pyesi əsasında hazırlanan "Evlilik" tamaşası ən yaxşı tamaşa seçildi. 2002-ci ildə A.Həmidovun "Boj-Əli" əsəri Şimali Osetiya-Alaniya Mədəniyyət Nazirliyinin və Rusiya Federasiyası Teatr Xadimləri Birliyinin fəxri diplomuna layiq görülmüşdür.

2005 -ci ildə Çeçen Teatrı işçilərinin iştirakı ilə M. Y. Lermontov adına Qroznı Rus Dram Teatrı fəaliyyətini yenidən canlandırdı. Çeçen teatrı respublikada baş verən bir çox mədəni tədbirlərdə, xeyriyyə tədbirlərində iştirak edirdi.^[9]

2008-ci ildə müharibə nəticəsində dağıdılmış teatr binasının bərpası üçün Əbdül-Həmid Həmidovun "Boj-Əli" komediyası, Musa Əhmədovun "Kəfən üçün getdi" faciəsi, A. Musayevin cinayət dramı "Hesab" , Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın Mal Alan" operettası səhnələşdirildi.

2020 -ci ildə teatr keçmiş Çeçen Dövlət Filarmoniyasının daha geniş binasına, Çeçenistan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı isə boş binaya köçdü.

1979 və 1991 -ci illərdə SSRİ -də teatr binasını əks etdirən bədii möhürlü zərflər buraxıldı.