Поиск по словарям.

Silsiləvi ləçək xalçaları — Təbriz xalçaçılıq məktəbinə aid Azərbaycan xalçaları. Təbriz xalçaçılıq sənətinin çiçəklənmə dövrü XII–XVI əsrlərə aiddir. Təbriz məktəbinin XVI əsr qızıl dövrünün 200-ə qədər şah əsəri miniatür rəssamlıq sənəti ilə toxuculuğun harmonik birləşməsi, peşəkar rəssam və xalçaçıların yüksək ustalığı ilə səciyyələnir. Təbriz xalçaları arasında saray üçün toxunan iri xalılar daha məşhur olub. Sərdabələri, məqbərələri bəzəmək üçün böyük ölçüdə xalçalar toxunub. Hətta xalçaların toxunmasında ipəkdən, bahalı daş-qaşdan da istifadə olunub. Xalça üzərində əks olunan hər bir ornamentin özünün simvolik mənası olub. Alimlər illərdir bunun tədqiqatı ilə məşğul olurlar. Təbriz xalçaçılıq məktəbi "Bağ-behişt xalçası", "Bağ-meşə xalçası", "Balıq xalçası", "Buta xalçası", "Dərviş xalçası", "Kətəbəli xalçası", "Gördəst xalçası", "Göllü-guşəli xalçası", "Güldanlı xalçası", "Leyli və Məcnun xalçası", "Məşahir xalçası", "Mun xalçası", "Namazlıq xalçası", "Nəcaqlı xalçası", "Sərvistan xalçası", "Sərdari xalçası", "Səhənd xalçası", "Silsiləvi ləçək xalçası", "Fərhad və Şirin xalçası", "Xəyyam xalçası", "Xətai xalçası", "Həddad xalçası", "Çərxi-gül xalçası", "Ceyranlı xalçası" və s. klassik kompozisiyaları ilə məşhurdur.

Dərələyəz silsiləsi – Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisindədir. Ermənistan ilə Naxçıvan sərhədi boyu qərb, şimal-qərbdən şərq istiqamətində uzanır. Arpaçay ilə Naxçıvançay arasında yerləşir. Bu silsilə Gəlinqaya (2800 m-ə yaxın) dağının qərb hissəsindən başlayaraq, Biçənək aşırımına qədər uzanır. Zəngəzur silsiləsilə birləşir. Uzunluğu 70 km, ən hündür zirvəsi Küküdağdır (3120 m). == Geoloji quruluşu == Silsilənin qərb hissəsi Paleozoy və Mezozoyun çökmə süxurlarından (əhəngdaşı, qumdaşı, kvarsit, şist və s.) ibarətdir. Daha çox üst təbaşir və trias sistemi fasiyaları üstünlük təşkil edir. Şərq hissəsi Paleogenin çökmə vulkanogen süxurlarından və Neogen lavalarından ibarətdir. == Coğrafiyası == Silsilənin qərbində Gəlinqaya dağından cənuba doğru uzanan tirənin üzərində Qaraqurt (2500 m) zirvəsi ucalır.

Geğam silsiləsi (erm. Գեղամա լեռնաշղթա, əvvəllər Əhməngən) — Ermənistanın mərkəzində yerləşən su ayrcı funksiyasını yerinə yetirən dağ silsiləsi. Silsilə şərqdən Göyçə, Araz və Zəngiçay hövzələrini, cənub-qərbdən Azat və Vedi hövzələrini, cənubdan isə Arpaçay hövzəsini ayırır. Geğam dağ silsiləsinin orta hündürlüyü təqribən 2500 m-dir. Silsilə vulkanik mənşəlidir və çoxlu sayda sönmüş vulkanları özündə birləşdirir. Silsilənin uzunluğu 70 km, eni 48 km-dir. Geğam silsiləsinin adı ermənilərin əfsanəvi əcdadı Haykın nəvəsi Geğamın adı ilə bağlıdır. == Ümumi məlumat == Su hövzəsinin ən yüksək nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 3597 m yüksəklikdə olan, silsilənin şimal hissəsində yerləşən Qızıldağ vulkanıdır. İl boyu qar suyu ilə qidalanan Ajdaak vulkanının kraterində Akna göl əmələ gəlib. Qızıldağ vulkanının yaxınlığında başqa bir vulkan gölü var — Thar gölü.

Girdəsər silsiləsi – Babək və Şahbuz rayonları ərazisində Dərələyəz silsiləsindən cənub-qərbə ayrılan Təknə qolunun qurtaracağında cənub-şərqə istiqamətlənmiş, yamacları sıldırımlı alçaqdağlıq tirə. Naxçıvançayın və onun sağ qolu Cəhriçayın arasında təqribən 8 km məsafəyə üzanır. Ən yüksək zirvəsinin hündürlüyü 1568 m-dir. Çəpinə istiqamətlənmiş konsekvent antisedentvari dərələrlə bir neçə hissəyə ayrılmışdır. Orta Eosenə aid Paradaş lay dəstəsinin çökmə süxurlarından təşkil olunmuşdur. Tektonik cəhətdən Ordubad qarılma zonasının Şahbuz seqmentinin cənub-qərb cinahına aid Mərəlik-Göynük sinklinalının şimal-şərq qanadında yerləşir. Cənub-qərb yamacı boyu dərin fay qırılması izlənilir.

Havay silsiləsi — vulkan məşəlli sualtı silsilə. Sakit okeanda yerləşir və cənub-qərbdən Şimali Sakitokean çökəkliyi ilə əhatələnir. Silsilənin ən hündür nöqtələri Havay adalarıdır. Dünyanın ən hündür fəaliyyətdə olan vulkanları burada yerləşir. Uzunluğu 5 000 km, ən enli yeri 750 kilometrdir. Səthə olan dərinliyi 2000 — 4000 metr arasında dəyişir. Ən dayaz yeri 15 metrdir. Ümumi hündürlüyü 5500 metrdir. Əsasən üzəri lil və gum suxurları ilə örtülüdür. == Ədəbiyyat == Краткая географическая энциклопедия, Том 5/Гл.ред.

Kergelen silsiləsi (Kergelen-Qaussberq) — sualtı silsilə Hind okeanının daxilində yerləşir və Avstraliya-Antarkrida, Afrika-Antarktida sualtı dərələrini ayırır. Sisilə bəzi hissələrdə vulkanik adalar əmələ gətirir. Uzunluğu 2900 km, eni isə 950 km təşkil edir. Su səthinə olan dərinliyi 1000–2000 m arasında yerləşir. Ən dayaz yeri 73 metrdir. Bəzi yüksəkliklər adalar əmələ gətirmişdir (Kergelen adası, Herd adası və Makdonald adaları). Silsilə əsasən bazalt suxurlardan ibarətdir. Kergelen silsiləsi ilk dəfə Avstraliya ekspedisiyasının rəhbəri Duqlas Mouson tərəfindən aşkarlanmışdır (1929—1931).

Kondyor (rus. Кондёр) — Rusiya Federasiyasının şimal-şərqində, Xabarovsk diyarında yerləşən dağ silsiləsi. Bu geoloji abidə daha çox özünün ideal dairəvi forması ilə məşhurdur. Saxalar (Yakutlar) və Evenklər bu dağı Urqula adlandırmışlar. Keçmiş SSRİ zamanında, 70-ci illərdə isə geoloqlar bu dağa Kendyor adı vermişlər. Ehtimal olunur ki, bu ad ərazinin yetərincə qiymətli mettalarla və faydalı qazıntılarla zəngin olmasına görə verilmiş. == Ümumi məlumat == Bu qəribə ərazi Oxot dənizi sahilinin 200 km-liyində Aldan yaylasındadır. O, kürsününm (peydestalın) üstündən ucalırmış kimi, yaylanın səthindən 500–700 m yüksəkliyə qalxır. Dəniz səviyyəsindən, demək olar ki, eyni yüksəklidə (700-900) olan Aldan yaylası təyyarədən yeksənək düzənlik kimi görünür. Və birdən-birə yeksənəq mənzərə arasından 8 km-ə yaxın diametrə malik tam dairəvi silsilə peyda olur.

Kürdüstan silsiləsi — İrannın qərbində, İraq və Türkiyə sərhədi boyunca uzanan dağ silsiləsi. Silsilə 240 km uzunluğa malikdir. Orta hündürlük 3000 m təşkil edir. Kristalik və metomorfik suxurlardan ibarətdir. Silsilələr arasında ensiz ancaq dərin dərələrə sahibdir. Silsilənin şərqi quru dağ çölləri, qərb ətəklərində isə nadir palıq meşələrimə rast gəlinir. Yüksəklik artdıqca alp çəmənlər geniş sahələr tutur.

Lisiya silsiləsi (bolq. Лисийски хребет, ‘Lisiyski Hrebet’ \li-'siy-ski 'hre-bet\) — Antarktidanın Qreyam Torpağının Qreyam sahiliindən qərbdə yerləşən, buzlaqlardan azad olan dağ silsiləsidir. Silsilə şimal-şərq, cənub-qərb istiqaməti boyunca Leroy körfəzindən və Biqo körfəzindən 16 km məsafədə yerləşmişdir. Komriye buzlağından cənubda, Lyuk buzlağından şərqdə yerləşmişdir. Biqo dağı (1700 m) silsilənin cənub-qərb, Perçot dağı (2040 m) isə mərkəzi hissəsini əmələ gətirir. Silsilədə Muldava buzlağı, Nesla buzlağı və Koloş buzlağı yerləşmişdir. Buzlaq cənub-qərbi Bolqarıstanda yerləşən Lisiya şəhərinin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Lisiya silsiləsi 65°45′10″ c. e. 64°11′00″ q.

Lomonosov silsiləsi — Orta-Okean silsiləsinin tərkib hissəsinə daxil olan sualtı dağlar. Silsilə Şimal Buzlu okean daxilində yerləşir. Silsilə Mixail Lomonosovun şərəfinə adlandırılmışdır. Lomonosov silsiləsi demək olar ki, Şimal qütbündən keçir. Silsilə Yeni Sibir adalarından başlayaraq Kanada Arktik arxipelaqının tərkibinə daxil olan Elsmir adasına qədər uzanır. Onun uzunluğu 1800 km təşkil edir. Eni 60–200 km arasında dəyişir. Okean dibindən hündürlüyü 3300 – 3700 m arasında dəyişir. Səthə ən yaxın dərinliyi 954 metrdir. Silsilə 1948-ci ildə sovet alimləri tərəfindən aşkarlanmışdır.

Madaqaskar silsiləsi — dualtı silsilə Hind okeanında Madaqaskar adasının cənub hissəsindən başlayır. Silsilənin uzunluğu 1000 km, eni 400 km, su səthinə ən yaxın məsafə 18 metr təşkil edir.

Maldiv silsiləsi — Hind okeanının şimalında yerləşən sualtı silsilə. Maldiv silsiləsi Hindustan yarımadasından başlayaraq Ərəb-Hind silsiləsinə doğru irəliləyir. Maldiv silsiləsi 2900 km uzunluğa, 3000 km enə malikdir. Hündürlüyü bəzən 2–5 km arasında dəyişir. Səthə çıxan hissələrdə atollar əmələ gətirir. Buna misal kimi Maldiv adaları, Lakkadiv adaları və Çaqos adasını höstərmək olar.

Markotx silsiləsi (adıq Мэркӏотх) — Böyük Qafqazın şimal-qərb hissəsində, Baş Qafqaz silsiləsinə paralel və cənubda yerləşən dağ silsiləsi. Qara dənizə nisbətən Markotx silsiləsi ikinci silsilədir. Bibirinci isə Tuapxat silsiləsi ona paralel uzanır. Kabardinka-Gelenjik marşrutu iki silsilənin arasındakı çökəklikdən keçir. Silsilə Krasnodar diyarının qərbində yerləşir. == Coğrafiyası == Qara dəniz sahili boyu 90 km uzanır. Martkotxun şimal hissəsi Novorossiyskiyə doğru tədricən yüksəlir, sonra Abrau yarımadasına paralel olaraq şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru 43 km uzanır. Silsilə Krasnodar diyarının Novorossiysk və Gelenjik şəhərlərinə tabe olan ərazilərdə yerləşir. Maksimum hündürlüyü 762 metrdir. Gelenjik şəhəri yaxınlığındakı Ploskaya dağı.

Maskaren silsiləsi — sualtı silsilə Hind okeanının qərbində yerləşir. Şimalda Seyşel adalarından Mavriki adasına qədər uzanır. Silsilənin uzunluğu 2000 km, eni 300–400 km, hündürlüyü 1500–4000 m təşkil edir. Ən yaxın adalar olan Mavriki və Mae adaları arasında məsafə 5 km təşkil edir. Bəzi hissələrdə səthdən 200–300 metr, ən azı isə 8 m təşkil edir. Şimalda qranit suxurları üstünlük təşkil edir. Burada Mae və Prasken adaları səthə çıxır. Cənubda isə vulkanik adalara rast gəlinir. Xüsusi ilə atollar üstünlük təşkil edir.

Meğri silsiləsi (erm. Մեղրու լեռնաշղթա) və ya Mığrı-Güney silsiləsi — Ermənistanın cənubundan başlayaraq Azərbaycanın Zəngilan rayonu ərazisinə qədər uzanan dağ silsiləsi. Silsilə Zəngəzur silsiləsondən başlayaraq Oxçuçayın qərb sahillərinə və cənub-şərqdə Araz çayına qədər uzanır. Ənhündür nöqtəsi Baqassar dağıdır (3256 m). Şimal hissəsi Sikax qoruğu ərazisindədir. Silsilə subtropik iqlimə malikdir. Qışda daimi küləklər müşahidə edilir. Silsilənin uzunluğu 46 km təşkil edir. Sulksilə qranit və qranodioritlərdən təşkil olunmuşdur. Şimal yamaclarında 1200 – 1800 m arası palıd yayılmışdır.

Mendeleyev silsiləsi — Orta-Okean silsiləsinin tərkib hussəsinə daxil olan və Şimal Buzlu okeanın daxili ilə uzanır. 1949-ci ildə Sovet ekspedisiyası tərəfindən aşkarlanmışdır. Geniş qalxmaların ən dayaz yeri 1500 metr təşkil edir. Silsilə Vrangel adasından başlayaraq Kanada Arktik arxipelaqına qədər uzanır. Onun uzunluğu 1500 km təşkil edir. Silsilənin mərkəz hissəsinə yaxın ərazidə dərinliyi 2700 metr olan çökəklik aşkarlsnmışdır. Silsilənin Rusiya ərazisinə yaxın ərazidə yerləşən silsilə Mendeleyev silsiləsi olaraq qalsa da, digər hissəsi isə Alfa qalxması adlandırılmışdır.

Mesxeti silsiləsi (gürc. მესხეთის ქედი) və ya Acar-İmeretiya silsiləsi — Kiçik Qafqaz dağ sisteminin parçası, Gürcüstanın qərb hissəsində yerləşir. Xəndək bir rol oynayır, sol tərəfindən Kintrişi, Natanebi, Supsa və Rioni çayı üçün, digər tərəfdən Acaristskali, Kvabliani və Kür üçün. Odişi-Güriya düzənliyini və Akhalsixenin dağlıq mağaralarıni birbirindən ayırır. Acaranın Qara dəniz sahillərindən Borjomi dərəsinə qədər uzanır. Uzunluğu 140 km, ən böyük sahəsi isə 45 km, ən yüksək zirvəsi isə Mepistskarodur (2850 m). 2500 m-dan hündür zirvələri də var: Xino, Taginauri, Sakornia, Zotimeria, Didmaxali, Sanislia, Nageba. Mesxeti silsiləsində Zekari aşırımı (2180 m) var və üstündən avtomobil yolu keçir. Mesxeti silsiləsində balneoloji (Sairme, Nabexlavi, Zekari və s.) və iqlim (Abastumani, Baxmaro, Şuagora, Gomismta və digər) kurortları yerləşir.

Meğri silsiləsi (erm. Մեղրու լեռնաշղթա) və ya Mığrı-Güney silsiləsi — Ermənistanın cənubundan başlayaraq Azərbaycanın Zəngilan rayonu ərazisinə qədər uzanan dağ silsiləsi. Silsilə Zəngəzur silsiləsondən başlayaraq Oxçuçayın qərb sahillərinə və cənub-şərqdə Araz çayına qədər uzanır. Ənhündür nöqtəsi Baqassar dağıdır (3256 m). Şimal hissəsi Sikax qoruğu ərazisindədir. Silsilə subtropik iqlimə malikdir. Qışda daimi küləklər müşahidə edilir. Silsilənin uzunluğu 46 km təşkil edir. Sulksilə qranit və qranodioritlərdən təşkil olunmuşdur. Şimal yamaclarında 1200 – 1800 m arası palıd yayılmışdır.

Mozambik silsiləsi - Hind okeanıında yerləşən sualtı silsilə. Cənub-qərbdə Aqulyas şərqdə isə Mozambik çökəkliyi yerləşir. Silsilənin uzunluğu 1100 km, eni 300 km təşkil edir. Səthə ən yaxın yerinin dərinliyi 1207 m, ən dərin yeri isə 2900 m təşkil edir. Silsilənin suxurları materik məşəllidir. Bu səbəbdən onu bəzən Afrikanın sualtı davamı hesab edilir. Faunası zəngindir. Burada 44 fəsiləyə 130 növə aid balıq vardır Silsilə Danimarka elmi-araşdırmacı "Qalateya" gəmisi tərəfindən 1951 ildə araşdırılmışdır.

Murovdağ — Azərbaycan Respublikası ərazisində 10 km enində və 70 km uzunluğunda ərazini əhatə edən dağ silsiləsi. Silsilənin şimal-şərqində müxtəlif göllər yerləşir. Onlardan biri də Göygöl gölüdür. Qarabağ müharibəsinin gedişində silsilə Ermənistan və Azərbaycan arasında cəbhə rolunu oynamış və bu gün də oynayır. Silsilənin uzunluğu təqribən 70 kilometr (43 mil), hündürlüyü 3,724 metrdir (12,218 fut). Əsasən yura, təbaşir və paleogen süxurlarından ibarətdir. Silsilənin maksimal hündürlüyü 3,724 metr olan Gamışdağ zirvəsidir. Murovdağ silsiləsi vəya Mrav silsiləsi Hinaldağ zirvəsindən Gamış dağına qədər şimala uzanır. Şimal-şərq yamacında şimal yamacının yaxınlığında Göygöl də daxil olmaqla bir sıra mənzərəli göllər var. Murovdağdan cənubdan Qarabağ vulkanik yaylası uzanır.

Mıxtökən silsiləsi — Azərbaycanda, Kiçik Qafqazda dağ silsiləsi. Qarabağ yaylası ilə Qarabağ silsiləsi arasında, Tərtər və Həkəri çayları hövzələrinin suayrıcılarında yerləşir. Maksimum hündürlüyü 3,616 metrdir (Dəlidağ). Təbaşir və Paleogenin vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuşdur. Kollu və seyrək meşələri (palıd, fıstıq, vələs), subalp və alp çəmənlikləri yayılmışdır. Yay otlaqları var.

Məzrəsuyal silsiləsi - Şahbuz rayonu ərazisində, Naxçıvançayla Nursuçayın suayırıcısında yüksəkdağlıq silsilə. Zəngəzur silsiləsinin suayırıcısındakı Camal yüksəkliyindən (3204,3 m) qərbə ayrılan Toğluqaya qolunun qərb hissəsini təşkil edir və Naxçıvançayın dərəsi tərəfə enərək iki qola parçalanır. Ən yüksək zirvəsi Qoturdağ (hünd. 2050,8 m), ümumi uzunluğu 7 km-ə yaxındır. Silsilənin suayırıcısı hamardır və qədim düzlənmə səthinə cavab verir. Orta Eosen yaşlı çökmə və vulkanogen-çökmə süxurlardan təşkil olunmuşdur. Tektonik cəhətdən Ordubad qarılma zonasının Şahbuz seqmentinin Nursu mərkəzi əyilməsinin şimal-şərq cinahında yerləşir.

Oxkur (gürc. ოხკრი) — Şərqi Qafqazın Yan silsiləsində yerləşən dağ massivi. Oxkur silsiləsinin ən yüksək nöqtəsi Şan dağı olub hündürlüyü 4451,8 metrdir. Dağ silsiləsi Terek çayının qolları arasında suayrıcı rolunu oynayır: cənubda Kistinka çayı (Xde dərəsi) və şimalda Armxi çayı (Şondon qolu ilə). Silsilə yaxınlığında olan digər obyektlər: Armxi çayı üzərində olan Ezmin SES, Armxi sağlamlıq və turizm kompleksi, Alkun-Oleqeti-Jeyrax avtomobil yolu, Terek çayı yaxınlığında Tamaranın dağılmış qəsri, Kistinka çayının yuxarı axarlarındakı Kibişi buzlağı və s. Oxkur silsiləsindən Şərqi Qafqazın Yan silsiləsi başlayır. Silsilənin davamı hərbi xəritələrdə göstərildiyi kimi Şavan silsiləsidir. Oxkurun şərq sərhəddində — Gürcüstan yayalası və Rustavi buzlağı yerləşir. Məhs bu ərazidən Yan silsilə başlayır. Yan silsilə Baş Qafqaz silsiləsinə 3000 m hündürlüyə kimi yaxınlaşır və sonra kəskin olaraq şimal-şərqə dönür.

Paradağ silsiləsi – Ordubad rayonu ərazisində silsilə. Zəngəzur silsiləsinin suayırıcısındakı Yağlıdərə zirvəsindən (3825,9 m) ayrılan və cənub-qərb istiqamətdə 8 km-dən artıq məsafəyə uzanan qoldur. Yamacları dik, suayırıcısı sıldırımlıdır. Şimal-şərq hissəsində Mehri-Ordubad batolitinin turş intruziv kütlələrindən, cənub-qərbdə isə Alt Eosenin İpr mərtəbəsinin yuxarı hissəsinə aid Kələki lay dəstəsinin vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuşdur. Tektonik cəhətdən Zəngəzur qalxım zonasının cənub-qərb cinahında yerləşir. PƏRDÜKDAĞ SİLSİLƏSİ – Ordubad rayonu ərazisində Paradağ silsiləsinin yerli əhali arasında işlədilən başqa adı.

Pilələr silsiləsi – Culfa rayonu ərazisində dağ silsiləsi. Zəngəzur silsiləsinin cənub-qərb ətəyində, Dəmirlidağ-Göydağ qolunun davamında yerləşən Darıdağ (Dağüstü) silsiləsinin cənub-şərq istiqamətli yamaclarının sıldırımlı qoludur. Uzunluğu 10 km-dən artıq, ən yüksək zirvəsinin hündürlüyü 1562,6 m-dir. Paleosen-Üst Oliqosenin çökmə və vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuşdur. Tektonik cəhətdən Ordubad qarılma zonasının Paradaş seqmentinin cənub-qərb cinahına aid Darıdağ-Aza qalxımının qırışığa məruz qalmış şimal-şərq qanadında yerləşir.

Pseaşxo (Pseaşxa) — Qərbi Qafqazda dağ silsiləsi. Krasnaya Polyana kəndindən 20 km məsafədə yerləşir. Uruşten, Malaya Laba, Pslux çaylarının yuxarı axarında, Qafqaz Təbiət Biosfer Qoruğunun ərazisindədir. Pseaşxo silsiləsi Krasnodar diyarının cənubunda, Baş Qafqaz silsiləsinin şimal-qərbində yerləşir. "Pseaşxo" adıgey dilindən "bol sulu dağlar" (adıq Псы— su və adıq Шха — baş, zirvə) deməkdir. Bilindiyi kimi məhs bu dağların zirvələrindən çoxlu çaylar öz başlanğıcını götürür. Çaylar əsasən buzlaq suları ilə qidalanır. Pseaşxo massivi qərbdə Pseaşxo aşırımı (2014 m) ilə əhatə olunmuşdur. Təxminən beş kilometr uzunluğunda və 500 metr enində olan bu vadi qədim buzlağın geoloji işi nəticəsində formalaşıb. Bu aşırım vasitəsilə şimaldan Pseaşxodan, Baş Qafqaz silsiləsi ilə cənuba yol keçir.